سید حسین عَرَب‌ْباغی اُرْمَوی از عالمان شیعه در قرن سیزدهم و چهاردهم اهل ارومیه. وی علوم ابتدایی را در ارومیه گذراند و سپس به مشهد عزیمت کرده و پس از هشت سال به نجف رفت. سپس به زادگاه خود مراجعت کرده و منشأ خدمات بسیاری در آنجا گردید. شهرت وی به خاطر اخباری‌گری اوست و آثار فراوانی در این باب دارد. روحیات و صفات اخلاقی او زبانزد مردم بود. آرامگاه او در ارومیه است.
 | |
| اطلاعات فردی | |
|---|---|
| نسب | موسوی |
| تاریخ تولد | قرن سیزدهم |
| تاریخ وفات | ۱۳۲۹ش |
| محل دفن | ارومیه |
| اطلاعات علمی | |
| استادان | سید محمد کاظم طباطبایی • آخوند خراسانی • شریعت اصفهانی |
| محل تحصیل | مشهد • نجف |
| تألیفات | کشف الغطاء عن وخامة الغناء |
| سایر | گرایش اخباری |
| فعالیت‌های اجتماعی-سیاسی | |
| اجتماعی | بنیان‌گذار هلال‌احمر و بیمارستان در ارومیه • شرکت در امور خیریه • تعمیر مساجد • اقامه نماز جماعت |
در مورد شخصیت و منش علمی، اجتماعی و سیاسی وی دو رویکرد عمده وجود دارد که آثاری نیز بر اساس این رویکردها نوشته شده است. محمدرضا خردمند در کتاب گذرِ آفتاب عرب‌باغی را عالمی مورد احترام علمای معاصرش می‌داند با ارتباط درست با دستگاه حاکم بر کشور توانست منشا برکات زیادی برای منطقه ارومیه گردد. در مقابل محمدرضا آبرون در کتاب آن روی پنهان سیدحسین عرب‌باغی را از لابه‌لای کتاب‌هایش باید شناخت، عرب‌باغی عاملی برای اجرای سیاست‌های استعماری انگلیس، و تثبیت و تایید استبداد رضاخان معرفی می‌کند. وی عرب‌باغی را مخالف و معاند علمای معاصر زمان خویش دانسته و ضربه به اجتهاد و حوزه علمیه در ارومیه را به وی نسبت می‌دهد.
زندگی‌نامه
سید حسین عرب‌باغی ارموی فرزند سید نصرالله فرزند سید صادق عرب‌باغی در سال‌های آخر سدۀ سیزدهم متولّد شد. نسب او به امام کاظم(ع) می‌رسد.[۱]
وفات
سید حسین عرب‌باغی در ۱۳۶۹ق مصادف با ۱۳۲۹ش در سن ۷۵ سالگی درگذشت و در آرامگاهی که به نام خود وی در ارومیه معروف است به خاک سپرده شد. وی به جهت تواضع، زهد، ساده‌زیستی و خدمات عمومی، همواره مورد احترام بود و مقبره او زیارتگاه مردم است.[۲]
تحصیلات
عرب‌باغی علوم مقدماتی را در ارومیه گذراند و در ۱۳۱۳ق برای تحصیل به مشهد رفت. در ۱۳۲۳ق برای ادامۀ تحصیلات رهسپار نجف شد و چهار سال در آنجا ماند. سپس به ارومیه بازگشت و بقیه عمر را به اقامۀ جماعت، سخنرانی و تألیف گذراند.[۳]
استادان
استاد او در حوزه علمیه مشهد، شیخ اسماعیل ترشیزی بود و در نجف از محضر اساتیدی چون سید محمدکاظم طباطبایی، آخوند خراسانی، سید محسن کوه‌کمری و شریعت اصفهانی بهره برد.[۴]
مسلک اخباری
گرایش و اشتهار عرب‌باغی به اخباری‌گری در حیات او محرز بود و به طعن مرجعیت و علمای برجسته اصولی می‌پرداخت. رویکرد اخباری او در برخی آثارش کاملا پیداست و واضح‌ترین اظهارنظرها را بیان کرده است. منهاج العارفین، قواعد الاسلام، علم الیقین در مناقب امیرالمؤمنین و علم الیقین در فضائل امیرالمؤمنین از جمله آثاری است که دیدگاه‌ها و افکار عرب‌باغی در آن تبیین شده است.[۵]
سخن آقابزرگ و شریف‌رازی
آقا بزرگ تهرانی در شرح‌حال او می‌نویسد:
- از سید حسین ارومی تألیفات زیادی به‌جا مانده است، امّا اهل سلیقه و معرفت، به خاطر شذوذاتی که در آرای او بود و نظریاتی که موافق روش امامیه نبود، طریقۀ او را نمی‌پسندیدند.
محمد شریف‌رازی نیز در گنجینه دانشمندان، او را از علمای اخباری می‌داند که تألیفات چندی در اخبار و احادیث بر طریقه آنان دارد.[۶]
تألیفات
او کتاب‌های زیادی در موضوعات مختلف به نگارش درآورد. خانبابا مشار ۷۸ عنوان از کتب و رساله‌های چاپ شده او را برشمرده است. یکی از تألیفات مشهور وی کتاب کشف الغطاء عن وخامة الغناء است که در آن بر اساس آیات و روایاتی که در حرمت غنا و لهو و لعب نقل شده، پرداخته است. بعضی از تألیفات او عبارتند از:
- قواعد الإسلام،
- دعائم الإسلام،
- سیاسة الإسلام،
- رساله در وجوب نظام وظیفه،
- أساس الإسلام،
- الصراط السوی در آداب مفتی و قاضی،
- ایضاح در طهارت بدن میت مؤمن،
- منتخب نهج البلاغه.[۷]
خدمات اجتماعی
او را از بنیانگذاران هلال احمر و بیمارستان در ارومیه دانسته‌اند. شرکت در امور خیریه و تعمیر مساجد از دیگر خدمات اوست تا آن جا که در حیات خویش مبالغ بسیاری را صرف امور عمومی عام المنفعه کرد.[۸]
رویکردهای دوگانه در مورد شخصیت عرب‌باغی
در خصوص منش و سلوک سیاسی اجتماعی عرب‌باغی دو رویکرد متفاوت وجود دارد. در دو کتاب این رویکرد به صورت مفصل مورد بررسی قرار گرفته است:
- محمدرضا خردمند در کتاب گذرِ آفتاب (نگاهی به زندگی و زمانه، تألیفات، خدمات اجتماعی و مواضع حکومتی آیت‌الله سید حسین عرب‌باغی ارومی) عرب‌باغی را فردی زیرک می‌داند که با سیاست‌ورزی صحیح و ارتباط درست با دستگاه حاکم بر کشور توانست منشا برکات زیادی برای منطقه ارومیه گردد.[۹] خردمند وی را مورد توجه علمای معاصر خویش دانسته است و مسلک اخباری او را به معنای معاندت با علمای اصولی نمی‌داند.[۱۰]
- محمدرضا آبرون در کتاب آن روی پنهان سیدحسین عرب‌باغی را از لابه‌لای کتاب‌هایش باید شناخت (فتنه فرقه اخباری‌گری در ارومیه و حقایق پنهان در تاریخ سیاسی و مذهبی صدساله) نظراتی در مقابل خردمند دارد. بر اساس بیان این کتاب عرب‌باغی عاملی برای اجرای سیاست‌های استعماری انگلیس،[۱۱] نفوذ استبدادی رضاخان در ارومیه[۱۲] و توجیه کارهای ضد دین او[۱۳] معرفی می‌گردد. وی در این کتاب شواهدی بر مخالفت و دشمنی عرب‌باغی با علمای معاصر زمان خویش[۱۴] و ضربه به اجتهاد[۱۵] و حوزه علمیه[۱۶] در ارومیه مطرح می‌کند.
پانویس
- ↑ دهقانی-قاسم‌پور، واپسین عالم ناشناخته اخباری، ۱۳۹۱ش.
- ↑ دهقانی-قاسم‌پور، واپسین عالم ناشناخته اخباری، ۱۳۹۱ش.
- ↑ عرب‌باغی، کشف الغطاء، ۱۴۱۸ق، ص۱.
- ↑ دهقانی-قاسم‌پور، واپسین عالم ناشناخته اخباری، ۱۳۹۱ش.
- ↑ دهقانی-قاسم‌پور، واپسین عالم ناشناخته اخباری، ۱۳۹۱ش.
- ↑ عرب‌باغی، کشف الغطاء، ۱۴۱۸ق، ص۱.
- ↑ عرب‌باغی، کشف الغطاء، ۱۴۱۸ق، ص۲.
- ↑ دهقانی-قاسم‌پور، واپسین عالم ناشناخته اخباری، ۱۳۹۱ش.
- ↑ خردمند، گذر آفتاب، ۱۳۹۶ش، ص۴۳۴-۴۸۷.
- ↑ خردمند، گذر آفتاب، ۱۳۹۶ش، ص۹۳-۱۲۴.
- ↑ آبرون، آن روی پنهان سیدحسین عرب‌باغی، ۱۳۹۰ش، ص۸۵-۹۷.
- ↑ آبرون، آن روی پنهان سیدحسین عرب‌باغی، ۱۳۹۰ش، ص۹۷-۱۰۶ و ص۱۴۷-۱۶۸.
- ↑ آبرون، آن روی پنهان سیدحسین عرب‌باغی، ۱۳۹۰ش، ص۳۰۵-۳۱۴.
- ↑ آبرون، آن روی پنهان سیدحسین عرب‌باغی، ۱۳۹۰ش، ص۱۰۷-۱۴۶.
- ↑ آبرون، آن روی پنهان سیدحسین عرب‌باغی، ۱۳۹۰ش، ص۲۳۹-۲۸۲.
- ↑ آبرون، آن روی پنهان سیدحسین عرب‌باغی، ۱۳۹۰ش، ص۱۶۹-۱۹۸.
منابع
- آبرون، محمدرضا، آن روی پنهان سیدحسین عرب‌باغی را از لابه‌لای کتاب‌هایش باید شناخت (فتنه فرقه اخباری‌گری در ارومیه و حقایق پنهان در تاریخ سیاسی و مذهبی صدساله)، تهران، انصاری، ۱۳۹۰ش.
- خردمند، محمدرضا، گذر آفتاب (نگاهی به زندگی و زمانه، تألیفات، خدمات اجتماعی و مواضع حکومتی آیت‌الله سید حسین عرب‌باغی ارومی)، تهران، سفیر اردهال، ۱۳۹۶ش.
- دهقانی، رضا؛ قاسم‌پور، داود، واپسین عالم ناشناخته اخباری، آیت الله سید حسین عرب‌باغی، مطالعات تاریخ ایران اسلامی، تابستان ۱۳۹۱، سال اول - شماره ۲.
- عرب‌باغی، سید حسین، کشف الغطاء عن وخامة الغناء، قم، مرصاد، ۱۴۱۸ق.