پنجره فولاد پنجره‌ای از جنس فولاد که در نزدیک‌ترین مکان به ضریح در صحن انقلاب کنونی (کهنه و عتیق سابق) در حرم امام رضا(ع) نصب شده است. نخستین بار این پنجره در سال ۸۱۷ق به‌دستور شاهرخ تیموری، فرزند و جانشین تیمور گورکانی، نصب شد. هدف از نصب این پنجره این بود افرادی که عذر دارند بتوانند ضریح را از پنجره‌های مشبک ببینند و زیارت‌نامه بخوانند؛ اما پس از مدتی به سبب شفای بیماران و حاجت گرفتن افراد، به محلی برای رجوع همه زائران تبدیل شد.
 | |
| اطلاعات اوليه | |
|---|---|
| بنيانگذار | شاهرخ تیموری |
| تأسیس | ۸۱۷ق |
| کاربری | زیارتی |
| مکان | مشهد |
| مشخصات | |
| وضعیت | فعال |
| معماری | |
| سبک | ایرانی - اسلامی |
| بازسازی | در سال‌های مختلف |
در دوره قاجاریه و با دستور ناصرالدین شاه، پنجره جدیدی از جنس برنز برای این محل در نظر گرفته شد. پس از انقلاب اسلامی ایران نیز پنجره فولاد قبلی با پنجره‌ای از جنس برنز و روکش طلا تعویض شد. برای حرم دیگر ائمه و امام‌زاده‌ها همچون امام علی(ع)، امام حسین(ع) و حضرت معصومه(س) نیز پنجره فولاد ساخته شده است.
معرفی و جایگاه
پنجره فولاد، پنجره نسبتاً کوچکی از جنس فولاد بود که در نزدیک‌ترین مکان به ضریح حرم اهل بیت(ع) و امامزادگان نصب می‌شد تا افراد دارای عذر شرعی یا افراد گناهکاری که شرم حضور دارند، بتوانند ضریح را ببینند و زیارت‌نامه بخوانند.[۱]
شفای بیماران و حاجت گرفتن افراد پشت پنجره فولاد، سبب شد[۲] تا این مکان برای بسیاری از زائران، نقطه‌ای برای عرض حاجت باشد به‌طوری‌که به گره زدن دستمال و پارچه و بستن قفل و زنجیر به شبکه‌های پنجره فولاد روی بیاورند که البته ریشه دینی ندارد و بیشتر به یک باور عامیانه و سنتی تبدیل‌شده است.[۳]
موقعیت، تاریخچه و معماری
این پنجره در ضلع جنوبی صحن انقلاب کنونی (کهنه و عتیق سابق) و از روبرو در سمت چپ ایوان طلا و روبروی سقاخانه واقع‌شده است.[۴] صحن انقلاب اولین و قدیمی‌ترین صحنی است که در قسمت شمال حرم امام رضا(ع) بنا‌شده است.[۵]
نخستین پنجره فولاد در سال ۸۱۷ق در دوره تیموریان به‌دستور شاهرخ میرزا (۷۵۰ ۸۲۵ش)، فرزند و جانشین تیمور گورکانی و همسر گوهرشادآغا سازنده مسجد گوهرشاد، در مسیر منتهی به حرم ساخته و وقف حرم امام رضا(ع) شد.[۶] این پنجره در ابعاد ۱۰۰ در ۱۲۶ سانتی‌متر و دارای یک چهارچوب و دو لَت[یادداشت ۱]با میله‌های فولادی شبکه‌بندی است و کتیبه نام سفارش دهنده و سازندگان، بر صفحات بالا و پایین به خط نسخ برجسته نوشته و زرکوب شده است.[۷]
گفته شده اولین سازنده پنجره فولاد شیخ بهایی (۹۵۳ق ـ۱۰۳۱ق) بوده است[۸] که بنا به گفته حسین مهدوی پارسا نویسنده «کتاب آیا می‌دانید که»، مستنداتی بر آن نیست.[۹]
در دوره قاجاریه و با دستور ناصرالدین شاه، پنجره جدیدی از جنس برنز برای این محل در نظر گرفته شد و پنجره قبلی به موزه حرم منتقل گردید.[۱۰]
پنجره فولاد دوم تا اوایل انقلاب اسلامی ایران در حرم رضوی بود اما به دلیل فرسودگی، با پنجره جدیدی که هنوز وجود دارد، تعویض شد.[۱۱] این پنجره که جنس آن از برنز و با روکش طلا است، ۴ متر و ۴۱ عرض و ۴ متر و ۵۵ طول دارد و از تعدادی مربع‌های متصل به هم و فاقد هرگونه نوشته و تزئین تشکیل‌شده است.[۱۲]
در وقف‌نامه مادر یکی از شاهان افشار در دو مورد به پنجره مبارک فولادی و همچنین در اسناد دوران صفویه از این فضا با عنوان پنجره فولاد نام برده شد.[۱۳]
پنجره فولادهای دیگر
پنجره فولادهای دیگری در صحن‌های دیگر حرم رضوی و همینطور در حرم‌های ائمه و امامزادگان دیگر ساخته شد که برخی از آن‌ها به شرح ذیل است:
- پنجره فولاد حرم امام علی(ع) در ۴ فروردین ۱۳۹۵ش رونمایی شد.[۱۴]
- پنجره فولاد قتلگاه حرم امام حسین(ع) در سال ۱۳۸۴ش ساخته شد.[۱۵]
- پنجره فولاد صحن جمهوری حرم امام رضا(ع) در سال ۱۳۶۶ش نصب شد.[۱۶]
- پنجره فولاد حرم حضرت معصومه(س) در ۳ مرداد ۱۳۹۶ش رونمایی شد.[۱۷]
نگارخانه
-
رونمایی از پنجره فولاد حرم امام علی(ع) در نجف
-
نمایی از پنجره فولاد قتلگاه در حرم امام حسین(ع)
-
رونمایی از پنجره فولاد حرم حضرت معصومه(س)
-
پنجره فولاد صحن جمهوری حرم امام رضا(ع)
.jpg)
.jpg)
پانویس
- ↑ «ماجرای ساخت پنجره فولاد مشهد+ تصاویر»، وبسایت شیعه نیوز.
- ↑ «ماجرای ساخت «پنجره فولاد» مشهد+ تصاویر»، وبسایت مشرق.
- ↑ «علت ساخت پنجره فولاد در حرم امام رضا چه بود؟ +عکس»، وبسایت مشرق.
- ↑ «علت ساخت پنجره فولاد در حرم امام رضا چه بود؟ +عکس»، وبسایت مشرق.
- ↑ در این قطعه از بهشت: راهنمای زائران امام رضا(ع)، ۱۳۹۴ش، ص۹۹-۱۰۰.
- ↑ «فولاد زرکوب سده نهم هجری در گنجینه رضوی»، سایت سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی.
- ↑ خوش دل، «موزه آستان قدس (اشیاء نفیس فولادین)»، ص۷۶-۷۸.
- ↑ «ماجرای نصب پنجره فولاد در حرم امام رضا(ع) از زبان یک خادم»، خبرگزاری مهر.
- ↑ «گذری بر تاریخچه پنجره فولاد در حرم امام رضا(ع)»، سایت باشگاه خبرنگاران جوان.
- ↑ «ماجرای ساخت «پنجره فولاد» مشهد+ تصاویر»، وبسایت مشرق.
- ↑ «ماجرای ساخت پنجره فولاد مشهد+ تصاویر»، وبسایت شیعه نیوز.
- ↑ «علت ساخت پنجره فولاد در حرم امام رضا چه بود؟ +عکس»، وبسایت مشرق.
- ↑ «علت ساخت پنجره فولاد در حرم امام رضا چه بود؟ +عکس»، وبسایت مشرق.
- ↑ «رونمایی از پنجره فولاد حرم امام علی(ع) در نجف + عکس»، سایت خبرگزاری بین‌المللی قرآن ایکنا.
- ↑ «نمایی از پنجره فولاد قتلگاه در حرم مطهر امام حسین(ع)»، وبسایت ستاد بازسازی عتبات عالیات؛ «در میان اشک و اندوه نمازگزاران، پنجرۀ مطهر قتلگاه امام حسین(ع) برای عزیمت به کربلا بدرقه شد»، وبسایت خبرگزاری دانشجویان ایران ایسنا.
- ↑ شاه حسینی،«پنجره فولاد صحن جمهوری حرم امام رضا(ع) جابه جا شد»، وبسایت خبرگزاری جمهوری اسلامی ایرنا.
- ↑ «پنجره فولاد ضریح حضرت معصومه(س) رونمایی شد»، سایت پایگاه خبری آستان مقدس حضرت معصومه(س).
یادداشت
- ↑ در فرهنگ فارسی عمید لَت به معنای لنگه دَر و پنجره و تکه و پارۀ چیزی گفته می‌شود.(«لت /lat/فرهنگ فارسی عمید»، وبگاه واژه‌یاب.)
منابع
- «نمایی از پنجره فولاد قتلگاه در حرم مطهر امام حسین(ع)»، وبسایت ستاد بازسازی عتبات عالیات، تاریخ درج مطلب: ۱۶ مرداد ۱۳۹۹ش، تاریخ بازدید: ۲۱ شهریور ۱۴۰۰ش.
- «رونمایی از پنجره فولاد حرم امام علی(ع) در نجف + عکس»، سایت خبرگزاری بین‌المللی قرآن ایکنا، تاریخ درج مطلب: ۵ فروردین ۱۳۹۵ش، تاریخ بازدید: ۲۱ شهریور ۱۴۰۰ش.
- «پنجره فولاد زرکوب سده نهم هجری در گنجینه رضوی»، سایت سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی، تاریخ درج مطلب: ۱۳ تیر ۱۴۰۰ش، تاریخ بازدید: ۲۱ شهریور ۱۴۰۰ش.
- «پنجره فولاد ضریح حضرت معصومه(س) رونمایی شد»، سایت پایگاه خبری آستان مقدس حضرت معصومه(س)، تاریخ درج مطلب: ۳ مرداد ۱۳۹۶ش، تاریخ بازدید: ۲۱ شهریور ۱۴۰۰ش.
- «علت ساخت پنجره فولاد در حرم امام رضا چه بود؟ +عکس»، وبسایت مشرق، تاریخ درج مطلب: ۱۹ خرداد ۱۳۹۹ش، تاریخ بازدید: ۲۱ شهریور ۱۴۰۰ش.
- «ماجرای نصب پنجره فولاد در حرم امام رضا(ع) از زبان یک خادم»، خبرگزاری مهر، تاریخ درج مطلب: ۱۷ خرداد ۱۳۹۶ش، تاریخ بازدید: ۲۱ شهریور ۱۴۰۰ش.
- «ماجرای ساخت پنجره فولاد مشهد+ تصاویر»، وبسایت شیعه نیوز، تاریخ درج مطلب: ۲۸ مرداد ۱۳۹۴ش، تاریخ بازدید: ۲۱ شهریور ۱۴۰۰ش.
- «گذری بر تاریخچه پنجره فولاد در حرم امام رضا(ع)»، سایت باشگاه خبرنگاران جوان، تاریخ درج مطلب: ۹ تیر ۱۴۰۰ش، تاریخ بازدید: ۲۱ شهریور ۱۴۰۰ش.
- خوش دل، محمد، «موزه آستان قدس (اشیاء نفیس فولادین)»، در مجله نامه آستان قدس، شماره ۱۵، شهریور۱۳۴۴ش.
- در این قطعه از بهشت: راهنمای زائران امام رضا(ع)، مشهد، انتشارات قدس رضوی، ۱۳۹۴ش.
- شاه حسینی، علی‌حیدر،«پنجره فولاد صحن جمهوری حرم امام رضا(ع) جابه جا شد»، وبسایت خبرگزاری جمهوری اسلامی ایرنا، تاریخ درج مطلب: ۱۴ مهر ۱۳۹۵ش، تاریخ بازدید: ۲۱ شهریور ۱۴۰۰ش.