حجره
حُجره به‌معنای اتاق، مکانی است برای اسکان طلاب علوم دینی که در مدارس علمیه وجود دارد. در گذشته، حجره‌های موجود در اماکن زیارتی، مساجد و بازارها محل استراحت طلاب بود و بعدها با ساخت مدارس علمیه، حجره‌هایی در حیاط مدرسه بنا گردید که محل اقامت طلبه‌ها شد. هم‌حجره‌ای، اصطلاحی است که به هم‌اتاق بودن دو یا چند طلبه در یک مدرسه اشاره دارد. معمولاً بین هم‌حجره‌ای‌ها در طول اقامتشان در حجره، قوانینی وضع می‌شود تا فضایی برای زندگی بهتر و استفاده بیشتر فراهم گردد.
معرفی کلی
حجره در تداول فارسی‌زبانان، اتاق طلبه در مدرسه معنا شده،[۱] اتاقی که در کنار حیاط مدرسه برای اقامت طلاب در نظر گرفته شده است.[۲] حجره در واقع، مکانی برای استراحت و صرف غذاست و طلاب برای درس و بحث، به بیرون از حجره‌های خود می‌روند،[۳] هرچند امروزه، مطالعه و مباحثه دروس حوزوی هم ازجمله کارهایی است که در حجره‌های مدارس علمیه صورت می‌پذیرد.[۴]
بیشتر طلابی که در مدرسه حجره دارند، غیربومی و مجردند و برخی طلاب بومی هر شهر هم که شاید نتوانند فضای مناسبی در منزل برای مطالعه و تحقیق فراهم کنند، ممکن است در مدرسه علمیه حجره داشته باشند.[۵]
هم‌حجره‌ای، اصطلاحی رایج است که به هم‌اتاق بودن طلبه‌ها با یکدیگر به‌کار برده می‌شود.[۶]
پیشینه
اسکان طلاب از گذشته در قم و نجف که دارای حوزه علمیه بودند، یکی از دغدغه‌ها و مشکلات بود و آنان برای استراحت و درس‌خواندن در حجره‌های مساجد ساکن می‌شدند.[۷] در بافت اصلی حرم امام علی(ع) در نجف هم، حجره‌هایی برای اسکان طلاب و محل دروس حوزوی، طراحی شده بود که سپس ساختار آن تغییر کرد و محل حضور زائران شد.[۸] بعدها که مدارس علمیه شکل گرفت، از این معماری، در حرم‌ها، مساجد و بازارها الگوبرداری شد و هر مدرسه علمیه‌ای متشکل از چند حجره کوچک بود.[۹]
حجت کوه‌کمره‌ای از نخستین کسانی بود که با ساخت مدرسه حجتیه و حجره‌های در آن، گامی در اسکان موقت طلاب برداشت. آیت‌الله بروجردی نیز مدرسه خان را احیا کرد و در اختیار طلاب قرار داد. مدرسه دارالشفاء در کنار مدرسه فیضیه نیز به‌عنوان یکی از خوابگاه‌های طلاب برای استفاده و اسکان آنان ساخته شد.[۱۰]
ساختار شکلی
حجره، مکانی است با شمایل و معماری سنتی-اسلامی به مساحت ۱۲ مترمربع کمتر یا بیشتر که برای زندگی دو تا چند طلبه طراحی شده و بعضی از آنها دارای پستو یا کمد برای نگهداری وسایل شخصی است.[۱۱]
در ایران و پس از انقلاب اسلامی، مدارس علمیه در مساحت‌های بزرگ‌تر با تعداد حجره‌های بیشتر ساخته شده و به‌جهت معماری نیز مدرن‌تر با امکانات بهتر و تجهیزات گرمایشی و سرمایشی است.[۱۲]
آداب حجره‌نشینی
معمولاً طلاب حجره‌نشین برای اداره امور روزانه خود نظیر خرید، طبخ غذا، شستن ظروف و نظافت حجره برنامه‌ریزی می‌کنند و هر کسی عهده‌دار انجام کاری می‌شود.[۱۳] دعوت کردن مهمان در وقت مناسب، شب‌نشینی‌های به‌موقع، زمان خوابیدن و بیدارشدن، خرج مشترک، احترام به حقوق شخصیِ یکدیگر، رعایت مسایل اخلاقی و معاشرت، قرائت منظم قرآن و پرهیز از غیبت از دیگر قوانینی است که در حجره‌ها و بین هم‌حجره‌ای‌ها وجود دارد.[۱۴]
در برخی از مدارس علمیه با توجه به وقفی‌بودن آن و وجود وقف‌نامه، شرایط خاصی برای اختصاص حجره به طلاب در نظر گرفته می‌شود و طلاب واجد شرایط، ملزم به رعایت آن هستند. خواندن روزانه قرآن، اهتمام به مطالعه یا مباحثه منظم، پرهیز از اتلاف وقت و حتی خواندن نماز شب از شرایطی است که در بعضی از مدارس وجود دارد.[۱۵]
پانویس
- ↑ لغت‌نامه دهخدا، ۱۳۷۷ش، ج۶، ص۸۷۶۷.
- ↑ انوری، فرهنگ بزرگ سخن، ۱۳۸۱ش، ج۳، ص۲۴۷۳.
- ↑ خلیلی، «مدارس نجف اشرف»، ص۱۲۴.
- ↑ «حجره‌های طلبگی»، ۱۳۹۱ش، ص۲۴.
- ↑ خلیلی، «مدارس نجف اشرف»، ص۱۲۴.
- ↑ محمدی صیفار، فرهنگ حجره‌نشینی، ۱۳۹۵ش، ص۲۵.
- ↑ محمدی صیفار، فرهنگ حجره‌نشینی، ۱۳۹۵ش، ص۱۹؛ «حجره‌های طلبگی»، ۱۳۹۱ش، ص۲۳.
- ↑ «حجره‌های طلبگی»، ۱۳۹۱ش، ص۲۳.
- ↑ محمدی صیفار، فرهنگ حجره‌نشینی، ۱۳۹۵ش، ص۲۰.
- ↑ «حجره‌های طلبگی»، ۱۳۹۱ش، ص۲۳.
- ↑ محمدی صیفار، فرهنگ حجره‌نشینی، ۱۳۹۵ش، ص۲۴.
- ↑ محمدی صیفار، فرهنگ حجره‌نشینی، ۱۳۹۵ش، ص۲۱.
- ↑ «حجره‌های طلبگی»، ۱۳۹۱ش، ص۲۴.
- ↑ محمدی صیفار، فرهنگ حجره‌نشینی، ۱۳۹۵ش، ص۳۶.
- ↑ «حجره‌نشین‌ها»، پایگاه خبری قدس‌آنلاین.
منابع
- انوری، حسن، فرهنگ بزرگ سخن، تهران، انتشارات سخن، ۱۳۸۱ش.
- «حجره‌نشین‌ها»، پایگاه خبری قدس‌آنلاین، تاریخ انتشار: ۱ آبان ۱۴۰۲ش.
- «حجره‌های طلبگی»، شهر قانون، پاییز ۱۳۹۱ش، شماره ۳.
- خلیلی، محمد، «مدارس نجف اشرف»، مترجم: خوشنویس، محمدحسین، فرهنگ زیارت بهار ۱۳۹۲ - شماره ۱۴.
- دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه دهخدا، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، ۱۳۷۷ش.
- محمدی صیفار، مهدی، فرهنگ حجره‌نشینی، قم، مرکز مدیریت حوزه علمیه قم، ۱۳۹۵ش.