مَوسوعَةُ الامام المَهْدی مجموعه‌ای چهار جلدی در موضوع مهدویت که توسط سید محمد صدر از مراجع تقلید شیعه اهل عراق تألیف شده است. مؤلف، این اثر را با عناوین زیر نوشته شده است: جلد اول تاریخ الغیبة الصغری، جلد دوم تاریخ الغیبة الکبری، جلد سوم تاریخ ما بعد الظهور و جلد چهارم الیوم الموعود. وی در هر بخش از کتاب، به موضوعی خاص پرداخته و مجموعه آن را موسوعة الامام المهدی نام گذاشته ولی بر روی جلد کتاب عناوین اختصاصی هر کدام آمده است. گفته می‌شود بخشی از این مجموعه دست‌نویس است و هنوز منتشر نشده است.
 | |
| اطلاعات کتاب | |
|---|---|
| نویسنده | سید محمد صدر |
| موضوع | مهدویت |
| زبان | عربی |
| اطلاعات نشر | |
| ناشر | دارالتعارف |
درباره مؤلف
سید محمد صدر از مراجع تقلید شیعه در عراق و که نسبش به امام کاظم(ع) می‌رسد. وی در سال ۱۳۷۷ش توسط حزب بعث عراق به شهادت رسید.
محتوا و جلدهای کتاب
این اثر در چهار جلد با عناوین اختصاصی تألیف گردیده است. گفته شده برخی از نسخ این مجموعه دست‌نویس است و این امکان وجود دارد که مجموعه مذکور تا ۱۲ جلد برسد.[۱]
جلد اول: تاریخ الغیبة الصغری
نخستین جلد از «موسوعة الامام المهدی» به بررسی تاریخ غیبت صغری اختصاص دارد. مؤلف کتاب، در این جلد با روشی جدید به تحلیل تاریخ زندگانی امام هادی، امام عسکری و حضرت مهدی (علیهم السلام) پرداخته است.
کتاب «تاریخ الغیبة الصغری»، با مقدمه‌ای از سید محمدباقر صدر، با عنوان «بحث حول المهدی» شروع می‌شود، که این مقدمه بعدها به صورت مستقل به چاپ رسیده است.[۲] شهید صدر در پایان مقدمه، این کتاب را مجموعه‌ای گرانقدر درباره امام مهدی(ع) توصیف می‌کند که تا کنون نظیر این نوشته در میان کتب و تصانیف شیعه از جهت جامعیت مطالب وجود نداشته است.[۳]
پس از مقدمه صدر مقدمه‌ای از مؤلف نوشته شده که در آن به نقاط ضعف تاریخ‌نگاری اسلامی به طور عام و تاریخ‌نگاری شیعی به طور خاص اشاره شده است. مؤلف اساسی‌ترین نقاط ضعف تاریخ‌نگاری شیعی را چنین بیان می‌کند:
- تأکید بر جنبه اعتقادی موضوع امامت و اثبات امامت ائمه و بی‌توجهی به تلاش‌ها و فعالیت‌هایی که ائمه در عرصه اجتماع داشته‌اند، و همچنین نپرداختن به رویدادها، انقلاب‌ها و حوادث اجتماعی که در عصر ائمه به وقوع پیوسته است.
- پراکندگی، و نبود دسته‌بندی‌های مناسب در بیان رویدادها و وقایع تاریخی.
- مشخص نبودن زمان و مکان بسیاری از وقایع تاریخی و عدم ذکر رویدادهای همزمان با یک حادثه تاریخی خاص.
- رعایت نکردن حجم مورد نیاز هر مطلب تاریخی و در نتیجه زیاده‌گویی در جایی که باید به اختصار گذشت و گزیده‌گویی در جایی که نیاز به تفصیل است.[۴]
مطالب کتاب در دو بخش اصلی سامان یافته است:
- بخش اول: تاریخ زندگانی امام هادی و امام حسن عسکری(ع) که در ضمن چهار فصل، موضوعات زیر بررسی شده است:
- عصر امامت امام هادی و امام حسن عسکری، علیهماالسلام (ویژگی‌های این عصر و نهضت‌هایی که در آن واقع شده است)
- تاریخ امام علی بن محمد هادی، علیه‌السلام.
- تاریخ امام حسن بن علی عسکری، علیه‌السلام.
- تاریخ امام مهدی، علیه‌السلام، در زمان زندگی پدرشان.
- بخش دوم کتاب به بررسی تاریخ غیبت صغری اختصاص دارد. اصلی‌ترین عناوین که در این قسمت مورد بررسی قرار گرفته‌اند عبارت‌اند از:
- تاریخ عمومی دوران غیبت صغری.
- خط مشی‌های عمومی [حضرت مهدی] در این دوران.
- سفیران چهارگانه، زندگانی و فعالیت‌های آنها.
- سفیران دروغین امام مهدی.
- امام مهدی، زندگی و فعالیت‌های ایشان.[۵]
جلد دوم: تاریخ الغیبة الکبری
این کتاب پس از بحثی مقدماتی در زمینه تقسیم غیبت در ضمن سه بخش موضوعات زیر را مورد بررسی قرار داده است:
- بخش اول: تاریخ شخص امام مهدی، علیه‌السلام. این بخش مشتمل بر فصول زیر است:
- راز اساسی غیبت امام مهدی.
- تکلیف اسلامی امام مهدی، در زمان غیبت.
- زندگی شخصی امام مهدی.
- ملاقات با امام مهدی ، در دوران غیبت کبری.
- نامه امام مهدی، علیه‌السلام، به شیخ مفید.
- بخش دوم: تاریخ انسانی در عصر غیبت کبری؛ این بخش مشتمل بر فصول زیر است:
- بررسی اخباری که در زمینه پیشگویی آینده وارد شده‌اند;
- پیشگویی‌هایی که در اخبار آمده است.
- تکلیف اسلامی در زمان غیبت کبری؛ (عزلت یا جهاد، تقیه، انتظار)
- بخش سوم: شرایط و نشانه های ظهور؛ این بخش مشتمل بر فصول زیر است:
- شرایط ظهور: مؤلف در این فصل، ضمن بیان تفاوت میان شرایط و نشانه‌های ظهور، این موضوعات را مورد بررسی قرار داده است: شرایط لازم برای تحقق ظهور و حکومت عدل جهانی، ارتباط شرایط ظهور با طرح و برنامه الهی و طرح و برنامه خاص خداوندی برای تعیین و به وجود آوردن شخصی که بتواند جهان راء رهبری کند.
- نشانه‌های ظهور: مؤلف در این فصل ابتدا، روش کلی خود را در برخورد با روایات مربوط به تعداد نشانه‌های ظهور بیان می‌کند، سپس به بیان مفهوم نشانه و انواع تقسیم بندیها در این زمینه می‌پردازد. در ادامه برخی اشکالات و ابهاماتی را که در زمینه نشانه‌های ظهور مطرح شده‌اند بیان می‌کند و به آنها پاسخ می‌دهد. سپس نشانه‌های ظهور را اعم از حتمی و غیرحتمی با عنایت به تقسیم‌بندی آنها از نقطه نظرهای مختلف بیان می‌کند.[۶]
جلد سوم: تاریخ مابعدالظهور
این کتاب ابتدا در مقدمه خود درباره اهمیت شناختن تاریخ بعد از ظهور، شیوه‌های استدلالی به کار گرفته شده در کتاب برای تمیز دادن مطالب صحیح و ناصحیح از یکدیگر، مشکلات موجود در موضوع تاریخ بعد از ظهور، راه حل مشکلات مذکور و نیز بیان سرفصل مطالب مطرح شده در ادامه کتاب، مطالبی را بیان کرده است. در ادامه سه بخش بیان گردیده است:
- بخش اول: مقدمات ظهور؛ این بخش خود در دو باب بیان گردیده است:
- باب اول: مطالب اساسی و زیربنایی مربوط به ظهور که خود در پنج عنوان مورد بررسی قرار گرفته است.
- باب دوم: در این باب، حوادث و وقایع نزدیک به زمان ظهور از قبیل جنگ‌های سفیانی، فتنه دجال، قتل نفس زکیه و... بیان گردیده‌اند.
- بخش دوم: حوادث مربوط به ظهور و برپایی حکومت جهانی امام زمان علیه‌السلام، تا زمان وفات ایشان; این بخش مشتمل بر چهار فصل است:
- معنای ظهور و چگونگی آن و رویدادهایی که در مسیر حرکت امام مهدی به سمت عراق رخ می‌دهد.
- چگونگی برپایی عدل در جهان به دست امام مهدی، علیه‌السلام.
- حکومت جهانی امام.
- چگونگی ارتحال امام.
- بخش سوم: جهان بعد از امام مهدی، علیه‌السلام. این بخش نسبت به دو بخش قبل مختصرتر است و تفصیل مطالب آن به کتاب چهارم واگذار شده است، بخش سوم کتاب در دو باب تنظیم گردیده است:
- رهبری بعد از امام مهدی.
- سرنوشت نهایی بشریت.[۷]
جلد چهارم: الیوم الموعود بین الفکر المادی و الدینی
سه کتاب قبلی در مورد تاریخ امام مهدی(عج)، از دیدگاه امامیه بود. در این کتاب، مؤلف اعتقاد به وجود روز موعود و آینده‌ای درخشان و امیدوارکننده برای بشریت را از دو دیدگاه مادی و دینی بررسی کرده است.
بخش اول این کتاب به طور مختصر بر این نکته تاکید می‌کند که فرد مادی با اتکاء به دیدگاه مادی‌اش نمی‌تواند آینده‌ای درخشان و سعادتمند را برای جهان پیشگویی کند اما در میان مذاهب مادی، مارکسیسم به سبب دیدگاه ویژه‌ای که در زمینه جامعه و تاریخ بشریت دارد عقیده‌ای متفاوت با سایر مذاهب مادی دارد.
بخش دوم، به طور مفصل، دیدگاه مارکسیسم مورد بررسی قرار گرفته است. مقدمه این بخش خود شامل سه مبحث زیر است:
- مضمون مشترک بین مادیت تاریخی و سنت الهی; در این بخش بشارت به آینده‌ای سعادتمند برای بشریت به عنوان عقیده و نظریه‌ای مشترک مطرح گردیده است.
- ریشه‌ها و سرچشمه‌های تفکر مارکسیستی. در این قسمت به دلایل به وجود آمدن تفکر مارکسیستی در بین انسانها اشاره شده است;
- مشکلات موجود در مباحثه و گفتگو با مارکسیستها.
پس از این مقدمه مؤلف برای بیان (مادیت تاریخی) ابتدا دو مبحث زیر را به صورت مقدمه بیان کرده سپس به تشریح نظریه مادیت تاریخی می‌پردازد:
- پایه‌های فلسفی مادیت تاریخی.
- پایه‌های اقتصادی و اجتماعی مادیت تاریخی.
بخش سوم کتاب، آینده سعادتمند برای بشریت را از نقطه نظر سنت الهی برای تکامل بشریت مورد بحث قرار داده است.
- پایه‌ها و اصولی که این طرح و سنت الهی بر آنها استوار گردیده است.
- تفصیل و تشریح طرح و سنت الهی و مراحل آن.
- تطبیق بعضی حوادث تاریخی با طرح سنت الهی و نیز بیان برخی شبهات و ایرادات پیرامون سنت الهی و پاسخگویی به آنها.
قابل ذکر است که مؤلف در این کتاب، طرح عام الهی را در مقابله با مادیت تاریخی که مارکسیستها به آن قائلند مورد بررسی قرار داده است و از این دو نقطه نظر آینده بشریت را به تصویر کشیده است.[۸]
ترجمه‌ها و چاپ اثر
بخش اول کتاب «تاریخ الغیبة الصغری» توسط محمد امامی شیرازی ترجمه و با نام «پژوهشی در زندگی امام مهدی و نگرش به تاریخ غیبت صغری» منتشر شده است. جلد دوم کتاب توسط سید حسن افتخارزاده با عنوان «تاریخ غیبت کبری» ترجمه گردیده است. جلد سوم را حسن سجاد پور با نام «تاریخ پس از ظهور» به فارسی برگردانده است.
چاپ اصلی این کتاب در ۴ جلد در دارالتعارف بیروت صورت گرفت.
پانویس
- ↑ شهید سیدمحمد صدر و موسوعة الامام المهدی، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.
- ↑ صدر، تاریخ الغیبة، ج۱، مقدمه کتاب، ص۲۸-۹۰.
- ↑ صدر، تاریخ الغیبة، ج۱، مقدمه کتاب، ص۸۹و۹۰.
- ↑ صدر، تاریخ الغیبة، ج۱، ص۲۸-۳۲.
- ↑ شهید سیدمحمد صدر و موسوعة الامام المهدی، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.
- ↑ شهید سیدمحمد صدر و موسوعة الامام المهدی، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.
- ↑ شهید سیدمحمد صدر و موسوعة الامام المهدی، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.
- ↑ شهید سیدمحمد صدر و موسوعة الامام المهدی، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.
منابع
- صدر، سید محمد، تاریخ الغیبه، بیروت، دارالتغارف، ۱۴۱۲ق.
- صدر، سید محمد، تاریخ غیبت کبری، ترجمه سید حسسن افتخارزاده، تهران، نیک معارف، ۱۳۸۲ش.
- صدر، سید محمد، تاریخ پس از ظهور، تهران، موعود عصر، ۱۳۸۴ش.
- شهید سیدمحمد صدر و موسوعة الامام المهدی، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه، مجله موعود مرداد و شهریور ۱۳۷۸، شماره ۱۵.