صِلِۀ رَحِم ارتباط و دیدار با خویشاوندان و کمک به آنها است. صله رحم از آموزه‌های اخلاقی اسلام است که تأکید زیادی بر انجام آن شده تا جایی که قرآن، ترک‌کنندگان آن را در شمار زیان‌کاران و لعنت‌شدگان معرفی می‌کند. در روایات، صله رحم به عنوان بهترین عمل پس از ایمان، اولین سخنگوی قیامت، بهترین خصلت مؤمن و مهم‌ترین عامل طولانی شدن عُمر معرفی شده است. بنابر حدیث قدسی، صله رحم از رحمت خداست و هر کس آن را ترک کند، از رحمت او محروم خواهد ماند.
 | |
| آیات اخلاقی | |
|---|---|
| آیات افک • آیه اخوت • آیه اطعام • آیه نبأ • آیه نجوا • آیه مشیت • آیه بر • آیه اصلاح ذات بین • آیه ایثار | |
| احادیث اخلاقی | |
| حدیث قرب نوافل • حدیث مکارم اخلاق • حدیث معراج • حدیث جنود عقل و جهل | |
| فضایل اخلاقی | |
| تواضع • قناعت • سخاوت • کظم غیظ • اخلاص • خشیت • حلم • زهد • شجاعت • عفت • انصاف • اصلاح ذات البین • عیب‌پوشی | |
| رذایل اخلاقی | |
| تکبر • حرص • حسد • دروغ • غیبت • سخن‌چینی • تهمت • بخل • عاق والدین • حدیث نفس • عجب • عیب‌جویی • سمعه • قطع رحم • اشاعه فحشاء • کفران نعمت | |
| اصطلاحات اخلاقی | |
| جهاد نفس • نفس لوامه • نفس اماره • نفس مطمئنه • محاسبه • مراقبه • مشارطه • گناه • درس اخلاق • استدراج | |
| عالمان اخلاق | |
| ملامهدی نراقی • ملا احمد نراقی • میرزا جواد ملکی تبریزی • سید علی قاضی • سید رضا بهاءالدینی • سید عبدالحسین دستغیب • عبدالکریم حق‌شناس • عزیزالله خوشوقت • محمدتقی بهجت • علی‌اکبر مشکینی • حسین مظاهری • محمدرضا مهدوی کنی | |
| منابع اخلاقی | |
| قرآن • نهج البلاغه • مصباح الشریعة • مکارم الاخلاق • المحجة البیضاء • رساله لقاءالله (کتاب) • مجموعه وَرّام • جامع السعادات • معراج السعادة • المراقبات | |
صله رحم گاهی واجب و گاهی مستحب است. قطع رحم یعنی ترک صله رحم و عدم ارتباط لازم با خویشان، یکی از گناهان کبیره است و حتی درباره خویشاوندان بدخُلق یا گناهکار نیز مُجاز نیست.
در فرهنگ ایرانیان، صله رحم جایگاه ویژه‌ای داشته و به مناسبت‌های مختلفی مانند عید نوروز، ماه رمضان و عیدهای ملی یا مذهبی نمود بیشتری دارد.
مفهوم‌شناسی
صله رحم از دو واژه «صِلِه» و «رَحِم» تشکیل شده است. «صله» به معنای پیوستن دو چیز است[۱] و «رَحِم» به معنی جای کودک در شکم مادر است.[۲] واژه رحم، در «صله رحم» استعاره برای قرابت و خویشاوندی است.[۳]
صله رحم را به معنای ارتباط و دیدار با خویشاوندان و کمک به آنها دانسته‌اند.[۴] برخی نیز تنها آن را به معنای احسان و نیکوکاری به خویشاوندان دانسته‌اند.[۵] از صله رحم در مباحثی چون هدیه، ازدواج و شهادت دادن (در دادگاه) و... سخن به میان آمده است.[۶]
برخی از نام‌ها و صفات خداوند مانند رحمان و رحیم از نظر واژگانی و معنایی با «رَحِم»، هم‌ریشه‌اند. در یک حدیث قدسی آمده است: «من خدای رحمان هستم؛ رَحِم را خلق کردم و نام آن را از نام خود گرفتم؛ پس هر کس صله رحم کند او را به رحمت خویش متصل سازم و هر کس قطع رحم کند، او را از رحمت خویش دور نمایم».[۷]
محدوده خویشاوندان
ما برای زیاد شدن عمر، وسیله‌ای جز صله رحم نمی‌شناسیم. صله رحم به‌اندازه‌ای در زیاد شدن عمر مؤثر است که شخصی که از عمرش سه سال مانده است، خداوند به سبب صله رحم سی سال به عمرش می‌افزاید که مجموعا سی و سه سال می‌شود و کسی که از عمرش سی و سه سال تمام باقی مانده است، خداوند به سبب قطع رحم سی سال از عمرش برمی‌دارد و آن را به سه سال کاهش میدهد.[۸]
اصول کافی، ج۲، ص۱۵۲، ح۱۷.
از نظر عرفی، خویشاوندی دو گونه است:
- خویشاوندی نَسَبی که از طریق ارتباط خون و رحم پیدا می‌شود، مانند پدر، مادر، فرزندان، برادر، خواهر، عمو، عمه، دایی، خاله، پدربزرگ و مادربزرگ و فرزندان همۀ کسانی که آنها را خویشاوندان نسبی و اَرحام می‌نامند.[۹] صله رحم با این گروه واجب است و اگر هدیه‌ای داده شود، پس گرفتن آن جایز نیست.
- خویشاوندی سببی که از طریق ازدواج به وجود می‌آید؛ مانند خویشاوندی میان زن و شوهر و خویشان دو طرف. درباره اینکه آیا وجوب صله رحم شامل این گروه هم می‌شود یا خیر، اختلاف نظر وجود دارد.[۱۰]
در میان همه خویشاوندان، جایگاه پدر و مادر در قرآن بسیار برجسته‌تر است و خداوند پس از امر به پرستش و ایمان به یگانگی خود، به احسان به والدین فرمان میدهد: وَقَضَیٰ رَ بُّک أَلَّا تَعْبُدُوا إِلَّا إِیاهُ وَبِالْوَالِدَینِ إِحْسَانًا ۚ إِمَّا یبْلُغَنَّ عِندَک الْکبَرَ أَحَدُهُمَا أَوْ کلَاهُمَا فَلَا تَقُل لَّهُمَا أُفٍّ وَلَا تَنْهَرْ هُمَا وَقُل لَّهُمَا قَوْلًا کرِ یمًا (ترجمه:پروردگار تو مقرر کرد که جز او را نپرستید و به پدر و مادر خود احسان کنید. اگر یکی از آن دو یا هر دو در کنار تو به سالخوردگی رسیدند، به آنها (حتی) اُف مگو و پرخاش مکن و با آنها به شایستگی سخن بگو.)[اسراء–۲۳][۱۱]
ارحام روحانی
- پیامبر و اهل بیت(ع): در برخی روایات علاوه بر توصیه به ارتباط و صله با اقوام و خویشان، به ارتباط و صله با ائمه(ع) نیز توصیه شده است. پیامبر(ص) نیز در حدیثی فرمود:«أنا وعلي أبوا هذه الامة» ترجمه: من و علی، پدران این امتیم.[۱۲]
- عالمان دینی: منابع دینی به صله و ارتباط با عالمان دینی هم توصیه کرده و پاداش فراوانی برای این ارتباط بیان کرده‌اند.[۱۳]
- برادران دینی: در رتبه بعد صله با برادران دینی مطرح شده است: اِنّما المِؤمنونَ إخوةٌ.[۱۴] امام صادق(ع) فرمود: مؤمنان برادران یکدیگر و فرزندان یک پدر و مادرند؛ اگر یکی از آنها ناراحت باشد دیگران به خاطر او شب را نمی‌خوابند.[۱۵]
جایگاه و اهمیت
صله رحم از آموزه‌های مورد توجه در آیات و روایات است. سفارش به رعایت حرمت خویشاوندی و انفاق مالی به آنها را در آیات متعددی از قرآن می‌توان دید:
- وَاتَّقُوا اللهَ الَّذِی تَسَاءَلُونَ بِهِ وَالْأَرْحَامَ ۚ إِنَّ اللهَ کانَ عَلَیکمْ رَقِیبًا (ترجمه:بترسید از خدایی که به نام او از یکدیگر در خواست می‌کنید و از قطع خویشاوندی‌ها پروا کنید که خدا مراقب شما است.)[نساء–۱]
- وَبِالْوَالِدَینِ إِحْسَانًا وَ ذِی الْقُرْبَیٰ وَ الْیتَامَیٰ وَالْمَسَاکینِ وَ قُولُوا لِلنَّاسِ حُسْنًا (ترجمه:به پدر و مادر، و خویشان و یتیمان و مستمندان احسان کنید، و با مردم [به زبان] خوش سخن بگویید.)[سوره بقره–۸۳]
- وَلَا یأْتَلِ أُولُو الْفَضْلِ مِنکمْ وَالسَّعَةِ أَن یؤْتُوا أُولِی الْقُرْبَیٰ وَالْمَسَاکینَ وَ الْمُهَاجِرِینَ فِی سَبِیلِ اللهِ (ترجمه:و سرمایه‌داران شما نباید از دادن [مال] به خویشاوندان و تهیدستان و مهاجران راه خدا دریغ ورزند.)[سوره نور–۲۲] و آیات متعدد دیگر.[۱۶][۱۷][۱۸][۱۹][۲۰]
تکرار یک موضوع در قرآن نشان‌دهنده اهمیت آن است. بر اساس آیات قرآن، در قیامت از انسان‌ها درباره صله رحم سؤال خواهد شد. قرآن همچنین قطع‌کننده رحم را لعنت‌شده دانسته و خداوند تهدید کرده که چشم و گوش او را از درک حقایق ناتوان می‌سازد.
در روایات و سیره زندگی اهل بیت(ع) نیز اهمیت فوق‌العاده کمک، حمایت و محبت به خویشاوندان کاملا روشن است و به شدت از قطع رابطه باخویشان نهی شده است. در روایات شیعه، قطع رحم به عنوان عامل محرومیت فرد و جامعه از لطف و رحمت خدا معرفی گردیده است.[۲۱] بر اساس روایات، صله رحم به قدری در نظر خداوند اهمیت دارد که حتی اگر فاسقان ارتباط خوبی با اقوام و خویشان خود داشته باشند، خداوند روزی آنها را افزون می‌کند؛ ولی در مقابل، اگر کسانی که اهل نماز و روزه‌اند، در صورت قطع رحم، علاوه بر عذاب آخرت، از عمر و روزی آنها کاسته می‌گردد.[۲۲] اهمیت پایبندی به صله رحم تا آنجاست که بر اساس آموزه‌های دینی و روایات حتی اگر خویشان و فامیل قطع رحم کرده و ارتباطی با انسان ندارند او مجاز به ترک صله رحم و مقابله به مثل نیست.[۲۳] [یادداشت ۱] علامه مجلسی در جلد ۷۱ بحارالانوار در باب صله رحم ۱۱۰ حدیث و در باب حقوق پدر و مادر و فرزندان ۱۰۲ روایت در این موضوع گردآوری کرده است.
فلسفه تأکید اسلام بر صله رحم
علت تأکید اسلام به حفظ پیوند خویشاوندی این است که همیشه برای اصلاح، تقویت، پیشرفت، تکامل و عظمت بخشیدن به یک اجتماع بزرگ، چه از نظر اقتصادی یا نظامی، و چه از نظر جنبه‌های معنوی و اخلاقی باید از واحدهای کوچک آن شروع کرد. با پیشرفت و تقویت تمام واحدهای کوچک، اجتماع عظیم، خود به خود اصلاح خواهد شد. در همین راستا اسلام دستور به اصلاح واحدهایی داده که معمولا افراد از کمک و یاری و عظمت بخشیدن به آن روگردان نیستند؛ در صله رحم خداوند تقویت بنیه افرادی را توصیه می‌کند که خونشان در رگ و پوست هم در گردش بوده و اعضای یک خانواده‌اند، و پیدا است هنگامی که اجتماعات کوچک خویشاوندی نیرومند شد، اجتماع عظیم آنها یعنی جامعه نیز عظمت می‌یابد. به عقیده برخی، حدیثی که می‌گوید: «صله رحم باعث آبادی شهرها می‌گردد»، به همین معنا اشاره دارد.[۲۴]از برخی روایات هم فهمیده می‌شود که روح صله رحم فقط دید و بازدید خالی نیست برهمین اساس پیامبر در روایتی گام برنداشتن به قصد صله رحم و کمک نکردن به خویشان را مصداق حتمی قطع رحم دانسته است. [۲۵]
در خطبهٰ معروف حضرت فاطمه(س)، از زیاد شدن نسل، به عنوان دلیل و فلسفه‌ای برای وجوب صله رحم نام برده شده است.[۲۶]منتظری در شرح این فراز از خطبه فدکیه گفته است که"منماة" به معنای رشد و نُمُوّ و معنایش این است که اگر مردم صله رحم كنند و به خويشاوندان و ارحام خود نیكی كنند، از مرگ‌های ناگهانی و تلف شدن محفوظ مانده و در نتیجه تعدادشان زياد می‌شود.[۲۷]
از دید برخی کارشناسان، دیدار خویشاوندان، اقوام و دوستان علاوه بر احیای روابط عاطفی و انسانی، تأثیری جدی بر مکانیزم عصبی انسان دارد و می‌تواند باعث افزایش طول عمر، سلامتی و کاهش استرس شود.[۲۸]
آثار صله رحم
از نتایج و آثار صلۀ رحم، برخی مربوط به دنیا و برخی از نتایج اُخروی این عمل هستند. برخی از این آثار عبارتند از:
قطع رحم براساس رویات اهل‌بیت(ع) نیز دارای عواقب اخروی و دنیوی مانند لعنت خدا[۵۶] و مجازات در دنیا[۵۷] است.
مراتب
وصیت امام علی(ع) در لحظات آخر عمر خویش:
وعلیکم بالتواصل والتباذل وایاکم والتدابر و التقاطع... (ترجمه: وبر شما لازم است که پیوندهای دوستی و محبت را محکم کنید و بذل و بخشش را فراموش نکنید واز پشت کردن به هم و قطع رابطه برحذر باشید.)
نهج البلاغه، نامه شماره۴۷.
صله رحم گاهی واجب[۵۸] و گاهی مستحب است. میزان دوری و نزدیکی رابطه خویشاوندی در این حُکم اثرگذار است. سلام و احوالپرسی،[۵۹] رفت و آمد، رسیدگی به خویشان، کمک مالی یا بدنی (مانند پرستاری از مریض)[۶۰] و حفظ آبروی آنها از مصادیق صله رحم است. قطع رحم نیز دارای مراتب و درجاتی است و ملاک تحققش فهم عرفی است.[۶۱][۶۲][۶۳]
برخی از فقها معتقدند حتّی اگر ارتباط با بعضی از خویشان و رفت‌وآمد به منزلشان باعث ناراحتی آنها شود و سبب اهانت به ما شود، همچنان وظیفه صله رحم از بین نمی‌رود و باید ارتباط را به روش‌های دیگری حفظ کرد.[۶۴][۶۵]
صله رحم مالی
در تکالیف مالی سفارش شده که خویشاوندان مقدم شوند. قرآن کریم کمک به بستگان را جزء حقوق مالی محسوب می‌کند و آنجا که سخن از کمک به اقوام به میان آمده، آن را به عنوان یک حق ذکر کرده است: «و آتِ ذَا القُربی حَقَّهُ و المِسکینَ».[۶۶] امام علی(ع) می‌فرماید: کسی که از سوی خدا ثروتی به دست آورد باید بستگان خویش را به وسیله آن دستگیری کند.[۶۷]
صله رحم با گناهکار
اگر یکی از اقوام انسان اهل گناه بوده و نسبت به مسائل دینی بی‌توجه باشد، تنها در صورتی می‌توانیم با او قطع رابطه کنیم که احتمال دهیم این کار موجب دوری او از ارتکاب گناه می‌گردد.[۶۸]
تنها استثنا از صله رحم
صِلُوا أرحامَکم و بِرّوا بِإخوانِکم وَ لَو بِحُسنِ السَّلامِ وَ رَدِّ الجَوابِ (ترجمه: صله رحم نمایید و به برادران (دینی) خود نیکی کنید، هر چند با سلام کردن خوب و یا جواب سلام.)
کافی ج ۲، ص۱۵۷
اسلام در رابطه با خویشاوندان کافر و مشرکی که دشمن اسلام و ستیزه‌جو هستند سفارش به صله رحم نکرده است. قرآن در این باره می‌فرماید: «پیامبر و پیروان او نباید برای مشرکان هرچند خویشاوندان آنها باشند از خدا آمرزش طلبند».[۶۹] بدیهی است آمرزش خواستن، استغفار کردن و دعا کردن، از مصادیق صله رحم محسوب می‌شود.
در سوره توبه، حضرت ابراهیم برای عمویش استغفار کرد و یکی از موارد صله رحم را انجام داد، ولی بعد از این که متوجه شد او دشمن خدا است از او بیزاری جست و با او قطع رحم کرد.[۷۰]
صله رحم در فرهنگ ایرانیان
صله رحم در فرهنگ ایرانیان جایگاه برجسته‌ای دارد که نمود آن را در دید و بازدیدهای عید نوروز[۷۱] و سایر اعیاد مذهبی یا ملی، شب‌نشینی‌های زمستان، شب یلدا[۷۲] دور هم جمع‌شدن‌های ازدواج و وفات، پاگشا‌کردن‌ها و تولدها و افطاری‌های ماه رمضان و سرزدن به بیمار و... به وضوح می‌توان دید.
صله رحم در فرهنگ مدرن
ارتباط پررنگ خویشاوندان در حقیقت کمک به خانواده‌های کوچک و حمایت از آن هاست؛ زیرا هر فرد با ازدواج و تشکیل خانواده از حمایت‌های اجتماعی و عاطفی و مالی خانواده خود بی‌نیاز نیست. در واقع صله رحم حمایت همه جانبه از افراد خانواده و در نهایت کمک به سلامت و امنیت جامعه است.
در گذشته، خانواده گسترده بوده و معمولا چند نسل با یکدیگر و در نزدیکی هم زندگی می‌کردند. امروزه به دلیل تغییرات اجتماعی و اقتصادی، خانواده گسترده اهمیت و رواج گذشته را از دست داده و خانواده هسته‌ای که متشکل از زن و شوهر و احتمالاً فرزند یا فرزندانی چند است جایگزین آن شده که با جامعه جدید صنعتی نیز سازگارتر است.
در عصر حاضر با گسترش شهرنشینی و دور شدن فاصله‌ها که به طور طبیعی باعث محوریت خانواده هسته‌ای و از میان رفتن خانواده گسترده شده، روابط خویشاوندی نیز تحت تأثیر این شرایط نسبت به گذشته کمرنگ شده است. تلویزیون، اینترنت، تبلت و موبایل، افرادی که از جهت فیزیکی در کنار هم قرار دارند را به فضاهای دور از هم رانده است.
روابط خویشاوندی در غرب به دلیل وجود افکار فرد‌گرایانه، بی‌ارزش و گاهی ضد‌ارزش تلقی می‌شود. فرزندان بعد از رسیدن به سن رشد از والدین خود جدا می‌شوند؛ این جدایی همراه با سردی روابط به گونه‌ای است که ممکن است حتی از مرگ یکدیگر غمگین نشوند.
وجود آسایشگاه‌های سالمندان، پرورشگاه‌ها و حتی شیرخوارگاه‌های فراوان از آثار وجود چنین روابطی است. در چنین محیطی با رشد و تربیت فرزندان بی‌عاطفه هر روز آثار قتل‌ها و جنایت‌ها و فحشا نیز افزایش می‌یابد.[۷۳]
منابع مطالعاتی
در کتاب‌های اخلاقی مانند جامع السعادات، معراج السعاده، قلب سلیم،... فصلی به صله رحم اختصاص دارد. تک‌نگاره‌هایی نیز با همین موضوع نگاشته شده است که برخی از آنها عبارتند از:
- صلة الرحم و قطیعتها، سید حسن طاهری خرم آبادی، انتشارات جامعه مدرسین، قم
- صله رحم در اسلام، محمود ارگانی حائری، نشر پیام مهدی(عج)، قم
- آداب معاشرت با خویشاوندان، محمود ارگانی حائری، نشر پیام مهدی(عج)، قم
- وصال خويشان: چشم اندازی به صله رحم در آيات و روايات، اقبال حسينی نيا، مركز پژوهش های اسلامی صدا و سيما، قم ۱۳۸۵ش.
پانویس
- ↑ برای نمونه، نگاه کنید به: ابن‌فارس، معجم مقاییس اللغة، ۱۴۰۴ق، ج۶، ص۱۱۶.
- ↑ خلیل بن احمد، العين، ۱۴۰۹ق، ج۳، ص۲۲۴.
- ↑ نمازی، مستدرک سفینه البحار، ۱۴۱۹ق، ج۴، ص۱۱۲.
- ↑ طاهری خرم آبادی، صلة الرحم و قطیعتها، ۱۴۰۷ق، ص۱۲.
- ↑ ابن اثیر، النهایة فی غریب الحدیث و الاثر، ۱۳۶۷ش، ج۵، ص۱۹۱.
- ↑ هاشمی شاهرودی، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بيت عليهم السلام، ۱۴۲۶ق، ج۵، ص۱۰۴.
- ↑ أنا الرحمنُ خلقتُ الرَّحم و شققتُ لها اسماً من اسمی فَمَن وَصَلَها وَصَلْتُه وَ مَنْ قَطَعَها قَطَعْتُه؛ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۴۷، ص۱۸۷
- ↑ ما نَعلَمُ شَیئا یزیدُ فِی العُمرِ اِلاّ صِلَةَ الرَّحِمِ، حَتّی اِنَّ الرَّجُلَ یکونُ اَجَلُهُ ثَلاثَ سِنینَ فَیکونُ وَصولاً لِلرَّحِمِ فَیزیدُ الله فی عُمرِهِ ثَلاثینَ سَنَةً فَیجعَلُها ثَلاثا وَ ثَلاثینَ سَنَةً، وَ یکونُ اَجَلُهُ ثَلاثا وَ ثَلاثینَ سَنَةً فَیکونَ قاطِعا لِلرَّحِمِ، فَینقُصُهُ الله ثَلاثینَ سَنَةً وَ یجعَلُ اَجَلَهُ اِلی ثَلاثِ سِنینَ.
- ↑ «منظور از صله يا قطع رحم چيست؟»، سایت پاسخگو
- ↑ * کسانی که به صورت بی‌واسطه (مثل برادر و خواهر) یا با واسطه (مثل نوه و عموزاده) به پدر یا مادر منتسب باشند.
- کسانی که به سبب قرابت نسبی یا براساس دستورهای شرعی از ازدواج با یکدیگر منع شده‌اند، ارحام یکدیگر شمرده می‌شوند. در مقابل، کسانی همچون پسر عموها و دختر عموها که ازدواج آنها ممنوعیت شرعی ندارد، ارحام یکدیگر شمرده نمی‌شوند.
- ارحام، تنها به کسانی گفته می‌شود که در طبقه بندی کتاب الارث، جزو مصداق‌های مورد نظر به شمار می‌آیند.
- ارحام به کسانی گفته می‌شود که در انتساب به چهارمین جد، مشترک باشند. از این رو، برادران و خواهران و فرزندانشان، عموها و فرزندان آنها، عموها و عمه‌های پدری و مادری، دایی‌ها و خاله‌ها و فرزندان آنها و به طور کلی، همه کسانی که در این سلسله به نوعی با فرد نسبت دارند، اعم از اینکه جزو محارم باب نکاح باشند یا نه، از ارث بهره‌مند شوند یا نه، خویشاوند دور باشند یا نزدیک، ارحام شمرده می‌شوند.
- ↑ برای مشاهده آیات دیگر در این رابطه، رجوع کنید به:رعد۲۱و۲۲و۲۳و۲۴، انعام ۱۵۱، بقره ۱۷۷، نساء ۸، مجادله ۲۲.
- ↑ عیون اخبار الرضا،۱۴۰۴ق، ۱۹۸۴م، ج۱، ص۹۱
- ↑ حضرت رسول اکرم(ص) فرمودند: مَا مِن مُوْمِنٍ یقْعُدُ سَاعَة عِنْدَ العَالِم الاَّ نَاداه رَبُّه : جَلَسْتَ الی حَبِیبِی وَعِزَّتِی و جَلاَلِی لاَسْکنْتُک الجَنَّة مَعَه : هر مومنی یک ساعت در نزد عالم بنشیند خداوند او را ندا می‌کند: در نزد حبیب من نشستی و من قسم به عزّت و جلال خودم تو را در بهشت با او همنشین می‌گردانم. و نیز فرمودند: حُضُورُ مَجْلِس عَالِم، أفْضَل مِن حُضُورِ أَلْف جَنَازَة، وَ مِن عِیادَة ألْف مَرِیض، وَ مِن قِیام ألْف لَیلَة، وَ مِن صِیام ألْف یوْم ؛ ان اللهَ یُطَاع بِالعِلْم، ویُعْبَدُ بِالعِلْم، وَ خَیرُ الدُّنْیا وَ الا خِرَة مَع العِلْم : حاضر شدن در مجلس عالِم، از حضور در هزار تشییع جنازه ، و از عیادت هزار مریض، و از شب زنده داری هزار شب، و روزه گرفتن در هزار روز بالاتر است ؛ زیرا عبادت و اطاعت خدا در سایه علم انجام می‌گیرد، وخیر دنیا و آخرت وابسته به علم است.»
- ↑ حجرات/۱۰
- ↑ کافی، ج۲، ۱ص۱۶۵
- ↑ وَاعْبُدُوا اللهَ وَلَا تُشْرِکوا بِهِ شَیئًا ۖ وَ بِالْوَالِدَینِ إِحْسَانًا وَ بِذِی الْقُرْبَیٰ وَ الْیتَامَیٰ وَ الْمَسَاکینِ وَ الْجَارِ ذِی الْقُرْبَیٰ وَ الْجَارِ الْجُنُبِ وَ الصَّاحِبِ بِالْجَنبِ وَ ابْنِ السَّبِیلِ وَمَا مَلَکتْ أَیمَانُکمْ ۗ إِنَّ اللهَ لَا یحِبُّ مَن کانَ مُخْتَالًا فَخُورًا (ترجمه:و خدا را بپرستید، و چیزی را با او شریک مگردانید؛ و به پدر و مادر احسان کنید؛ و درباره خویشاوندان و یتیمان و مستمندان و همسایه خویش و همسایه بیگانه و همنشین و در راه مانده و بردگان خود [نیکی کنید]، که خدا کسی را که متکبر و فخرفروش است دوست نمی‌دارد)[سوره نساء–۳۶]
- ↑ ...أُولُوا الْأَرْحامِ بَعْضُهُمْ أَوْلی بِبَعْضٍ فی کتابِ اللهِ إِنَّ اللَّهَ بِکلِّ شَیءٍ عَلیمٌ (ترجمه:خویشاوندان نسبت به یکدیگر [از دیگران] در کتاب خدا سزاوارترند.)[سوره انفال–۷۵]
- ↑ وَ أُولُوا الْأَرْحامِ بَعْضُهُمْ أَوْلی بِبَعْضٍ فی کتابِ اللهِ مِنَ الْمُؤْمِنینَ وَ الْمُهاجِرینَ إِلاَّ أَنْ تَفْعَلُوا إِلی أَوْلِیائِکمْ مَعْرُوفاً کانَ ذلِک فِی الْکتابِ مَسْطُوراً (ترجمه:خویشاوندان [طبقِ] کتاب خدا، بعضی [نسبت] به بعضی اولویت دارند [و] بر مؤمنان و مهاجران [مقدّمند]، مگر آنکه بخواهید به دوستان [مؤمن] خود [وصیت یا] احسانی کنید، و این در کتاب [خدا] نگاشته شده است.)[سوره احزاب–۶]
- ↑ فَهَلْ عَسَیتُمْ إِن تَوَلَّیتُمْ أَن تُفْسِدُوا فِی الْأَرْضِ وَ تُقَطِّعُوا أَرْحَامَکمْ﴿۲۲﴾ أُولَئِک الَّذِینَ لَعَنَهُمُ اللهُ فَأَصَمَّهُمْ وَ أَعْمَی أَبْصَارَهُمْ (ترجمه:پس [ای منافقان،] آیا امید بستید که چون [از خدا] برگشتید [یا سرپرست مردم شدید] در [روی] زمین فساد کنید و خویشاوندی‌های خود را از هم بگسلید؟ اینان همان کسانند که خدا آنان را لعنت نموده و [گوش دل] ایشان را ناشنوا و چشم‌هایشان را نابینا کرده است.)[محمد–۲۲و۲۳]
- ↑ یسْأَلُونَک مَاذَا ینفِقُونَ ۖ قُلْ مَا أَنفَقْتُم مِّنْ خَیرٍ فَلِلْوَالِدَینِ وَالْأَقْرَ بِینَ وَالْیتَامَیٰ وَالْمَسَاکینِ وَابْنِ السَّبِیلِ ۗ وَمَا تَفْعَلُوا مِنْ خَیرٍ فَإِنَّ الله بِهِ عَلِیمٌ (ترجمه:از تو می‌پرسند: «چه چیزی انفاق کنند [و به چه کسی بدهند]؟» بگو: «هر مالی انفاق کنید، به پدر و مادر و نزدیکان و یتیمان و مسکینان و به در راه مانده تعلّق دارد، و هر گونه نیکی کنید البته خدا به آن داناست.»)[سوره بقره–۲۱۵]
- ↑ روی عن النبی(ص): لَا تَنْزِلُ الرَّحْمَةُ عَلَی قَوْمٍ فِیهِمْ قَاطِعُ الرَّحِمِ: خداوند رحمت خود را از قومی که در آن قاطع رحم باشد دریغ می‌دارد. نوری، مستدرک الوسائل، ۱۴۰۸ق، ج۱۵، ص۱۸۴
- ↑ بحارالانوار،۱۴۰۳ق، ج۷۱، ص۱۳۵،ح ۸۸ و ص۱۳۸،ح ۱۰۷
- ↑ حر عاملی، وسائل الشيعة، ۱۴۰۹ق، ج۲۱، ص۵۳۸
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۱، ص۱۹۶-۱۵۶- ۱۵۸
- ↑ سیوطی، الدرالمنثور، الناشر: دار الفكر - بيروت ج۴، ص۶۳۷.
- ↑ فِی خُطْبَةِ فَاطِمَةَ صَلَوَاتُ اللهِ عَلَیهَا فَرَضَ اللهُ صِلَةَ الْأَرْحَامِ مَنْمَاةً لِلْعَدَد. مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۷۱، ص۹۴.
- ↑ منتظری، خطبه حضرت فاطمه زهرا(س) و ماجراي فدك، ۱۳۸۶ش، ص۱۱۷.
- ↑ «مصاحبه در رابطه باکمرنگ شدن صله رحم به دلیل تغییر سبک زندگی و تقلید از شیوه غربی است»، سایت شبستان
- ↑ پیامبر گرامی اسلام(ص) فرمود: هر کس برای من یک چیز راضمانت کند من برای او چهار چیز را ضمانت خواهم کرد. صله رحم انجام دهد. خداوند او را دوست دارد; روزی‌اش را توسعه میدهد;عمرش را طولانی می‌سازد و او را در بهشتی که وعده داده واردمی کند. مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۷۴، ص۹۳.
- ↑ شخصی به پیامبراکرم(ص) عرض کرد: خویشانی دارم که من با آنها ارتباط دارم، ولی آنها مرا می‌آزارند; قصد دارم ازآنها جدا شوم. حضرت فرمود: هرکس تو را محروم ساخت، تو او را محروم نکن; هرکس از تو برید و جدا شد، تو با او قطع رابطه نکن و هرکس به توستم کرد، عفوش کن. اگر چنین کردی، خداوند عزوجل پشتیبانت خواهد بود. مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۷۴، ص۱۰۰.
- ↑ پیامبر(ص): اَلصَّدَقَةُ عَلی وَجْهِها وَاصْطِناعُ الْمَعْروفِ وَ بِرُّ الْوالِدَینِ وَصِلَةُ الرَّحِمِ تُحَوِّلُ الشِّقاءَ سَعادَةً وَتَزیدُ فِی الْعُمْرِ وَ تَقی مَصارِ عَ السُّوءِ؛ صدقه بجا، نیکوکاری، نیکی به پدر و مادر و صله رحم، بدبختی را به خوشبختی تبدیل و عمر را زیاد و از پیشامدهای بد جلوگیری می‌کند. نهج الفصاحه، ح ۱۸۶۹
- ↑ نهج الفصاحه، ح ۱۸۶۹
- ↑ اصول کافی، ج ۲ ص۱۵۰
- ↑ امام صادق(ع): صله رحم، مرگ را به تاءخیر می‌اندازد; سبب دوستی در خانواده می‌گردد; حساب قیامت را آسان می‌کند و از گناهان آدمی می‌کاهد. پس با خویشان خود پیوندبر قرار کنید و به برادرانتان نیکی کنید، هرچند با خوب سلام کردن و جواب سلام دادن باشد. مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۷۴، ص۹۴.
- ↑ امام باقر(ع) به نقل از پیامبر فرمود :«در دو طرف پل صراط، امانت و صلۀ رحم است. پس کسی که در امانت مردم خیانت نکرده، و با خویشان خود به نیکی رفتار نموده است، از آن به آسانی می‌گذرد و به بهشت وارد می‌شود. اما شخصی که در امانت خیانت کرده و قطع رحم نموده است، هیچ عمل دیگری به او نفع نمی‌رساند، و به آتش افکنده می‌شود. مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۷۱، ص۱۱۸.
- ↑ مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۷۴، ص۹۴.
- ↑ امام علی(ع): کفِّروا ذُنوبَکمْ وَتَحَبَّبوا اِلی رَبِّکمْ بِالصَّدَقَةِ وَ صِلَةِ الرَّحِمِ؛ با صدقه و صله رحم، گناهان خود را پاک کنید و خود را محبوب پروردگارتان گردانید. آمدی، غررالحکم، ح ۷۲۵۸
- ↑ امام علی(ع): حفظ نعمت‌ها در صله رحم است. غررالحکم، ح ۴۹۲۹
- ↑ مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۷۴، ص۹۳.
- ↑ «صلة الارحام تُزکّی الاعمال و تُنمی الاموال و تَدفع البلوی و تُیسّر الحساب و تُنسی ء فی الاجل»، کلینی، کافی، ۱۴۲۹ق، ج۳، ص۳۸۷.
- ↑ رسول خدا(ص) فرمود: «صلۀ رحم، به عمر اضافه می‌کند، و فقر را از بین می‌برد. مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۷۱، ص۱۰۳.
- ↑ اصول کافی، ج ۲ ص۱۵۰
- ↑ پیامبر اکرم(ص) فرمود: کسی که خود یا مالش را در طریق رحم و خدمت به خویشان به کار می‌گیرد، خداوند اجر صد شهید به او عطا می‌کند، و برای هر قدمی که در این راه برمی‌دارد، چهل هزار حسنه داده می‌شود و چهل هزار گناه از گناهان او پاک می‌گردد، و به همین میزان به درجات معنوی او افزوده می‌گردد... و هفتاد حاجت از حوائج دنیوی او برآورده می‌شود. مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۷۳، ص۳۳۵.
- ↑ امام علی(ع): زَکوةُ الْیسارِ بِرُّ الْجیرانِ وَ صِلَةُ الاَرحامِ؛ زکاتِ رفاه، نیکی با همسایگان و صله رحم است. غررالحکم، ح ۵۴۵۳
- ↑ امام صادق(ع) می‌فرمایند: «صله رحم اخلاق را نیکو، دست را بخشنده، جان را پاکیزه، روزی را افزون کرده و اجل را عقب می‌اندازد.»اصول کافی، ج۲، ص۱۵۱.
- ↑ امام باقر(ع): اِنَّ اَعْجَلَ الْخَیرِ ثَواباً صِلَةُ الرَّحِمِ؛ ثواب صله رحم سریعتر از هر کار خیری به انسان می‌رسد. کافی، ج ۲، ص۱۵۲، ح ۱۵
- ↑ پیامبر(ص): مَنْ مَشی اِلی ذی قَرابَةٍ بِنَفْسِهِ وَ مالِهِ لِیصِلَ رَحِمَهُ اَعْطاهُ اللهُ عَزَّوَجَلَّ اَجْرَ مِأَةِ شَهیدٍ؛ هر کس با جان و مال خود در راه صله رحم کوشش کند، خداوند عزّوجلّ پاداش یکصد شهید به او میدهد. من لایحضره الفقیه، ج ۴، ص۱۶
- ↑ امام صادق(ع): «صله الارحام تحسن الخلق و تسمح الکف و تطیب النفس و تزید فی الرزق و تنسئ الاجل»، کافی،ج۲، ص۱۵۰ و ۱۵۱
- ↑ کافی،ج۲، ص۱۵۰ و ۱۵۱
- ↑ کافی، ج۲، ص۱۵۰ و ۱۵۱
- ↑ امام صادق(ع) فرمود: «ما چیزی را جز «صله رحم» سراغ نداریم که [ به طور مستقیم ] عمر را زیاد کند، تا آن جا که گاهی تا زمان مرگ یک نفر، سه سال مانده است، ولی او اهل صله رحم می‌شود. آن گاه خداوند، سی سال بر عمرش می‌افزاید و سی و سه سال دیگر زنده می‌ماند. و گاهی اجل کسی سی و سه سال است، به خاطر قطع رحم و گسستن رابطه‌های خویشاوندی، کاهش می‌یابد و اجلش سر سه سال فرامی رسد».کافی، ج۲، ص۱۵۲
- ↑ اصول کافی، ج ۲ ص۱۵۰
- ↑ پیامبر اسلام(ص): پیوند با خویشاوندان شهرها را آباد می‌سازد، و بر عمرها می‌افزاید هر چند انجام دهندگان آن از نیکان هم نباشند.، سفینة البحار، ج ۱، ص۵۱۴
- ↑ امام سجاد(ع) خطاب به ابوحمزه فرمود : «اگر دوست داری که خداوند مرگ تو را نیکو مقرر کند، و گناه تو را در روز قیامت ببخشد، پس نیکی کن، در خفا صدقه بده، و صلۀ رحم به جای آر، به درستی که آنها عمر انسان را زیاد، و فقر از بین می‌برند. بحارالانوار، ج۹۳، ص۱۹۵.
- ↑ پاینده، ابوالقاسم، نهج الفصاحة، ج۱، ص۵۴۹، شماره۱۸۶۹
- ↑ امام سجاد(ع) در نصیحتی به فرزند خود می‌فرماید: که از مصاحبت با پنج طایفه بپرهیزد، یکی از آن پنج گروه کسانی هستند که قطع رحم کرده‌اند: بپرهیز از معاشرت با کسی که قطع رحم کرده که قرآن او را ملعون و دور از رحمت خدا شمرده است. قمی، سفینه البحار، ج۱، ص۵۱۴.
- ↑ پیامبر(ص): هیچ طاعتی نیست که پاداشش زودتر از صله رحم برسد و مجازاتی سریعتر از مجازات ظلم و قطع رحم نیست. نهج الفصاحه، ح۲۳۹۸.
- ↑ طاهری خرم‌آبادی، صلة الرحم و قطیعتها، ۱۴۰۷ق، ص۲۹-۵۱
- ↑ کلینی، کافی، ۱۴۲۹ق، ج۳، ص۳۹۸.
- ↑ طاهری خرم‌آبادی، صلة الرحم و قطیعتها، ۱۴۰۷ق، ص۶۵-۷۹
- ↑ «منظور از صله يا قطع رحم چيست؟»، سایت پاسخگو
- ↑ «صله رحم»،پورتال انهار
- ↑ «رابطه با خویشاوندان»، سایت انهار
- ↑ طاهری خرم‌آبادی، صلة الرحم و قطیعتها، ۱۴۰۷ق، ص۹۲-۱۱۸
- ↑ . استفاده شده از صراط النجاة مرحوم تبریزی و خوئی، ج ۳، ص۲۹۴
- ↑ قرآن، إسراء، ۲۶.
- ↑ «فَمَن أتاه اللّه مالاً فلیصل به قرابَتَه»؛ نهج البلاغه صبحی صالح، خطبه ۱۴۲
- ↑ . توضیح المسائل مراجع، ج ۲، ص۷۷۲، س ۱۰۵۸
- ↑ . توبه، ۱۱۳، «ما کانَ لِلنَّبِی وَ الَّذینَ آمَنُوا أَنْ یسْتَغْفِرُوا لِلْمُشْرِکینَ وَ لَوْ کانُوا أُولی قُرْبی مِنْ بَعْدِ ما تَبَینَ لَهُمْ أَنَّهُمْ أَصْحابُ الْجَحیمِ»؛ ر.ک، طباطبائی، محمد حسین، المیزان، ج ۹ و ۱۰، ص۲۸۲، منشورات ذوی القربی، بی‌جا، بی‌تا.
- ↑ . توبه ۱۱۴، «وَ ما کانَ اسْتِغْفارُ إِبْراهیمَ ِلأَبیهِ إِلاّ عَنْ مَوْعِدَهٍ وَعَدَها إِیاهُ فَلَمّا تَبَینَ لَهُ أَنَّهُ عَدُوُّ للهِ تَبَرَّأَ مِنْهُ إِنَّ إِبْراهیمَ َلأَوّاهٌ حَلیمٌ»؛ ممتحنه، ۴، «قَدْ کانَتْ لَکُمْ أُسْوَهٌ حَسَنَهٌ فی إِبْراهیمَ وَ الَّذینَ مَعَهُ إِذْ قالُوا لِقَوْمِهِمْ إِنّا بُرَآؤُا مِنْکُمْ وَ مِمّا تَعْبُدُونَ مِنْ دُونِ اللهِ کَفَرْنا بِکُمْ وَ بَدا بَینَنا وَ بَینَکُمُ الْعَداوَهُ وَ الْبَغْضاءُ أَبَدًا حَتّی تُؤْمِنُوا بِاللهِ وَحْدَهُ إِلاّ قَوْلَ إِبْراهیمَ ِلأَبیهِ َلأَسْتَغْفِرَنَّ لَکَ وَ ما أَمْلِکُ لَکَ مِنَ اللهِ مِنْ شَی ءٍ رَبَّنا عَلَیکَ تَوَکَّلْنا وَ إِلَیکَ أَنَبْنا وَ إِلَیکَ الْمَصیرُ». «و استغفار ابراهیم برای پدرش [عمویش آزر]، فقط به خاطر وعده‌ای بود که به او داده بود (تا وی را به سوی ایمان جذب کند)، امّا هنگامی که برای او روشن شد که وی دشمن خدا است، از او بیزاری جست به یقین، ابراهیم مهربان و بردبار بود».
- ↑ صادقی، علی، جایگاه نوروز در فرهنگ ایران، با تأکید بر دید و بازدید و صلۀ رحم.
- ↑ جوادی آملی، مفاتیح الحیاة،۱۳۹۱ش
- ↑ «صله رحم، آثار و آسیب شناسی»، پایگاه اطلاع رسانی حوزه حوزه
یادداشت
- ↑ «عن أبي عبدالله عليه‌السلام ان رجلا أتى النبي صلى‌الله‌عليه‌وآله فقال : يا رسول الله ، إن أهل بيتي أبوا إلّا تَوثُّباً عليَّ وقطيعةً لي فَأرفضهم؟ فقال : إذاً يرفضكم الله جميعاً ، قال : فكيف أصنع؟ قال : تَصل مَن قطعك» مردى خدمت پيغمبر صلى اللّٰه عليه و آله آمد و عرض کرد: يا رسول اللّٰه! فامیل من تصمیم گرفته‌اند بر من حمله کنند و از من ببرند و دشنامم دهند. آیا من حق دارم آنها را ترک گويم؟ فرمود: در آن صورت خدا همه شما را رها می‌كند، عرض کرد: پس چه كنم؟ فرمود، بپیوند با هر كه از تو ببرد...
منابع
- قرآن
- آمدی، عبدالواحد بن محمد، غرر الحکم، چاپ دانشگاه تهران.
- خویی، سید ابوالقاسم، صراط النجاة فی أجوبة الإستفتاءات، به‌همراه تعلیقات آیت‌الله جواد تبریزی، قم، نشر برگزیده، ۱۳۷۴ش.
- ابوالقاسم، پاینده، نهج الفصاحه، دارالعلم، ۱۳۸۷ش.
- مکارم شیرازی، ناصر و دیگران، تفسیر نمونه، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ اول، ۱۳۷۴ش.
- گروهی از نویسندگان، توضیح المسائل مراجع، قم، دفتر انتشارات اسلامی.
- حسینی مدنی شیرازی، سید علی خان، ریاض السالکین، قم، جامعه مدرسین، چاپ ششم.
- دستغیب، سید عبدالحسین، گناهان کبیره، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ نهم، بهار۱۳۷۵.
- دهخدا، علی اکبر، لغت‌نامه، تهران، موسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران، چاپ اول، ۱۳۷۳ ش.
- سیوطی، جلال الدین، الدر المنثور، الناشر: دار الفكر - بيروت، بی تا.
- شیخ صدوق، محمد بن علی، من لایحضره الفقیه، نشر صدوق، ۱۳۶۷ش.
- صادقی، علی، رمضانی، حسین، جایگاه نوروز در فرهنگ ایران، با تأکید بر دید و بازدید و صلهٰ رحم، در مجلهٔ پیوند، شماره ۴۱۳، اسفند ۱۳۹۲ش.
- طاهری خرم آبادی، سید حسن، صلة الرحم و قطیعتها، مؤسسه نشر اسلامی، ۱۴۰۷ق.
- طباطبائی، سید محمد حسین، المیزان، منشورات ذوی القربی.
- فیض کاشانی، محمد بن شاه‌مرتضی، مفاتیح الشرایع، تحقیق مهدی رجایی، قم، کتابخانه حضرت آیت الله العظمی مرعشی نجفی.
- کلینی، محمد بن یعقوب، اصول کافی، ترجمه: صادق حسن‌زاده، قم، صلوات، چاپ اول، ۱۳۸۳.ش.
- كلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، قم، دار الحدیث، ۱۴۲۹ق.
- مجلسی، محمدباقر بن محمدتقی، بحارالانوار، بیروت، دارالوفاء، ۱۴۰۳هق.
- محقق کرکی، علی بن عبد العالی، اطائب الکلم فی بیان صله الرحم، قم، کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی.
- منتظری، حسینعلی، خطبه حضرت فاطمه زهرا (س) و ماجرای فدک، ناشر: مؤسسه فرهنگي خرد آوا، چاپ پنجم قم، ۱۳۸۶ش.
- شیخ طوسی، محمد بن حسن، امالی، قم، دارالثقانه، ۱۴۱۴ق.
- نمازی، علی، مستدرک سفینۀ البحار، قم، موسسه نشر اسلامی، ۱۴۱۹ق.
- نوری، حسين بن محمدتقى، مستدرک الوسائل، قم، مؤسسه آل البیت لاحیاء التراث، چاپ اول، ۱۴۰۸ق.
- سید رضی، محمد بن حسین، نهج البلاغه، ترجمه دشتی، قم، انتشارات امیر المومنین، ۱۳۸۴ش.
پیوند به بیرون