نوح(ع) اولین پیامبر از پیامبران اولوالعزم است. او نخستین پیامبری است که در زمان او عذاب نازل شده است. نوح حدود ۹۵۰ سال قومش را به یکتا پرستی دعوت کرد اما چون قومش به او ایمان نیاوردند خداوند آنها را به وسیله طوفان عذاب کرد. نوح به دستور و راهنمایی خداوند برای نجات مؤمنان و همچنین یک جفت از هر نوع حیوان از طوفان، کشتی ساخت. قرآن از نوح به عنوان اولین پیامبر صاحب شریعت و کتاب یاد کرده است. در سوره‌های متعددی به نوح و داستان او اشاره شده است، یک سوره قرآن به نام اوست و به دلیل عمر بسیار طولانی، به شیخ الانبیاء مشهور است. برخی برای اثبات طبیعی بودن عمر طولانی امام زمان(عج) به عمر نوح استناد کرده‌اند.
 | |
| اطلاعات پیامبر | |
|---|---|
| نام در قرآن | نوح |
| نام در کتاب مقدس | Noah |
| محل تولد | بین النهرین(کوفه) |
| محل زندگی | بین النهرین(کوفه) |
| آرامگاه | اختلافی (نجف، کوفه، کَرک بعلبک، نخجوان) |
| نام قوم | کلده و آشور |
| پیش از | سام |
| پس از | ادریس |
| خویشاوندان مهم | ادریس (جد) |
| سن | اختلافی (۲۵۰۰، ۲۳۰۰، ۱۷۸۰، ۹۵۰) |
| دوره زمانی | حدودا ۲۰۰۰ سال پس از هبوط |
| تکرار نام در قرآن | ۴۳ |
| حوادث مهم | ساخت کشتی، طوفان نوح |
| پیامبران | |
| حضرت محمد(ص) • ابراهیم • نوح • عیسی • موسی • سایر پیامبران | |
معرفی
بنابر روایات اسلامی، نوح فرزند نهم از نسل آدم(ع) است. او از نسل لَامک فرزند مَتُّوشَلْخ(مَنُّوشَلْخ)، فرزند ادریس، فرزند یرْد، فرزند مَهْلَاییل، فرزند قَینَن، فرزند أنُوش بن شیث، فرزند آدم(ع) است.[۱] در مورد زمان تولد او اختلاف است؛ در برخی از منابع تولد او همزمان با درگذشت حضرت آدم(ع) عنوان شده است.[۲] به عقیده برخی محل زندگی و تولد او بین‌النهرین و شهر کوفه بوده است.[۳]
نام اصلی نوح روشن نیست و در منابع مختلف، «عبدالغفار»، «عبدالملک» و «عبدالعلی» آمده است.[۴] گریه و نوحه نوح برای خودش و در روایتی دیگر، گریه و نوحه ۵۰۰ ساله‌اش برای نجات و هدایت قومش، علت نامگذاری او به نوح دانسته شده است.[۵]
فرزندان، همسر
قرآن و بسیاری از روایات به فرزندان حضرت نوح(ع) قبل از طوفان اشاره کرده‌اند این در حالی است که برخی تولد فرزندان نوح(ع) را مربوط به بعد از طوفان دانسته‌اند.[۶] نوح(ع) چهار فرزند داشت که نام آنها سام، حام، یافث و کنعان بود. از میان آنها به غیر از کنعان، همه فرزندان به نوح ایمان آورده و همراه او در کشتی بودند. بنا بر منابع اسلامی کنعان به پدر خود ایمان نیاورده، غرق شد.[۷] به گزارش روایات، نسل حضرت نوح(ع) از طریق سام ادامه یافته است.[۸] بر اساس آیه ۱۰ سوره تحریم همسر حضرت نوح و لوط به همسران خود که از پیامبران الهی بودند خیانت کردند، اما مفسران بر این باورند که منظور از خیانت، انحراف جنسی و ارتکاب گناه و فحشا نبوده است.[۹] به گفته علامه طباطبایی مفسر شیعی منظور از خیانت این دو نفر کفر آنها و همکاری با دشمنان و افشای اسرار همسرانشان بوده است.[۱۰]
تاریخ وفات و محل دفن
تاریخ وفات حضرت نوح مشخص نیست مدت زمان عمر او بعد از طوفان از ۷۰ سال تا ۶۰۰ سال نقل شده است.[۱۱]
درباره محل دفن حضرت نوح، چندین محل ذکر شده است:
- قریه ثمانین نزدیک کوه جودی در موصل
- نخجوان
- کوه بوذ در هند
- مکه: بین زمزم و رکن و مقام
- کوفه
- کَرَک بعلبک لبنان: در آرامگاهی که منسوب به حضرت نوح(ع) و فرزندش دانسته شده است.
- مغاره قدس، در کنار قبر حضرت آدم و سام و حضرت ابراهیم(ع) و اسحاق و یعقوب(ع).
- نجف در کنار حضرت آدم و امام علی(ع).[۱۲]
- نهاوند در استان همدان: بر اساس پژوهشی با عنوان «نوح و نوحاوند»، قبر حضرت نوح(ع) و مکان فرود آمدن کشتی نوح، در نهاوند است.[۱۳]
پیامبری
حضرت نوح بعد از حضرت آدم، شیث و ادریس، چهارمین پیامبر دانسته شده است.[۱۴] وی همچنین بر اساس آنچه در آیه هفتم سوره احزاب و آیه ۱۳ سوره شوری آمده، اولین پیامبر اولوالعزم می‌باشد. بسیاری از مفسران معتقدند که پنج پیامبر مذکور [یادداشت ۱]در این دو آیه، مقام رفیعی دارند؛ چرا که آنان پیامبران اولوا العزم، صاحب شریعت و کتاب هستند.[۱۵]
در مورد زمان مبعوث شدن نوح نیز اختلاف است.[۱۶]بنابر آیات قرآن کریم، نوح(ع) در طول مدت پیامبری خود قبل از طوفان، قوم خود را به پرستش خدای یکتا دعوت می‌کرد.[۱۷] بر اساس آیه ۲۳ سوره نوح، قوم نوح، بت‌هایی با نام‌های «ود»، «سواع»، «یغوث»، «یعوق» و «نسر» را می‌پرستیدند.[۱۸] نوح برای هدایت قومش تلاش زیادی کرد اما در نهایت تعداد کمی به او ایمان آوردند.[۱۹]
به نظر اکثر علمای شیعه و بر اساس روایات اهل بیت(ع) دعوت و پیامبری نوح جهانی بوده است.[۲۰] با این حال برخی از علمای اهل سنت معتقدند که دعوت نوح جهانی نبوده و فقط برای قوم خود یعنی قوم کلده و آشور که در فلسطین، شامات و عراق سکونت داشتند، مبعوث شده بود.[۲۱]
علامه طباطبایی در تفسیر آیات ۱۹ تا ۳۵ سوره هود با بیان برخی از انذارهای حضرت نوح(مانند انذار از شرک و بت‌پرستی) و همچنین دلایل مشرکان برای رد دعوت او (مانند بشر بودن پیامبر مانند آنها، اتهام دروغگویی به پیامبر) و پاسخ‌های او (عدم دریافت مال و پول در ازاء هدایت و پیامبری)، به مشابهت و همانندی انذارها و احتجاجات نوح(ع) با قوم خود، با انذارها و احتجاجات پیامبر اکرم(ص) با مشرکین زمان خود اشاره کرده است. او معتقد است چون حجت‌ها و انذارهای این دو پیامبر یکی بود، خداوند در قرآن کریم داستان پیامبر و اتهاماتی که مشرکان مکه به او می‌زدند را عطف به داستان حضرت نوح مطرح کرده است.[۲۲] این مشابهت و همانندی را مفسران و پژوهشگران دیگر نیز تایید کرده‌اند.[۲۳]
عمر طولانی
قرآن کریم در آیه ۱۴ سوره عنکبوت، مدت زندگی حضرت نوح قبل از طوفان را ۹۵۰ سال دانسته و چون سخنی از کل عمر نوح به میان نیامده، در خصوص سن او اختلاف است.[۲۴] مدت عمر نوح به عنوان شیخ‌الانبیاء از ۹۳۰ سال تا ۲۵۰۰ سال در منابع تاریخ از جمله تورات مطرح شده است. در مورد اتفاقات دیگری زندگی نوح مانند زمان مبعوث شدن، مدت زمانی زندگی او بعد از طوفان و... همچون مدت زمان عمر او اختلاف فراوانی وجود دارد.[۲۵]
نعمت الله جزایری معتقد است که بنابر بیشتر اخبار معتبر شیعه، عمر نوح(ع) ۲۵۰۰ سال بوده است.[۲۶] علامه طباطبایی نیز عنوان کرده است که بر اساس آیات و همچنین نص صریح قرآن مبنی بر ۹۵۰ سال پیامبری حضرت نوح(ع) قبل از طوفان، نوح عمر بسیار طولانی داشته است و این عمر بر خلاف آنچه دیگران عنوان کرده‌اند، نه معجزه بوده و نه مقدار سال و زمان آنها با زمان حال فرق داشته است. او ادامه می‌دهد، عمر نوح به صورت طبیعی عمری طولانی بوده و تاکنون هیچ دلیلی مبنی بر عدم امکان تحقق عمر طولانی ارائه نشده است.[۲۷]
عمر طولانی، تاخیر افتادن گشایش و فرج مومنان، از بین رفتن همه کافران و جهانی بودن دعوت از جمله شباهت‌هایی است که در برخی از روایات میان امام زمان(ع) و حضرت نوح بیان شده است.[۲۸] برخی نیز برای طبیعی بودن عمر طولانی امام زمان(ع) به عمر حضرت نوح اشاره کرده‌اند.[۲۹]
نوح(ع) در قرآن کریم
حضرت نوح یکی از ۲۶ پیامبری است که نام او در قرآن کریم آمده است.[۳۰] نام او عنوان یکی از سوره‌های قرآن کریم است و علاوه بر آن، ۴۳ مرتبه در ۲۸ سوره قرآن کریم ذکر شده است. در قرآن کریم فقط به کلیاتی از داستان حضرت نوح اشاره شده و جزئیات زندگی او نیامده است.
فراوانی ذکر نام نوح(ع) در قرآن کریم در جدول زیر آمده است:
| ردیف | شماره سوره | نام سوره | آیات | ردیف | شماره سوره | نام سوره | آیات |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| ۱ | ۳ | آل عمران | ۳۳ | ۱۵ | ۲۹ | عنکبوت | ۱۴ |
| ۲ | ۴ | نساء | ۱۶۳ | ۱۶ | ۳۳ | احزاب | ۷ |
| ۳ | ۶ | انعام | ۸۴ | ۱۷ | ۳۷ | صافات | ۷۵-۷۹ |
| ۴ | ۷ | اعراف | ۵۹-۶۹ | ۱۸ | ۲۶ | شعرا | ۱۰۵-۱۰۶-۱۱۶ |
| ۵ | ۹ | توبه | ۷۰ | ۱۹ | ۳۸ | ص | ۱۲ |
| ۶ | ۱۰ | یونس | ۷۱ | ۲۰ | ۴۰ | غافر | ۵-۳۱ |
| ۷ | ۱۱ | هود | ۲۵-۳۲-۳۶-۴۲-۴۵-۴۶-۴۸-۸۹ | ۲۱ | ۴۲ | شوری | ۱۳۲ |
| ۸ | ۱۴ | ابراهیم | ۹ | ۲۲ | ۵۰ | ق | ۱۲ |
| ۹ | ۱۷ | اسراء | ۳ -۷ | ۲۳ | ۵۱ | ذاریات | ۴۶ |
| ۱۰ | ۱۹ | مریم | ۵۸ | ۲۴ | ۵۳ | نجم | ۵۲ |
| ۱۱ | ۲۱ | انبیاء | ۷۶ | ۲۵ | ۵۴ | قمر | ۹ |
| ۱۲ | ۲۲ | حج | ۴۲ | ۲۸ | ۲۶ | حدید | ۲۶ |
| ۱۳ | ۲۳ | مؤمنون | ۲۳ | ۲۷ | ۶۶ | تحریم | ۱۰ |
| ۱۴ | ۲۵ | فرقان | ۳۷ | ۲۸ | ۷۱ | نوح | ۱-۲۱-۲۶ |
داستان نوح در بعضی از سوره‌ها به‌طور اجمال و در برخی دیگر مفصل آمده است. داستان او در سوره اعراف، آیات ۵۹ تا ۶۹، سوره هود، آیات ۲۵ تا ۴۹، سوره مؤمنون، آیات ۲۳ تا ۳۰، سوره شعرا، آیات ۱۰۵ تا ۱۲۲، سوره قمر، آیات ۹ تا ۱۷ و سوره نوح به صورت تفصیلی آمده است. محتوای کلی بخش‌های مختلف قرآن کریم که داستان حضرت نوح در آنها بیان شده، به شرح ذیل است:
- انحراف تدریجی بشر از فطرت انسانی و پیدایش اختلاف طبقاتی بعد از حضرت آدم(ع) و رسالت حضرت نوح(ع)
- دین و شریعت نوح(ع) و جایگاه او میان پیامبران
- تحمل زحمات طاقت‌فرسای نوح(ع) در کار دعوت
- مدت زیستن نوح(ع) در میان قومش
- کشتی‌سازی نوح(ع)
- نزول عذاب و آمدن طوفان
- پایان یافتن داستان و پیاده شدن نوح و همراهانش به زمین
- داستان پسر غرق شده نوح
- خصائص نوح(ع) [اولین پیامبر اولوا العزم، پدر دوم نسل حاضر بشر و...][۳۱]
ویژگی‌های اخلاقی
در روایات شیعی، ویژگی‌های اخلاقیی برای نوح ذکر شده است؛ از جمله اینکه او بنده‌ای شاکر بود، و هر گاه لباسی می‌پوشید یا خوراکی می‌خورد و یا آبی می‌نوشید خدای متعال را حمد و سپاس می‌گفت. از امام باقر(ع) و امام صادق(ع) نقل شده که نوح در هر صبح و شام می‌گفت: «خداوندا تو را گواه می‌گیرم که در هر صبح و شام هر نعمتی که در دین یا دنیای من وجود دارد، از ناحیۀ توست، تو یگانه‌ای و شریکی نداری، حمد و سپاس از آن توست، تا آنجا که از من راضی شوی».[۳۲]
همچنین در روایات بسیاری نقل شده است که با وجود عمر طولانی نوح(ع) و معروف بودن او به شیخ الانبیاء، وقتی ملک الموت برای قبض روح وی رفت، حضرت نوح که در آفتاب نشسته بود از او اجازه خواست تا از آفتاب به سایه برود. ملک الموت از او پرسید دنیا را چگونه یافتی و نوح(ع) پاسخ داد آنچه در این دنیا بر من گذشت مانند این بود که از آفتاب به سایه بروم.[۳۳]
بازتاب داستان نوح(ع) در فرهنگ و هنر
داستان دعوت و طوفان حضرت نوح در بخش‌های مختلف فرهنگ و هنر تاثیر مستقیم داشته است. در عرفان و سپس ادبیات عرفانی بسیاری از عرفا و شاعران بزرگ به تشریح داستان نوح پرداخته‌اند. در نگارگری اسلامی نیز تصاویر متعددی در مورد بازتات داستان حضرت نوح ترسیم شده است و سینما نیز از داستان نوح استفاده کرده است و با قرائت‌های مختلف فیلم‌های مختلفی در مورد حضرت نوح ساخته شده است.
داستان نوح(ع) در عرفان و ادبیات فارسی
ابن عربی در کتاب فُصُوص الحکم خود یک فَصْ را با عنوان «فصُّ حکمةٍ سبوحیة فی کلمة نوحیة» به احوالات حضرت نوح اختصاص داده است. او در این بخش به بیان آیات قرآن در مورد نوح(ع) و تفسیر عرفانی از آنها پرداخته است.[۳۴] برخی معتقدند برخی از تأویل‌های ابن عربی در مورد داستان و زندگی حضرت نوح با برخی از گزاره‌های عقلی و کلامی تعارض دارند.[۳۵]
همچنین در بسیاری از شعرهای فارسی به ویژه شعر عرفانی داستان حضرت نوح(ع) مطرح شده است. مولوی در دیوان مثنوی معنوی ۴۹ بار از کلمه «نوح» استفاده کرده و به ذکر داستان و تمثیلات حضرت نوح(ع) پرداخته است؛ مانند:
همچنین حافظ شیرازی، یکی از مهم‌ترین شاعران فارسی‌زبان، در دیوان خود در ۶ بیت به نام نوح(ع) اشاره کرده است از جمله[۳۷]
و سعدی نیز در اشعار فراوانی بخش‌هایی از زندگانی نوح را تبیین کرده است به عنوان نمونه درباره امنیت داشتن از طوفان در مجاورت نوح می‌گوید:
و نیز خطاب به پیامبر(ص) در دیباچه گلستان
ابعاد مختلف داستان نوح همچون مقام و عمر وی، نوحه نوح، کشتی ساختن، سخریه کافران، طوفان نوح و همچنین پسر نوح از جمله مهم‌ترین موضوعاتی است که در شعر فارسی و مخصوصا در اشعار عرفانی به آنها پرداخته شده است.[۴۰] شاعرانی همچون سنائی غزنوی، عطار نیشابوری، تأثیر تبریزی، سروش اصفهانی، خاقانی، جامی، نظیری نیشابوری، خواجو و سوزنی سمرقندی از جمله شاعرانی هستند که در اشعار و دیوان‌های خود به نوح(ع) اشاره کرده‌اند.[۴۱]
حضرت نوح در ضرب‌المثل‌های فارسی
بر اساس گزارشی که دهخدا در کتاب امثال و حکم داده است ضرب‌المثل‌های متعددی با محوریت حضرت نوح(ع)، کشتی و طوفان نوح(ع) در ادبیات عامیانه فارسی وجود دارد. که برخی از آن آنها عبارتند از:
- چه بیم از موج بحر، آن را که باشد نوح کشتیبان[۴۲]
- عمر اگر خوش گذرد زندگی نوح کم است[۴۳]
- نه عمر نوح بماند نه ملک اسکندر| نزاع بر سر دنیای دون مکن درویش[۴۴]
- می‌بایدم خزانه قارون و عمر نوح| تا دولت وصال تو گردد میسرم[۴۵]
نگارگری
یکی از موضوعاتی که همواره مورد توجه هنرمندان ایرانی- اسلامی بوده، داستان حضرت نوح و کشتی او می‌باشد. از همین رو نگاره‌های متعددی از حضرت نوح و کشتی او توسط نگارگران ایرانی ترسیم شده است. البته در نقاشی‌های مسیحی نیز هنرمندان مسیحی به ترسیم نوح و واقعه طوفان پرداخته‌اند.
سینما
داستان حضرت نوح در فیلم و انیمیشن نیز بازتاب گسترده‌ای داشته است. فیلم‌ها و انیمیشن‌های متعددی با محوریت داستان نوح تولید شده است که از مشهورترین آنها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- فیلم سینمایی«Noah» به گارگردانی «Darren Aronofsky» در سال ۲۰۱۴م ساخته شده است. برخی معتقدند داستان این فیلم نه توراتی است و نه قرآنی و انتقاداتی را به مضمون و داستان این فیلم وارد کرده‌اند.[۴۶]
- فیلم سینمایی «کشتی نوح» به کارگردانی «خسرو پرویزی» در سال ۱۳۴۷ش در کشور ایران ساخته شده است.[۴۷]
فیلم‌های متعدد دیگر همچون «The Noah Interview» در سال ۱۹۹۹، «Noah's Ark» در سال ۱۹۲۸ و انمیشن «Noah's Ark» در سال ۲۰۰۷ نیز بخش دیگری از فیلم‌هایی هستند که با محوریت نوح(ع) ساخته شده‌اند.[۴۸]
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ ابن کثیر، قصص الانبیاء، ۱۴۱۱ق، ص۸۳؛ النجار، قصص الانبیاء، ۱۴۰۶ق، ص۳۰؛ قطب راوندی، قصص الانبیاء(ع)، ۱۴۳۰ق، ج۱، ص۲۵۰-۲۵۱.
- ↑ جزایری، النور المبین، ۱۳۸۱ق، ص۱۱۷؛ ابن کثیر، قصص الانبیاء، ۱۴۱۱ق، ص۸۳؛ طبری، تاریخ الطبری، ۱۳۷۵ش، ص۱۷۸؛ ندایی، تاریخ انبیاء از آدم تا خاتم، ۱۳۸۹ش، ص۳۹.
- ↑ بی‌آزار شیرازی، باستان‌شناسی و جغرافیای تاریخی قصص قرآن، ۱۳۸۰ش، ص۳۲.
- ↑ قطب راوندی، قصص الانبیاء، ۱۴۳۰ق، ج۱، ص۲۵۶-۲۵۷.
- ↑ شیخ صدوق، علل الشرایع، ۱۳۸۵ق، ج۱، ص۲۸؛ قطب راوندی، قصص الانبیاء، ۱۴۳۰ق، ج۱، ص۲۵۶-۲۵۷.
- ↑ ابن سعد، الطبقات الکبری، ۱۳۷۴ش، ج۱، ص۲۵؛ مستوفی، تاریخ گزیده، ۱۳۶۴ش، ص۲۶؛ ندایی، تاریخ انبیاء از آدم تا خاتم، ۱۳۸۹، ص۴۴.
- ↑ ابن سعد، الطبقات الکبری، ۱۳۷۴ش، ج۱، ص۲۵؛ مستوفی، تاریخ گزیده، ۱۳۶۴ش، ص۲۶؛ ندایی، تاریخ انبیاء از آدم تا خاتم، ۱۳۸۹ش، ص۴۴.
- ↑ ندایی، تاریخ انبیاء از آدم تا خاتم، ۱۳۸۹ش، ص۵۱؛ قزوینی، موسوعة الامام الصادق، ۱۴۱۷ق، ج۵، ص۱۲۸.
- ↑ طوسی، التبیان، دار احیاء التراث العربی، ج۱۰، ص۵۲؛ طبرسی، جوامع الجامع، ۱۴۱۸ق، ج۳، ص۵۹۶.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۱۰، ص۲۳۵.
- ↑ مستوفی، تاریخ گزیده، ۱۳۶۴ش، ص۲۴.
- ↑ بی‌آزار شیرازی، باستان‌شناسی و جغرافیای تاریخی قصص قرآن، ۱۳۸۰ش، ص۴۶؛ نک: نصرالله، تریخ کرک نوح، ۱۴۰۶ ق؛ نک:ابن کثیر، قصص الانبیاء، ۱۴۱۱ق، ص۹۳.
- ↑ افراسیاب‌پور، «نوح و نوحاوند (؟)»، در مجله فرهنگیان، ش ۵، صص ۱۱۸-۱۴۲.
- ↑ بیومی مهران، بررسی تاریخی قصص قرآن، ۱۳۸۹ش، ج۴، ص۳؛ النجار، قصص الانبیاء، ۱۴۰۶ق، ص۳۰.
- ↑ ماتریدی، تأویلات أهل السنة، ۱۴۲۶ق، ج۸، ص۳۵۹؛ ثعلبی، الکشف و البیان، ۱۴۲۲ق، ج۸، ص۱۰؛ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج ۱۶، ص۲۷۸؛ صادقی تهرانی، الفرقان، ۱۴۰۶ق، ج ۲۴، ص۴۶.
- ↑ رک: جدول بخش عمر.
- ↑ سوره نوح، آیه ۵-۱۰.
- ↑ سوره نوح، آیه ۲۳.
- ↑ سوره نوح، آیه ۵-۱۵.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۱۰، ص۱۰۲ و ۲۶۰.
- ↑ ندایی، تاریخ انبیاء از آدم تا خاتم، ۱۳۸۹ش، ص۴۸؛ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ۱۰، ص۲۶۰-۲۶۲.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۱۰، ص۲۱۰-۲۱۹.
- ↑ بیومی مهران، بررسی تاریخی قصص قرآن، ۱۳۸۹ش، ج۴، ص۹-۱۶.
- ↑ ابن‌کثیر، قصص الانبیاء، ص۶۵.
- ↑ قطب راوندی، قصص الانبیاء(ع)، ۱۴۳۰ق، ج۱، ص۲۵۷-۲۵۹؛ جزایری، النور المبین، ۱۳۸۱ق، ص۱۱۱؛ طبری، تاریخ طبری، ۱۳۷۵ش، ج۱، ص۱۱۷؛ ابن سعد، الطبقات الکبری، ۱۳۷۴ش، ج۱، ص۲۵؛ مستوفی، تاریخ گزیده،۱۳۶۴ ش، ص۲۴؛ ابن‌کثیر، قصص الانبیاء، ص۹۲؛ مقدسی، آفرینش و تاریخ، ۱۳۷۴ش، ج۱، ص۴۲۳.
- ↑ جزایری، النور المبین، ۱۳۸۱ق، ص۱۱۳.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۱۰، ص۲۷۱.
- ↑ علائی‌نژاد، شباهت‌های امام زمان(ع) با ائمه معصومین و انبیاء(ع)، ۱۳۹۵ش، ص۶۲-۶۴.
- ↑ نگاه کنید به: قزوینی، امام مهدی(ع) از ولادت تا ظهور، ۱۳۸۷ش، ص۱۳۴؛ رضوی، امام مهدی(عج)، ۱۳۸۴ش، ص۳۳؛ رضوانی، وجود امام مهدی(ع) از منظر قرآن و حدیث، ۱۳۸۶ش، ص۷۹؛ نظری‌منفرد، امام مهدی(عج) از تولد تا رجعت، ۱۳۸۹ش، ص۲۲۴؛ امینی گلستانی، سیمای جهان در عصر امام زمان(عج)، ۱۳۸۵ش، ص۲۱۸.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۲، ص۱۴۱.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۱۰، ص۲۷۱-۲۹۶.
- ↑ جزایری، النور المبین، ۱۳۸۱ق، ص۱۱۷.
- ↑ ندایی، تاریخ انبیاء از آدم تا خاتم، ۱۳۸۹ش، ص۵۰؛ قطب راوندی، قصص الانبیاء(ع)، ۱۴۳۰ق، ج۱، ص۲۵۷-۲۶۲؛ جزایری، النور المبین، ۱۳۸۱ق، ص۱۱۱.
- ↑ ابن عربی، فصول الحکم، ۱۳۵۶ق، فص‌نوحیه، ص۶۸.
- ↑ ناجی، «بررسی و تحلیل تأویلات نوحی از منظر ابن عربی»، ص۱۴۲.
- ↑ مولانا، مثنوی معنوی، ۱۳۷۲ش، دفتر سوم، ص۴۶۴.
- ↑ دیوان حافظ، ص۱۸.
- ↑ سایت گنجور.
- ↑ سایت گنجور.
- ↑ انزابی‌نژاد، «زندگی پیامبران و قصص قرآن در ادبیات فارسی (۲) نوح استوارترین مرد حق»، ۱۳۵۵ش، ص۳۳۴-۳۶۰.
- ↑ انزابی‌نژاد، «زندگی پیامبران و قصص قرآن در ادبیات فارسی (۲) نوح استوارترین مرد حق»، ۱۳۵۵ش، ص۳۳۴-۳۶۰.
- ↑ دهخدا، امثال و حکم، ۱۳۸۳ش، ج۱، ص۳۲۹.
- ↑ دهخدا، امثال و حکم، ۱۳۸۳ش، ج۲، ص۱۱۱۶.
- ↑ دهخدا، امثال و حکم، ۱۳۸۳ش، ج۲، ص۱۱۱۷.
- ↑ دهخدا، امثال و حکم، ۱۳۸۳ش، ج۲، ص۱۱۱۷.
- ↑ انصاری، نوح(ع)، پیامبری زیر حملات هالیوود، سایت خبری مشرق.
- ↑ «حسرتی که بر دل کارگردان «سفیر» ماند».، خبر آنلاین.
- ↑ نگاه کنید به سایت Imdb
یادداشت
منابع
- قرآن کریم.
- ابن‌کثیر، اسماعیل، قصص الانبیاء، تحقیق: مصطفی عبدالواحدی، بیروت، موسسه علوم القرآن، چاپ چهارم، ۱۴۱۱ق.
- النجار، عبدالوهاب، قصص الانبیاء، بیروت، احیاء التراث العربی، چاپ نهم، ۱۴۰۶ق.
- امینی گلستانی، محمد، سیمای جهان در عصر امام زمان(عج)، قم، مسجد مقدس جمکران، ۱۳۸۵ش.
- افراسیاپ‌پور، علی‌اکبر، «آیا قبر حضرت نوح(ع) در نهاوند است؟»، در سایت تابناک، تاریخ درج مطلب: ۲۳ مرداد ۱۳۹۳ش، تاریخ بازدید: ۵ اسفند ۱۳۹۵ش.
- انزابی‌نژاد، رضا، «زندگی پیامبران و قصص قرآن در ادبیات فارسی (۲) نوح استوارترین مرد حق»، نشریه پژوهش‌های فلسفی دانشکده ادبیات و علوم انسانی تبریز، شماره ۱۱۹، پاییز ۱۳۵۵ش.
- انصاری، مهدی، «نوح(ع)، پیامبری زیر حملات هالیوود»، مشرق نیوز، تاریخ درج مطلب: ۱۲ مهر ۱۳۹۳ش، تاریخ بازدید: ۲۶ دی ۱۳۹۶ش.
- بی‌آزار شیرازی، عبدالکریم، باستان شناسی و جغرافیای تاریخی قصص قرآن، تهران، دفتر نشر فرهنگ و معارف اسلامی، ۱۳۸۰ش.
- بیومی مهران، محمد، بررسی تاریخی قصص قرآن، ترجمه مسعود انصاری، تهران، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، ۱۳۸۳ش.
- ثعلبی، احمد بن محمد، الکشف و البیان المعروف تفسیر الثعلبی، تحقیق: ابی محمد ابن عاشور، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، ۱۴۲۲ق.
- جزایری، نعمت‌الله بن عبدالله، النور المبین فی قصص الأنبیاء و المرسلین (قصص قرآن)؛ به ضمیمه زندگانی چهارده معصوم(ع)، مصحح: احمد سیاح، ترجمه: فاطمه مشایخ، تهران، ۱۳۸۱ق.
- «حسرتی که بر دل کارگردان «سفیر» ماند».، خبر آنلاین، تاریخ درج مطلب: ۲ بهمن ۱۳۹۴ش، تاریخ بازدید: ۲۶ دی ۱۳۹۶ش.
- دهخدا، علی‌اکبر، امثال و حکم، تهران، امیرکبیر، ۱۳۸۳ش.
- رضوانی، وجود امام مهدی(ع) از منظر قرآن و حدیث، قم، مسجد مقدس جمکران، ۱۳۸۶ش.
- رضوی، رسول، امام مهدی(عج)، قم، مرکز مدیریت حوزه علمیه قم، ۱۳۸۴ش.
- شیخ صدوق، محمد بن علی، علل الشرایع، نجف، مکتبه الحیدریه، ۱۳۸۵ق.
- صادقی تهرانی، محمد، الفرقان فی تفسیر القرآن بالقرآن و السنه، قم، فرهنگ اسلامی، چاپ دوم، ۱۴۰۶ق.
- طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت، موسسه الاعلمی للمطبوعات، ۱۳۹۰ق.
- طبرسی، فضل بن حسن، جوامع الجامع، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۴۱۸ق.
- طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران، ناصر خسرو، ۱۳۷۲ش.
- طبری، محمد بن جریر، تاریخ طبری، ترجمه: ابو القاسم پاینده، تهران، اساطیر، چاپ پنجم، ۱۳۷۵ش.
- طوسی، محمد بن حسن، التبیان فی تفسیر علوم القرآن، بیروت، دار احیاء التراث العربی، بی‌تا.
- علائی نژاد، امیر بهاء الدین، شباهت‌های امام زمان(ع) با ائمه معصومین و انبیاء(ع)، تحقیق: داود بصارتی و عبدالله بهارلوئی، قم، دار التهذیب، ۱۳۹۵ش.
- قزوینی، سید محمدکاظم، موسوعه الامام الصادق(ع)، قم، چاپ علمیه، ۱۴۱۷ق.
- قزوینی، سید محمدکاظم، امام مهدی(ع) از ولادت تا ظهور، قم، نشر الهادی، ۱۳۸۷ش.
- قطب راوندی، سعید بن هبه‌الله، قصص الانبیاء(ع)، تحقیق: عبدالحلیم حلی، قم، مکتبه العلامه المجلسی، ۱۴۳۰ق.
- کاتب واقدی، محمد بن سعد، الطبقات الکبری، ترجمه محمود مهدوی دامغانی، تهران، انتشارات فرهنگ و اندیشه، ۱۳۷۴ش.
- ماتریدی، محمد بن محمد، تأویلات أهل السنة(تفسیر الماتریدی)، محقق: باسلوم، مجدی، بیروت، دار الکتب العلمیة، منشورات محمد علی بیضون، ۱۴۲۶ق.
- مستوفی قزوینی، حمد الله بن ابی‌بکر بن احمد، تاریخ گزیده، تحقیق عبد الحسین نوایی، تهران، امیر کبیر، چاپ سوم، ۱۳۶۴ش.
- مقدسی، مطهر بن طاهر، آفرینش و تاریخ، ترجمه محمد رضا شفیعی کدکنی، تهران، آگه، چاپ اول، ۱۳۷۴ش.
- مکارم شیرازی، ناصر، قصه‌های قرآن، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۸۰ش.
- مولانا، جلال‌الدین بلخی، مثنوی معنوی، تصحیح و مقابله موسوی، نشر طلوع، ۱۳۷۲ش.
- ندایی، فرامرز، تاریخ انبیاء از آدم تا خاتم، تهران، انتشارات اروند و سما، ۱۳۸۹ش.
- نظری‌منفرد، علی، امام مهدی(عج) از تولد تا رجعت، قم، انتشارات جلوه کمال، ۱۳۸۹ش.
- نوری موسوی، محسن، قصص الانبیاء و المرسلین علیهم السلام المیسره، بیروت، دار الکاتب العربی، ۱۴۲۹ق.