سیری در نهج‌البلاغه (کتاب)
 | |
| اطلاعات کتاب | |
|---|---|
| نویسنده | مرتضی مطهری |
| تاریخ نگارش | ۲۵ دی ۱۳۵۳ |
| موضوع | معرفی موضوعات نهج‌البلاغه و توضیح و تبیین آن |
| زبان | فارسی |
| اطلاعات نشر | |
| ناشر | انتشارات صدرا |
| محل نشر | تهران و قم |
| تاریخ نشر | ۱۳۹۸ش |
| نوبت چاپ | هفتادم |
سیری در نهج‌البلاغه کتابی فارسی نوشته مرتضی مطهری (۱۲۹۸–۱۳۵۸ش)، اندیشمند و نویسنده شیعه که پیام‌های نهج البلاغه را برای عموم مردم توضیح داده است. موضوعات هفتگانه این اثر عبارت است از: «کتابی شگفت»، «الهیات و ماوراء الطبیعه»، «سلوک و عبادت»، «حکومت و عدالت»، «اهل بیت و خلافت»، «موعظه و حکمت»، و «دنیا و دنیاپرستی». نویسنده مضامین کتاب را ابتدا در سلسله سخنرانی‌های خود در حسینیه ارشاد ارائه کرد، سپس آن را به صورت مجموعه مقالاتی در نشریه درسهایی از مکتب اسلام به چاپ رساند و در سال ۱۳۵۳ش در قالب کتاب منتشر کرد.
این کتاب تا ۱۳۹۸ش هفتاد بار چاپ شده و به زبان‌های عربی، ترکی آذری، اردو و روسی ترجمه و به دو صورت درسنامه و نسخه شنیداری نیز عرضه شده‌است. نقدهایی بر کتاب وارده شده‌است؛ از جمله جامع نبودن مباحث این اثر نسبت به همه ابعاد نهج‌البلاغه. سید علی حسینی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی ایران، سیری در نهج‌البلاغه را کتاب بسیار پرارزشی دانسته‌است.
دربارهٔ نویسنده
مرتضی فرزند محمدحسین مطهری، ۱۳ بهمن ۱۲۹۸ش، در فریمان به دنیا آمد،[۱] در سال ۱۳۱۱ش به تحصیل در حوزه علمیه مشهد پرداخت، در سال ۱۳۱۶ش به حوزه علمیه قم رفت و حدود پانزده سال در آنجا اقامت گزید و در درس فقه و اصول فقه حاضر شد؛ از جمله درس سید حسین طباطبایی بروجردی، مرجع تقلید شیعه، به مدت بیش از ده سال،[۲] درس خصوصی اسفار امام خمینی، پیش از سال ۱۳۲۸ش تا ۱۳۳۱ش[۳] و درس اخلاق وی به مدت دوازده سال[۴] و اولین دوره درس خارج اصول امام خمینی که تا سال ۱۳۳۰ش ادامه داشت[۵] و درس خصوصی الهیات شفای علامه طباطبایی در میانه سال‌های ۱۳۲۹ تا ۱۳۳۲ش[۶] و نیز جلسات هفتگی درس خصوصی کتاب اصول فلسفه و روش رئالیسم.[۷]
مرتضی مطهری سرانجام در شب ۱۲ اردیبهشت ۱۳۵۸ توسط گروه فرقان به شهادت رسید.[۸] از او به عنوان نظریه‌پرداز جمهوری اسلامی یاد می‌شود و آثار بسیاری از وی چاپ و به زبان‌های مختلف ترجمه و مجموعه کتاب و نرم‌افزار مجموعه آثار مرتضی مطهری نیز تولید شده‌است.[۹] امام خمینی، اولین رهبر نظام جمهوری اسلامی ایران، آثار کتبی و شفاهی مطهری را بدون استثنا سودمند خوانده‌است.[۱۰]
از سخنرانی تا کتاب
مضامین کتاب سیری در نهج‌البلاغه، ابتدا طی پنج جلسه سخنرانی در حسینیه ارشاد با موضوع «سیری در نهج‌البلاغه»، از سوی مرتضی مطهری ارائه شد و پس از آن، مطهری مجموعه مقالاتی با همین عنوان نگاشت که در طول سال‌های ۱۳۵۱ و ۱۳۵۲ش در نشریه درسهایی از مکتب اسلام انتشار یافت.[۱۱] کتاب سیری در نهج‌البلاغه، حاصل گردآوری همان مجموعه مقالات است که نویسنده در سال ۱۳۵۳ش آن را بازنویسی و تنظیم کرده و با افزودن مقدمه‌ای به دست چاپ سپرده‌است.[۱۲]
طرح نخستین مطهری برای نگارش سیری در نهج‌البلاغه، آنگونه که خود در کتاب نوشته، شامل بیش از چهارده بخش می‌شده‌است[۱۳] که به دلیل مشغله‌های دیگر تنها هفت بخش را به انجام رسانده و طرح اولیه مذکور ناتمام مانده‌است.[۱۴] نویسنده در این اثر، هفت بخش از موضوعات مطرح در نهج‌البلاغه را توضیح داده و بر اساس منابع اسلامی به تبیین آن پرداخته‌است.[۱۵] کتاب سیری در نهج‌البلاغه بارها از سوی ناشران گوناگون چاپ و منتشر شده و انتشارات صدرا، ناشر اختصاصی آثار مطهری، چاپ هفتادم آن را سال ۱۳۹۸ش در ۳۱۹ صفحه منتشر کرده‌است.[۱۶]
مطهری سه دهه پیش از سخنرانی‌های خود دربارهٔ نهج‌البلاغه، در سال ۱۳۲۰ش به اصفهان سفر کرد و در آنجا با آیت‌الله علی شیرازی اصفهانی از نزدیک آشنا شد و در درس نهج البلاغه او شرکت کرد[۱۷] و سخت تحت‌تأثیر درس مذکور و استادش قرار گرفت، به‌طوری که به گفته خودش، احساس کرد که تا آن زمان نهج‌البلاغه را به درستی نمی‌شناخته‌است.[۱۸]
گفت‌آورد
- مقدمه: پس از پنج سال که در قم اقامت داشتم، برای فرار از گرمای قم به اصفهان رفتم. تصادف کوچکی مرا با فردی آشنا با نهج البلاغه آشنا کرد. او دست مرا گرفت و اندکی وارد دنیای نهج البلاغه کرد. آن وقت بود که عمیقاً احساس کردم این کتاب را نمی‌شناختم…[۱۹]
- بخش اول. کتابی شگفت: مباحث نهج البلاغه که هر کدام شایسته بحث و مقایسه است، به قرار ذیل است: ۱. الهیات و ماوراء الطبیعه. ۲. سلوک و عبادت. ۳. حکومت و عدالت. ۴. اهل البیت و خلافت. ۵. موعظه و حکمت. ۶. دنیا و دنیاپرستی. ۷. حماسه و شجاعت. ۸. ملاحم و مغیبات. ۹. دعا و مناجات. ۱۰. شکایت و انتقاد از مردم زمان. ۱۱. اصول اجتماعی. ۱۲. اسلام و قرآن. ۱۳. اخلاق و تهذیب نفس. ۱۴. شخصیتها. ۱۵. و یک سلسله مباحث دیگر.[۲۰]
- بخش دوم. الهیات و ماوراء الطبیعه: طرح مباحث الهیات به وسیله ائمه اهل بیت علیهم السلام و تجزیه و تحلیل آن مسائل- که نمونه آنها و در صدر آنها نهج البلاغه است- سبب شد که عقل شیعی از قدیم الایام به صورت عقل فلسفی درآید و البته این یک بدعت و چیز تازه در اسلام نبود، راهی است که خود قرآن پیش پای مسلمانان نهاده‌است و ائمه اهل بیت علیهم السلام به تبع تعلیمات قرآنی و به عنوان تفسیر قرآن آن حقایق را ابراز و اظهار نمودند…[۲۱]
- بخش سوم. سلوک و عبادت: از دیدگاه نهج البلاغه دنیای عبادت دنیای دیگری است. دنیای عبادت آکنده از لذت است، لذتی که با لذت دنیای سه بعدی مادی قابل مقایسه نیست. دنیای عبادت پر از جوشش و جنبش و سیر و سفر است، اما سیر و سفری که «به مصر و عراق و شام» یا هر شهر دیگر زمینی منتهی نمی‌شود؛ به شهری منتهی می‌شود «کو را نام نیست». دنیای عبادت شب و روز ندارد، زیرا همه روشنایی است، تیرگی و اندوه و کدورت ندارد، یکسره صفا و خلوص است.[۲۲]
- بخش چهارم. حکومت و عدالت: در نهج البلاغه که… کتاب توحید و عرفان است و در سراسر آن سخن از خداست… از حقوق واقعی توده مردم و موقع شایسته و ممتاز آنها در برابر حکمران و اینکه مقام واقعی حکمران امانتداری و نگهبانی حقوق مردم است غفلت نشده، بلکه سخت بدان توجه شده‌است.[۲۳]
- بخش پنجم. اهل بیت و خلافت: انتقاد علی علیه‌السلام از خلفا غیرقابل انکار است و طرز انتقاد آن حضرت آموزنده است. انتقادات علی علیه‌السلام از خلفا احساساتی و متعصبانه نیست، تحلیلی و منطقی است و همین است که به انتقادات آن حضرت ارزش فراوان می‌دهد.[۲۴]
- بخش ششم. موعظه و حکمت: مواعظ نهج البلاغه در عربی و فارسی بینظیر است. بیش از هزار سال است که این مواعظ نقش مؤثر و خارقالعاده خود را ایفا کرده و می‌کند. هنوز در این کلمات جاندار، آن نفوذ و تأثیر هست که دلها را به تپش اندازد و به احساسات رقّت بخشد و اشکها را جاری سازد و تا بویی از انسانیت باقی باشد این کلمات اثر خود را خواهد بخشید.[۲۵]
- بخش هفتم. دنیا و دنیاپرستی:... قرآن گاهی تعبیرات خاصی دربارهٔ برخی از آدمیان به کار می‌برد از قبیل «خودزیانی» یا «خودفراموشی» یا… فراموش کردن خود یعنی چه؟!... این مسئله در معارف اسلامی، خصوصاً دعاها و بعضی از احادیث و… سابقه زیاد و جای بس مهمی دارد؛. انسان احیاناً خود را با «ناخود» اشتباه می‌کند و «ناخود» را «خود» می‌پندارد و چون ناخود را خود می‌پندارد آنچه به خیال خود برای «خود» می‌کند در حقیقت برای «ناخود» می‌کند و…[۲۶]
نقدها
سید علی خامنه‌ای رهبر جمهوری اسلامی ایران، با آنکه سیری در نهج‌البلاغه را کتابی بسیار پرارزش نامیده، ولی تأکید کرده که این اثر که به دنبال فصل‌بندی و شرح موضوعی نهج‌البلاغه بوده، کامل و جامع نیست.[۲۷] همچنین حسین هاشم‌نژاد، نویسنده و پژوهشگر، «سیری در نهج‌البلاغه» را بهترین کتاب موجود در زمینه شناخت نهج‌البلاغه برای رسیدن به جامعه مطلوب شمرده‌است و با این حال، نثر دو فصل میانی کتاب را دشوار دانسته که تنها برای دانشجویان دکترای فلسفه قابل فهم است.[۲۸]
علاوه بر موارد پیش‌گفته، نویسنده کتاب، مرتضی مطهری، نکاتی را دربارهٔ کتاب خود گفته‌است؛ وی «سیری در نهج‌البلاغه» را فقط یک نگاه[۲۹] یا یک سیر و گردش نامیده و تصریح کرده‌است که نمی‌توان آن را تحقیق نامید، چرا که به گفته مطهری، تحقیق عمیق و دقیق در محتوای نهج البلاغه و شناخت مکتب علی و همچنین تحقیق در اسناد و مدارک نهج‌البلاغه کار یک فرد نیست و نیازمند کار گروهی است.[۳۰] وی همچنین کتاب خود را غیرجامع خوانده‌است، چرا که همه موضوعات نهج‌البلاغه را دربرنمی‌گیرد.[۳۱]
چاپ و نشر
ترجمه‌ها
سیری در نهج‌البلاغه، با مشخصات ذیل به چند زبان ترجمه شده‌است:
- ترجمه عربی با عنوان «فی رحاب نهج‌البلاغة» توسط انتشارات «الدار الاسلامیة» در سال ۱۴۱۳ قمری در لبنان به چاپ رسیده‌است.[۳۲]
- ترجمه انگلیسی توسط سید علی قلی قرائی در سال ۱۳۹۲ش با عنوان «Glimpses of the Nahj al-Balaghah» انتشار یافته‌است.[۳۳]
- ترجمه روسی از سوی بنیاد مطالعات اسلامی روسیه و با مشارکت انتشارات شرق‌شناسی سن‌پترزبورگ در سال ۲۰۱۰م منتشر گردید.[۳۴]
- ترجمه اردو به همت خانه فرهنگ ایران در پیشاور و با حمایت مرکز ساماندهی ترجمه و نشر معارف اسلامی و علوم انسانی، در سال ۱۳۹۸ش و در ۳۵۲ صفحه انتشار یافت.[۳۵]
- ترجمه ترکی آذری، به عنوان پایان‌نامه کارشناسی ارشد، توسط جابر اکبرزاده در مرکز جهانی علوم اسلامی انجام شده و در سال ۱۳۸۶ش دفاع شده‌است.[۳۶]
- ترجمه اندونزیایی از روی نسخه انگلیسی این کتاب و با عنوان «Tema-tema Pokok Nahj al-Balaghah» توسط انتشارات الهدی در سال ۱۹۹۷م منتشر شده است.[۳۷]
درسنامه
سیری در نهج‌البلاغه به عنوان متنی آموزشی از سوی دبیرخانه طرح مطالعاتی بینش مطهر در قالب ۲۲ درس و با نام «نهجی به نهج‌البلاغه» با اهتمام سید محمدصالح هاشمی گلپایگانی در ۲۳۲ صفحه منتشر شده و در آغاز هر یک از درس‌های آن سؤالات انگیزشی و امتحانی افزوده شده‌است.[۳۸] در مقدمه این کتاب، بعد از معرفی اجمالی طرح مطالعاتی بینش مطهر، برنامه زمان‌بندی مطالعاتی مباحثه و تدریس کتاب سیری در نهج البلاغه بیان شده‌است.[۳۹]
نسخه شنیداری
کتاب سیری در نهج‌البلاغه به اهتمام بنیاد علمی و فرهنگی صدرا به صورت صوتی نیز تولید و در اختیار مخاطبان قرار گرفته‌است.[۴۰]
پانویس
- ↑ شورای نظارت بر نشر آثار استاد شهید مطهری، لمعاتی از شیخ شهید، ص۸.
- ↑ واعظ‌زاده خراسانی، «سیری در زندگی علمی و انقلابی استاد شهید مرتضی مطهری»، ص۳۲۹.
- ↑ واعظ‌زاده خراسانی، «سیری در زندگی علمی و انقلابی استاد شهید مرتضی مطهری»، ص۳۲۶.
- ↑ واعظ‌زاده خراسانی، «سیری در زندگی علمی و انقلابی استاد شهید مرتضی مطهری»، ص۳۲۵؛ مجموعه آثار استاد شهید مطهری، ۱۳۹۰ش، ج۱، ص۴۴۱.
- ↑ واعظ‌زاده خراسانی، «سیری در زندگی علمی و انقلابی استاد شهید مرتضی مطهری»، ص۳۳۱؛ واعظ‌زاده خراسانی، «سیری در زندگی علمی و انقلابی استاد شهید مرتضی مطهری»، ص۳۲۹.
- ↑ واعظ‌زاده خراسانی، «سیری در زندگی علمی و انقلابی استاد شهید مرتضی مطهری»، ص۳۲۸.
- ↑ واعظ‌زاده خراسانی، «سیری در زندگی علمی و انقلابی استاد شهید مرتضی مطهری»، ص۳۲۸؛ مطهری، مجموعه آثار استاد شهید مطهری، ۱۳۹۰ش، ج۱، مقدمه، صفحه نه.
- ↑ درباره استاد، پورتال جامع استادشهید مطهری.
- ↑ آثار استاد شهید مطهری رحمه الله، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
- ↑ امام خمینی، صحیفه امام، ۱۳۸۹ش، ج۱۴، ص۳۲۵.
- ↑ مطهری، مجموعه آثار استاد شهید مطهری، ۱۳۹۰ش، ج۱۶، ص۳۵۱.
- ↑ مطهری، سیری در نهج‌البلاغه، ۱۳۸۰ش، ص۱۷–۱۸.
- ↑ مطهری، سیری در نهج‌البلاغه، ۱۳۸۰ش، ص۴۷–۴۸.
- ↑ مطهری، سیری در نهج‌البلاغه، ۱۳۸۰ش، ص۱۸.
- ↑ «سیری در نهج البلاغه»، پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیت‌الله‌العظمی سیدعلی خامنه‌ای.
- ↑ «سیری در نهج البلاغه»، پاتوق کتاب فردا.
- ↑ مطهری، مجموعه آثار استاد شهید مطهری، ۱۳۹۰ش، ج۱۶، ص۳۴۶.
- ↑ مطهری، مجموعه آثار استاد شهید مطهری، ۱۳۹۰ش، ج۱۶، ص۳۴۶–۳۴۷.
- ↑ مطهری، سیری در نهج‌البلاغه، ۱۳۸۰ش، ص۱۰۱۱.
- ↑ مطهری، سیری در نهج‌البلاغه، ۱۳۸۰ش، ص۴۷۴۸.
- ↑ مطهری، سیری در نهج‌البلاغه، ۱۳۸۰ش، ص۵۵۵۶.
- ↑ مطهری، سیری در نهج‌البلاغه، ۱۳۸۰ش، ص۱۰۲۱۰۳.
- ↑ مطهری، سیری در نهج‌البلاغه، ۱۳۸۰ش، ص۱۴۲۱۴۳.
- ↑ مطهری، سیری در نهج‌البلاغه، ۱۳۸۰ش، ص۱۷۰.
- ↑ مطهری، سیری در نهج‌البلاغه، ۱۳۸۰ش، ص۲۰۳.
- ↑ مطهری، سیری در نهج‌البلاغه، ۱۳۸۰ش، ص۳۰۶۳۰۸.
- ↑ «سیری در نهج البلاغه»، پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیت‌الله‌العظمی سیدعلی خامنه‌ای.
- ↑ «دلیل فاصله تا جامعه علوی خلأ کتاب خوب است»، سایت خبرگزاری موج.
- ↑ مطهری، سیری در نهج‌البلاغه، ۱۳۸۰ش، ص۴۸.
- ↑ مطهری، سیری در نهج‌البلاغه، ۱۳۸۰ش، ص۱۸.
- ↑ مطهری، سیری در نهج‌البلاغه، ۱۳۸۰ش، ص۴۸.
- ↑ «فی رحاب نهج‌البلاغة»، کتابخانه دیجیتال نور.
- ↑ «Glimpses of the Nahj al-Balaghah»، سایت آمازون.
- ↑ «انتشار ترجمه روسی سیری در نهج البلاغه در مسکو»، پایگاه جامع استاد شهید مرتضی مطهری.
- ↑ «کتاب "سیری در نهج‌البلاغه" به زبان اردو منتشر شد»، خبرگزاری مهر.
- ↑ «ترجمه کتاب سیری در نهج‌البلاغه شهید مطهری رحمه‌الله علیه به زبان ترکی آذری»، کتابخانه مجازی الفبا.
- ↑ Tema-tema pokok Nahj al-Balaghah، وبسایت shalawat.weebly.com.
- ↑ کتاب نهجی به نهج البلاغه (استاد مرتضی مطهری)، اداره کل آموزش و پرورش یزد.
- ↑ مطهری، نهجی به نهج‌البلاغه، ۱۳۹۳ش، ص۱۹.
- ↑ «سیری در نهج‌البلاغه» و «عدل الهی» استاد مطهری شنیدنی شد، خبرگزاری تسنیم.
یادداشت
منابع
- امام خمینی، سید روح‌الله، صحیفه امام (۲۲ جلد)، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، چاپ پنجم، ۱۳۸۹ش.
- سیری در زندگانی استاد مطهری، انتشارات صدرا، تهران، ۱۳۷۶ش.
- شفیعی دارابی، سید حسین، یادواره استاد شهید مرتضی مطهری، ۱۳۶۰ش.
- شورای نظارت بر نشر آثار استاد شهید مطهری، لمعاتی از شیخ شهید، انتشارات صدرا، چاپ اول، ۱۳۷۰ش.
- مطهری، مرتضی، سیری در نهج‌البلاغه، تهران و قم، انتشارات صدرا، چاپ بیست و ششم، ۱۳۸۰ش.
- مطهری، مرتضی، مجموعه آثار استاد شهید مطهری، تهران و قم، انتشارات صدرا، ۱۳۹۰ش.
- مطهری، مرتضی، نهجی به نهج‌البلاغه، تهران، بینش مطهر، ۱۳۹۳ش.
- واثقی‌راد، محمدحسین، مطهری مطهِّر اندیشه‌ها، قم، دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، چاپ اول، ۱۳۶۴ش.