فُرْسانُ الْهَیْجاء در شرح حالات اصحاب حضرت سیدالشهداء علیه‌السلام (به معنای سواران میدان نبرد) کتابی در دو جلد به زبان فارسی تألیف ذبیح‌الله محلاتی (درگذشته ۱۳۶۴ش) است. این کتاب، شرح حال ۲۳۰ تن از اصحاب امام حسین(ع) را در بردارد که در واقعه کربلا و پس از آن در بصره و کوفه به شهادت رسیدند. مؤلف، شرح حال شهیدان را به‌ترتیب حروف الفبا آورده است.
 | |
| اطلاعات کتاب | |
|---|---|
| نویسنده | ذبیح‌الله محلاتی |
| موضوع | اصحاب امام حسین(ع) |
| زبان | فارسی |
| تعداد جلد | ۲ جلد |
| اطلاعات نشر | |
| ناشر | انتشارات مرتضوی |
| محل نشر | تهران |
همخوان‌نبودن بیشتر اسامی اصحاب امام حسین(ع) در این کتاب با منابع تاریخی، از ایراداتی است که به این کتاب وارد شده است. همچنین استفاده نویسنده از گزارش‌های تاریخی و روایی، جزو نقاط قوت آن ذکر شده است.
مؤلف
ذبیح‌الله محلاتی (۱۲۷۱-۱۳۶۴ش) نویسنده شیعه و دانش‌آموخته حوزه علمیه نجف و سامرا بود. فرسان الهیجاء، ریاحین الشریعه و مآثر الکبراء فی تاریخ سامرا از تألیفات او است.[۱]
محتوا
کتاب فرسان الهیجاء (سواران نبرد)[یادداشت ۱] در دو جلد حاوی نام ۲۳۰ تن از اصحاب امام حسین(ع) است. جلد اول آن شامل ۱۴۰ تن از اصحاب حسین بن علی(ع) است. این جلد به ترتیب حروف الفبا از ابوثمامه صائدی تا عمار بن حسان طائی را در بردارد.[۲] جلد دوم هم حاوی احوالات ۹۰ نفر از اصحاب امام حسین(ع) است که از عمار بن ابی‌سلامه هَمْدانی آغاز شده و با یزید بن مهاجر پایان می‌یابد.[۳]
کتاب خاتمه و ملحقاتی نیز دارد که در آن مطالبی درباره محمد بن حنفیه، مختار بن ابی‌عبید ثقفی و رأس الحسین(ع) آمده است.[۴]
نقاط قوت و ضعف
به‌گفته محمدعلی مجاهدی در کتاب «پژوهشی در مقتل‌های فارسی»، با اینکه ادبیات کتاب فرسان الهیجاء نسبتاً ساده است؛ اما در مواردی پیچیدگی دارد.[۵] البته او استفاده مؤلف از گزارش‌های مورخان، مقتل‌نویسان و راویان را از نقاط قوت این اثر ذکر کرده است.[۶] مجاهدی همچنین معتقد است، بیشتر اسامی اصحاب امام حسین(ع) که در کتاب فرسان الهیجاء آمده است با مقاتل معتبر همخوانی ندارد.[۷] همچنین به‌گفته محمد اسفندیاری، ذبیح‌الله محلاتی درستی یا نادرستی برخی گفته‌ها را پیگیر نشده؛ مثلاً افرادی را که شهید نشده‌اند، در زمره شهیدان نام برده و یا اینکه نام یک فرد را به گمان اینکه اسم دو نفر بوده، دو بار ذکر کرده است.[۸]
زبان نگارش و ترجمه
به‌گفته محمد اسفندیاری تاریخ‌پژوه (زاده ۱۳۳۸ش) کتاب فرسان الهیجاء به زبان عربی نوشته شده بود و بعدها نویسنده آن را به فارسی برگردانده است.[۹] البته نسخه عربی آن موجود نیست. ازاین‌رو محمدشعاع فاخر در سال ۱۳۸۶ش، متن فارسی آن را با نام «فرسان الهیجاء فی تراجم اصحاب سیدالشهداء» به زبان عربی برگردانده است.[۱۰]
نگارش جلد اول کتاب فرسان الهیجاء در سال ۱۳۴۸ق پایان یافت[۱۱] و در زمان حیات نویسنده، توسط انتشارات بوذرجمهری چاپ شد.[۱۲] البته چاپ‌های دیگری از این کتاب منتشر شد.[۱۳]
پانویس
- ↑ شریف‌رازی، اختران فروزان ری و طهران، مکتبة الزهراء، ص۱۹۸.
- ↑ مجاهدی، پژوهشی در مقتل‌های فارسی، ۱۳۸۶ش، ص۱۹۱و۱۹۲.
- ↑ مجاهدی، پژوهشی در مقتل‌های فارسی، ۱۳۸۶ش، ص۱۹۱و۱۹۲.
- ↑ محلاتی، فرسان‌الهیجاء، مقدمه محمد شعاع فاخر، ۱۳۸۶ش، ج۱، ص۱۵.
- ↑ مجاهدی، پژوهشی در مقتل‌های فارسی، ۱۳۸۶ش، ص۱۹۲.
- ↑ مجاهدی، پژوهشی در مقتل‌های فارسی، ۱۳۸۶ش، ص۱۹۵.
- ↑ مجاهدی، پژوهشی در مقتل‌های فارسی، ص۱۹۱و۱۹۲.
- ↑ اسفندیاری، کتابشناسی تاریخی امام حسین، ۱۳۸۰ش، ص۱۶۵.
- ↑ اسفندیاری، کتابشناسی تاریخی امام حسین، ۱۳۸۰ش، ص۱۶۵.
- ↑ محلاتی، فرسان‌الهیجاء، مقدمه محمدشعاع فاخر، ۱۳۸۶ش، ج۱، شناسه کتاب.
- ↑ مجاهدی، پژوهشی در مقتل‌های فارسی، ۱۳۸۶ش، ص۱۹۱و۱۹۲.
- ↑ «فرسان الهیجاء؛ دو جلدی در یک مجلد»، آی‌کتاب.
- ↑ «کتاب فرسان الهیجاء: در احوالات اصحاب حضرت سیدالشهداء(ع)»، آدینه‌بوک.
یادداشت
- ↑ امام حسین(ع) در روز عاشورا پس از شهادت یارانش عبارت «یا فرسان الهیجاء» را درباره آنها به کار برده است.(لبیب بیضون، موسوعة کربلاء، مؤسسة الاعلمی، ج۲، ص۱۴۹.)
منابع
- اسفندیاری، محمد، کتابشناسی تاریخی امام حسین، تهران، وزارت ارشاد، ۱۳۸۰ش.
- شریف‌رازی، محمد، اختران فروزان ری و طهران، قم، مکتبة الزهراء، بی‌تا.
- «کتاب فرسان الهیجاء: در احوالات اصحاب حضرت سیدالشهداء(ع)»، آدینه بوک، مشاهده ۲۳ تیر ۱۴۰۱ش.
- «فرسان الهیجاء؛ دو جلدی در یک مجلد»، آی‌کتاب، مشاهده ۲۳ تیر ۱۴۰۱ش.
- لبیب بیضون، موسوعة کربلاء، مؤسسة الاعلمی، بی‌تا.
- محلاتی، ذبیح‌الله، فرسان الهیجاء فی تراجم اصحاب سیدالشهداء علیه‌السلام، تحقیق و تعریب: محمد شعاع فاخر، قم، المکتبة الحیدریة، ۱۳۸۶ش/۱۴۲۸ق.
- مجاهدی، محمدعلی، پژوهشی در مقتل‌های فارسی ـ کتابشناسی امام حسین(ع)، با همکاری پژوهشکده تحقیقات اسلامی، قم، زمزم هدایت، ۱۳۸۶ش.