عَبَقاتُ الاَنوار فی اِمامَة الاَئمةِ الاَطهار کتابی کلامی از میرحامدحسین هندی (درگذشت: ۱۳۰۶ق) در پاسخ به بخشی از کتاب تُحْفَه اِثناعشریه به زبان فارسی. این کتاب، به چگونگی دلالت آیات و روایاتی که بر امامت امام علی(ع) و دیگر امامان شیعه دلالت دارند اما عبدالعزیز دِهلوی آنها را انکار کرده، اختصاص دارد. کتاب عبقات، به دلیل درگذشت مؤلف ناتمام ماند ازاین‌رو فرزند و نوه او، بخش‌هایی به آن افزودند.
 | |
| اطلاعات کتاب | |
|---|---|
| نویسنده | میر حامدحسین هندی |
| موضوع | کلام |
| سبک | ردیه و استدلالی |
| زبان | فارسی |
| اطلاعات نشر | |
| ناشر | کتابخانه امام امیرالمؤمنین(ع) |
در کتاب عبقات از سخنان، احادیث و منابع اهل‌سنت استفاده شده است. این کتاب مورد استقبال و تحسین علمای شیعه قرار گرفته است.
بخش‌هایی از کتاب عبقات در هند و سپس در ایران به چاپ رسید. بخش‌هایی از این کتاب به صورت خلاصه و در برخی موارد به صورت کامل زبان عربی ترجمه شده است.
جایگاه و اهمیت
کتاب عبقات الانوار را مهمترین نوشته در زمینه امامت می‌دانند.[۱] در این کتاب، مباحثی در زمینه اعتقادات، تفسیر، حدیث، درایه، تاریخ، رجال، ادبیات و... مطرح شده است.[۲] گفته‌اند برخی از افراد با مطالعه این کتاب به مذهب شیعه گرویده‌اند.[۳][یادداشت ۱]
علمای شیعه همچون میرزای شیرازی (درگذشت: ۱۳۱۲ق)، زین‌العابدین مازندرانی (درگذشت: ۱۳۰۹ق)، محدث نوری (درگذشت: ۱۳۲۰ق) و سید محمدحسین شهرستانی (درگذشت: ۱۳۱۵ق) بر این کتاب تقریظ نوشته‌اند.[۴] همچنین افرادی همچون میرزا ابوالفضل تهرانی، سید محسن حکیم و شیخ عباس قمی، آن را کتابی بی‌همتا دانسته‌اند.[۵]
درباره نویسنده کتاب
میر حامدحسین هندی (درگذشت: ۱۳۰۶ق)، عالم شیعی اهل هند است. او را از متکلمان بزرگ و از مدافعان اسلام و مذهب شیعه به شمار آورده‌اند.[۶] او کتاب‌هایی در دفاع از شیعه و نیز در زمینه فقه تألیف کرده است.[۷] برخی تألیفات وی را به بیش از ۲۰۰ جلد گزارش کرده‌اند.[۸] میرحامد برخی از آثار خود از جمله عبقات الانوار را به زبان فارسی نوشته است.[۹]
انگیزه نگارش
کتاب عبقات، در ردّ کتاب تحفه‌اثناعشری و در دفاع از امامت نوشته شده است.[۱۰] بخش هفتم از بخش‌های دوازده‌گانه کتاب تحفه اثناعشری، به نقد اعتقاد شیعه درباره امامت اختصاص دارد. در این بخش، برخی از آیات و روایاتی که شیعه برای اثبات امامت حضرت علی(ع) به آنها استناد می‌کند، نقد شده است.[۱۱] کتاب عبقات الانوار در پاسخ به نقدهای این بخش، تألیف شده است.[۱۲]
تحفه اثناعشریه، در رد عقائد شیعه و با هدف ممانعت از گرایش مردم به این مذهب نوشته شده است.[۱۳] این کتاب اثر عبدالعزیز دهلوی (درگذشت: ۱۲۳۹ق)، از علمای اهل‌سنت، ساکن هند است[۱۴] میر حامدحسین در عبقات از او با عنوان شاه‌صاحب یاد می‌کند.[۱۵] به گفته میرحامدحسین در این کتاب اتهاماتی به شیعه نسبت داده شده که به‌دور از واقعیت است.[۱۶] محمدرضا حکیمی گفته است انتشار کتاب تحفه اثناعشری موجب بروز کینه، نفرت، اختلاف و تفرقه میان مسلمانان هند شده بود.[۱۷]
روش نویسنده
به راستی کتاب عبقات، عظیم است. آن اقیانوس بی‌کران و آن دریای ژرف، این کتاب است. این چنین کتابی، در دیگر آفاق بشری و فرهنگ ملت ها نیز همانند ندارد... این همه آگاهی و عمق، این همه معرفت و استقصا، این وسعت دامنه اطلاع، این خُبرویت و تبحر… این قوام و ماده، این ها همه به راستی اعجاز است در عالم فکر و تالیف و در عرصه قدرت‌های انسانی.[۱۸]
|
به گفته برخی محققان، کتاب عبقات، در پاسخ به شبهات مطرح شده در کتاب تحفه‌اثناعشریه از دلائلی استفاده کرده است که مورد قبول طرف مقابل بوده است.[۱۹] نویسنده، برای اثبات امامت امامان، به منابع روایی اهل‌سنت، فهم صحابه و نیز قواعد مورد پذیرش اهل‌سنت استناد می‌کند.[۲۰] در برخی موارد نیز از سخنان دهلوی در تحفه و دیگر آثارش، برای رد ادعاهای این کتاب استفاده می‌کند.[۲۱]
نویسنده در این کتاب، ابتدا سند حدیث را بررسی می‌کند و پس از اثبات معتبر بودن آن، چگونگی دلالتش بر امامت امام علی(ع) و دیگر امامان را تبیین می‌کند.[۲۲] سند و متن احادیث، در دو بخش جداگانه مورد بررسی قرار گرفته است.[۲۳]
محتوای کتاب
کتاب عبقات الانوار از دو بخش اصلی تشکیل شده است؛ بخش اول درباره دلالت آیاتی است که شیعه برای اثبات امامت به آنها استدلال کرده است. این بخش از کتاب به چاپ نرسیده است؛ اما گفته شده است نسخه‌ای از آن در کتابخانه مؤلف و کتابخانه رجب‌علی خان در هند موجود است.[۲۴] در این بخش، آیه ولایت، آیه تطهیر، آیه مودت، آیه مباهله، آیه هادی و آیه السابقون مطرح شده است.[۲۵]
بخش دوم کتاب به روایاتی اختصاص دارد که از آنها برای اثبات امامت استفاده شده است و شبهاتی که تحفه اثناعشریه درباره این روایات مطرح کرده، پاسخ داده شده است.[۲۶] این روایات به شرح ذیل است:
- حدیث غدیر: حدیثی که پیامبر(ص) در واقعه غدیر امام علی(ع) را مولای مسلمانان دانست.
- حدیث منزلت: حدیثی که در آن نسبت امام علی(ع) به پیامبر(ص) را همانند نسبت هارون به موسی دانسته شده است.
- حدیث ولایت: حدیثی که پیامبر در آن تصریح دارد امام علی(ع) بعد از پیامبر امام و ولی مؤمنان است.
- حدیث تشبیه: حدیثی که حضرت علی را شبیه به برخی از پیامبران معرفی کرده است.[۲۷]
تکمیل کتاب توسط فرزند و نوه مؤلف
میر حامدحسین هندی قبل از تکمیل کتاب از دنیا رفت.[۲۸] از این رو پس از درگذشت او، فرزندش سید ناصر، بخش‌هایی را به کتاب افزود که عبارتند از:[۲۹]
- حدیث طیر: حدیثی که حضرت علی را محبوب‌ترین افراد در نزد خدا دانسته است.
- حدیث مدینة العلم: در این حدیث امام علی(ع) به عنوان دروازه ورود به شهر عِلم پیامبر معرفی شده است.
- حدیث ثقلین و حدیث سفینه: دو حدیثی که اهل‌بیت پیامبر(ص) را راه نجات از گمراهی و هلاکت معرفی می‌کند.
همچنین، محمدسعید، نوه حامدحسین بخش‌هایی زیر را به کتاب اضافه کرد:
- حدیث مناصبه: روایتی که دشمنِ علی را کافر معرفی کرده است.
- حدیث رایت: حدیثی که حضرت علی(ع) را محبوب خدا و پیامبرش توصیف کرده است.[۳۰]
به گفته سید علی میلانی در کتاب نفحات الازهار فی خلاصه عبقات الانوار، در کتاب عبقات، حدیث خیبر تنها مورد بررسی سندی قرار گرفته است. همچنین حدیث حق نانوشته مانده است.[۳۱]
انتشار
اولین جلد از کتاب عبقات الانوار در سال ۱۲۹۳ق در لکهنو هند به چاپ رسید.[۳۲] سپس جلد اول این کتاب در سال ۱۳۷۳ق، در تهران چاپ گردید.[۳۳] بخش حدیث ثقلین طی شش جلد در سال ۱۳۸۰ق، در اصفهان چاپ شد.[۳۴] بخش غدیر این کتاب با تحقیق و تصحیح غلامرضا بروجردی طی سال‌های ۱۴۰۴ق تا ۱۴۱۱ق، در قم در ۱۱ جلد به چاپ رسیده است.[۳۵]
ترجمه و تلخیص
- فیْضُ الْقَدیر فیما یَتَعَلّقُ بِحَدیثِ الْغَدیر، خلاصه عبقات الانوار اثر شیخ عباس قمی.[۳۶]
- ترجمه خلاصه بخش‌های حدیث مدینة العلم به زبان عربی اثر محمدسعید، نوه مؤلف.[۳۷]
- الثمرات فی تعریب العبقات: تلخیص و ترجمه حدیث مدینة العلم، حدیث تشبیه، حدیث منزلت و بخشی از حدیث غدیر به زبان عربی اثر سید محسن نواب لکهنوی.[۳۸]
- نفحات الازهار فی خلاصه عبقات الانوار تألیف سید علی میلانی به زبان عربی در ۲۰ جلد.[۳۹]
- ترجمه بخش‌های از عبقات، به عربی اثر سید هاشم حسینی عاملی (درگذشت: ۱۴۱۲ق)[۴۰]
تک‌نگاری
سواطع الانوار فی تقریظات عبقات الانوار اثر عباس انصاری هندی شیروانی. نویسنده در این کتاب ۲۷ تقریظ که بر عبقات الانوار نوشته شده را گردآوری کرده است.[۴۱]
پانویس
- ↑ حسینی میلانی، نفحات الازهار، ۱۴۱۶ق، ج۱، ص۱۱.
- ↑ حسینی میلانی، نفحات الازهار، ۱۴۱۶ق، ج۱، ص۷۸.
- ↑ مدرس تبریزی، ریحانة الادب، ۱۳۶۹ش، ج۳، ص۳۷۸.
- ↑ حسینی میلانی، نفحات الازهار، ۱۴۱۶ق، ج۱، ص۱۱۰-۱۱۶.
- ↑ حسینی میلانی، نفحات الازهار، ۱۴۱۶ق، ج۱، ص۱۱۸-۱۲۰.
- ↑ امین، اعیان الشیعه، ۱۴۰۳ق، ج۴، ص۳۸۱.
- ↑ امین، اعیان الشیعه، ۱۴۰۳ق، ج۴، ص۳۸۱.
- ↑ مدرس تبریزی، ریحانة الادب، ۱۳۶۹ش، ج۳، ص۳۷۹.
- ↑ امین، اعیان الشیعه، ۱۴۰۳ق، ج۴، ص۳۸۱.
- ↑ آقابزرگ تهرانی، الذریعه، ۱۴۰۸ق، ج۱۵، ص۲۱۴.
- ↑ حسینی میلانی، نفحات الازهار، ۱۴۱۶ق، ج۱، ص۲۷.
- ↑ حسینی میلانی، نفحات الازهار، ۱۴۱۶ق، ج۱، ص۲۷.
- ↑ حسینی میلانی، قادتنا کیف نعرفهم، ۱۴۲۸، ج۵، ص۳۲۲.
- ↑ حسینی میلانی، قادتنا کیف نعرفهم، ۱۴۲۸، ج۵، ص۳۲۲.
- ↑ هندی، عبقات الانوار، ۱۴۰۴ق، ج۱، ص۵۴.
- ↑ هندی، عبقات الانوار، ۱۴۰۴ق، ج۱، ص۵۴.
- ↑ حکیمی، میرحامدحسین، ۱۳۸۶ش، ص۱۱۷-۱۱۸.
- ↑ حکیمی، میرحامدحسین، ۱۳۸۶ش، ص۱۲۸.
- ↑ حسینی میلانی، نفحات الازهار، ۱۴۱۶ق، ج۱، ص۳۰-۳۱.
- ↑ حسینی میلانی، نفحات الازهار، ۱۴۱۶ق، ج۱، ص۳۷-۵۶.
- ↑ حسینی میلانی، نفحات الازهار، ۱۴۱۶ق، ج۱، ص۵۷.
- ↑ حسینی میلانی، نفحات الازهار، ۱۴۱۶ق، ج۱، ص۳۳-۳۷.
- ↑ حسینی میلانی، نفحات الازهار، ۱۴۱۶ق، ج۱، ص۱۲۱.
- ↑ آقابزرگ تهرانی، الذریعه، ۱۴۰۸ق، ج۱۵، ص۲۱۴.
- ↑ حسینی میلانی، نفحات الازهار، ۱۴۱۶ق، ج۱، ص۲۷-۲۸.
- ↑ آقابزرگ تهرانی، الذریعه، ۱۴۰۸ق، ج۱۵، ص۲۱۴.
- ↑ حسینی میلانی، نفحات الازهار، ۱۴۱۶ق، ج۱، ص۲۸ و ص۱۲۲.
- ↑ حسینی میلانی، نفحات الازهار، ۱۴۱۶ق، ج۱، ص۲۸ و ص۱۲۲.
- ↑ حسینی میلانی، نفحات الازهار، ۱۴۱۶ق، ج۱، ص۲۸-۲۹ و ص۱۲۲.
- ↑ حسینی میلانی، نفحات الازهار، ۱۴۱۶ق، ج۱، ص۲۸-۲۹ و ص۱۲۲.
- ↑ حسینی میلانی، نفحات الازهار، ۱۴۱۶ق، ج۱، ص۲۹ و ص۱۲۲-۱۲۳.
- ↑ هندی، عبقات الانوار، ۱۴۰۴ق، ج۱، ص۵۹ و ص۷۱.
- ↑ هندی، عبقات الانوار، ۱۴۰۴ق، ج۱، ص۶۰ و ص۷۱.
- ↑ هندی، عبقات الانوار، ۱۴۰۴ق، ج۱، ص۶۰.
- ↑ صحتی سردرودی، «عبقات الانوار کاری کارستان»، ص۱۰۲.
- ↑ صحتی سردرودی، «عبقات الانوار کاری کارستان»، ص۱۰۲.
- ↑ حسینی میلانی، نفحات الازهار، ۱۴۱۶ق، ج۱، ص۱۲۵.
- ↑ آقابزرگ تهرانی، الذریعه، ۱۴۰۸ق، ج۵، ص۱۲.
- ↑ صحتی سردرودی، «عبقات الانوار کاری کارستان»، ص۱۰۲.
- ↑ صحتی سردرودی، «عبقات الانوار کاری کارستان»، ص۱۰۲.
- ↑ حسینی میلانی، نفحات الازهار، ۱۴۱۶ق، ج۱، ص۱۱۰-۱۱۱.
یادداشت
- ↑ انوار جمع «نُور» و جمع «نَور» است . نُور به معنای روشنایی و نَور به معنای شکوفه یا گل سفید رنگ است. بر این اساس، به کار بردن واژه انوار برای هردو(به معنای روشنایی یا شکوفه) درست است، امّا به نظر می‌رسد ترجمه «عبقات الانوار» به «بوی خوش شکوفه‌ها» مناسب‌تر است تا «بوی خوش نورها». به همین جهت برخی گفته‌اند: عَبِقات به فتح عین و کسر باء جمع عَبَقه به معنای چیزی است که بوی خوش دارد، و انوار به فتح نون و سکون واو به معنای گل و یا گل سفید است. فیومی، المصباح المنیر، ۱۴۱۸ق، ص۲۰۳.
منابع
- آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعه الی تصانیف الشیعه، قم، اسماعیلیان، ۱۴۰۸ق.
- امین، سید محسن، اعیان الشیعه، تصحیح حسن امین، بیروت، دار التعارف للمطبوعات، ۱۴۰۳ق.
- حسینی میلانی، علی، نفحات الازهار فی خلاصة عبقات الانوار، قم، الحقائق، چاپ اول، ۱۴۱۶ق.
- حسینی میلانی، محمدهادی، قادتنا کیف نعرفهم، تحقیق محمدعلی میلانی، قم، الحقائق، چاپ دوم، ۱۴۲۸ق.
- حکیمی، محمدرضا، میرحامدحسین، قم، دلیل ما، ۱۳۸۶ش.
- مدرس تبریزی، محمدعلی، ریحانة الادب فی تراجم المعروفین بالکنیة او اللقب، تهران، خیام، چاپ سوم، ۱۳۶۹ش.
- هندی، میر حامدحسین، عبقات الانوار فی امامة الائمة الاطهار، تصحیح غلامرضا بروجردی، قم، مؤسسة المعارف الاسلامیه، ۱۴۰۴ق.
- صحتی سردرودی، محمد، «عبقات الانوار کاری کارستان»، آینه پژوهش، شماره۶۶، بهمن و اسفند ۱۳۷۹ش.
پیوند به بیرون
- «عبقات الانوار» و علامه میرحامد حسین
- روش شناسی نقد کتاب توسط علامه میر حامد حسین هندی در عبقات الانوار و منبع شناسی عبقات الانوار