الحاشیة علی تهذیب المنطق (کتاب)
 | |
| اطلاعات کتاب | |
|---|---|
| نام‌های دیگر | حاشیه ملاعبدالله |
| نویسنده | ملا عبدالله بهابادی |
| تاریخ نگارش | ۹۶۷ق |
| موضوع | منطق استدلالی |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | ۱ |
| ترجمه به دیگر زبان‌ها | فارسی |
| اطلاعات نشر | |
| ناشر | مؤسسة النشر الاسلامی |
| محل نشر | قم |
| تاریخ نشر | ۱۴۰۵ق/۱۳۶۳ش |
| ترجمه فارسی | |
| نام کتاب | ترجمه حاشیه تهذیب المنطق |
| مشخصات نشر | انتشارات صبا، ۱۳۹۴ش |
| نسخه الکترونیکی | http://shiabooks.net/library.php?id=10669 |
اَلحاشیه علی تَهذیبِ المَنطِق مشهور به حاشیه ملا عبدالله، کتابی در علم منطق به قلم عبدالله یزدی بَهابادی (درگذشت: ۹۸۱ق). دقیق بودن عبارات کتاب و جامع بودن مطالب آن و رعایت اختصار، از ویژگی‌های مهم این کتاب قلمداد شده است. تسلط نویسنده بر علم منطق و فن نگارش، از عوامل موفقیت این کتاب به شمار رفته است. حاشیه ملا عبدالله در کشورهای مختلفی همچون ایران، عراق و هندوستان در ردیف کتاب‌های درسی حوزه‌های علمیه قرار داشت. حاشیه و شرح‌های مختلفی بر این کتاب نگاشته شده و در شهرهای مختلفی همچون قم، بیروت، قاهره و کراچی به چاپ رسیده است. ترجمه‌ای به زبان فارسی از این کتاب تألیف شده است.
توصیف و جایگاه
کتاب الحاشیه علی تهذیب المنطق، شرحی بر کتاب تهذیب المنطق اثر سعدالدین تَفتازانی عالم اهل‌سنت به شمار می‌شود.[۱] این کتاب در زمینه علم مَنطقِ استدلالی تألیف شده است.[۲] گفته می‌شود کتاب الحاشیه در عین داشتن حجمی کم، اطلاعات فراوانی در اختیار مخاطب خود قرار می‌دهد.[۳] گفته شده علت توجه بیشتر به حاشیه کتاب نسبت به اصل کتاب، دقت و جامعیت حاشیه است.[۴] ابوالقاسم علیدوست از اعضای جامعه مدرسین حوزه علمیه قم احیای این کتاب را ضروری و موجب احیای شخصیت ملا عبدالله دانسته و معتقد است حاشیه ملا عبدالله نظارت خوبی بر کل منطق داشته و در مقایسه با کتب دیگر برای مطالعه و تدریس اولویت دارد.[۵] این کتاب که به حاشیه ملا عبدالله معروف است، در حوزه‌های علمیه[۶] و در کشورهای مختلفی همچون ایران، عراق، بحرین، لبنان، افغانستان، پاکستان و هندوستان به عنوان کتاب درسی مورد استفاده قرار گرفته است.[۷] بر این کتاب تعلیقه‌های متعددی نوشته شده است.[۸]
حاشیه ملا عبدالله را از مؤثرترین عوامل شهرت کتاب تهذیب المنطق تفتازانی برشمرده‌اند.[۹] می‌گویند با تألیف این کتاب، موج تألیف کتب منطقی رو به کاهش نهاد.[۱۰] دلایل موفق بودن این کتاب را تسلط ملا عبدالله در منطق، تسلط وی بر فن نگارش، جامع بودن مطالب و برخورداری کتاب از فرصت عرضه شدن می‌دانند.[۱۱] گفته می‌شود تألیف این کتاب در سال ۹۶۷ق[۱۲] و در نجف به پایان رسید.[۱۳] برخی از محققان از این کتاب با نام تُحفه شاهجانیه یاد کرده‌اند.[۱۴]
نویسنده
کتاب الحاشیه علی تهذیب المنطق، به قلم ملا عبدالله بهابادی یزدی (درگذشت: ۹۸۱ق)، از علمای شیعه، نگاشته شده است.[۱۵] تألیفاتی در تفسیر،[۱۶] فقه، منطق،[۱۷] فلسفه، کلام و ادبیات برای او ذکر شده است.[۱۸] تألیفات ملا عبدالله، به روان و ساده بودن و پرهیز از زیاده‌گویی توصیف شده است.[۱۹] ملا عبدالله را استاد شیخ بهائی[۲۰] دانسته‌اند. همچنین حسن بن علی معروف به صاحب مَعالِم و محمد عاملی معروف به صاحب مَدارک را شاگردان او در علوم عقلی و اساتید وی در علوم دینی به شمار آورده‌اند.[۲۱] گفته می‌شود وی متولی حرم امام علی(ع) بوده است و خانواده المُلّا به او منتسب است.[۲۲]
محتوا
کتاب حاشیه ملا عبدالله دارای یک مقدمه است که در آن به معرفی علم منطق و بیان موضوع آن پرداخته شده است.[۲۳] سپس در مقصد اول که به تَصورات اختصاص یافته است، بحث انواع دلالت‌ها، مفرد و مُرَکب، مفاهیم، نِسَِب اَربعه، کُلیات خَمس، انواع مفهوم کلی و مُعرِّف مطرح گردیده است.[۲۴] در مقصد دوم مباحث مربوط به تَصدیقات ارائه شده است. در این بخش انواع قَضیه، اقسام قضایای شرطیه، تناقض، عَکس مُستوی و عکس نَقیض مورد بحث قرار گرفته است.[۲۵] بخش سوم کتاب، مباحث حُجت را در خود جای داده است. در این بخش، اَشکال اَربعه، انواع قیاس از جهت هیئت و مادّه و صناعات خَمس توضیح داده شده است.[۲۶] بخش چهارم و پایانی کتاب با عنوان خاتمه، حاوی اجزای علوم و رؤوس ثمانیه است.[۲۷]
شرح‌ها و حواشی
بر کتاب حاشیه ملا عبدالله شرح‌ها، حواشی و تعلیقات متعددی نگاشته شده است. برخی از آنها عبارتند از:
- سَعادةُ المُتَأَنِّق فی توضیحِ حاشیةِ المَنطق نوشته سید محمدحسن طالقانی (متولد: ۱۳۵۰)[۲۸]
- القِسطاسُ المستقیم و المِکیالُ القَویم تألیف محمدحسین اَردستانی یزدی (درگذشت: ۱۲۷۲ق)[۲۹]
- الطَلحِ المَنضود متعلق به محمدحسین بن اسماعیل (درگذشت: ۱۲۷۳ق)[۳۰]
- رَفعُ الغاشیه عن وَجه الحاشیه، شرح مَزجی سید شهاب‌الدین بن محمود تبریزی (متولد: ۱۳۱۸).[۳۱]
- الزوائدُ الجَزیله نوشته رضا طباطبایی معروف به علامه تبریزی (درگذشت: ۱۳۶۱ق)[۳۲]
- التقریبُ الی حواشی التَّهذیب المعروفه بحاشیة ملا عبدالله متعلق به محمد کرمی حویزی اهوازی[۳۳]
- کشفُ الاَستار. نام نویسنده مورد اشاره قرار نگرفته است.[۳۴]
- حاشیه علامه محمد بن آدم روستی بالَکی[۳۵]
- حاشیه بر حاشیه ملا عبدالله، اثر تَجلّی شیرازی (درگذشت: ۱۰۸۵ق)[۳۶]
- حاشیه محمد عبدالمجید الشَّرنونی از علمای دانشگاه الازهر[۳۷]
- حاشیه علامه ملا عبدالرحمن بینجُوَینی[۳۸]
- شرح حاشیه ملا عبدالله تألیف میرزا حیدرعلی مبارکه‌ای لنجانی.[۳۹]
- تحفه شاهجهانی (شاهجانی)[۴۰]
- شیر و شکر متعلق به میرزا حسین لاهیجی[۴۱]
- رفعُ الغاشیه مِن غَوامِض الحاشیه (شرح حاشیه ملاعبدالله) اثر مدرس افغانی[۴۲]
- شرح نفیس نوشته سید مصطفی حسینی مازندرانی[۴۳]
- تعلیةُ الدشتی تألیف سید مصطفی حسینی دشتی[۴۴]
چاپ و ترجمه
کتاب الحاشیه علی تهذیب المنطق در شهرهای مختلفی همچون بیروت،[۴۵] کَراچی،[۴۶] گُجرات در هند،[۴۷] قاهره، کویت[۴۸] و قم به چاپ رسیده است.[۴۹] این کتاب بارها و با شروح و تعليقات مختلف تجدید چاپ شده است.[۵۰] ترجمه‌ای از این کتاب در دست است که گفته می‌شود نگارنده آن مجهول است.[۵۱] برخی این ترجمه را به محمد بن محمود شهرستانی نسبت داده‌اند.[۵۲] نسخه‌ای از این کتاب که به خط محمد نصرآبادی در سال ۱۰۴۳ق نگاشته شده است، در مدرسه شهید مطهری تهران نگهداری می‌شود.[۵۳]
پانویس
- ↑ مؤسسه النشر الاسلامی، «مقدمه»، ص۳.
- ↑ مؤسسه النشر الاسلامی، «مقدمه»، ص۳.
- ↑ مؤسسه النشر الاسلامی، «مقدمه»، ص۳.
- ↑ طباطبایی لطفی، و قاسمی، «مطالعه توصیفی حاشیه ملا عبدالله بهابادی از منظر تحلیل ژانر»، ص۲۶.
- ↑ «حاشیه ملا عبدالله بهترین کتاب برای تدریس منطق است»، سایت سلسبیل.
- ↑ مؤسسه النشر الاسلامی، «مقدمه»، در الحاشیه علی تهذیب المنطق، ص۳.
- ↑ آقایی، «سیری در احوال شارحان و حاشیه نویسان حاشیه ملا عبدالله» ص۲۳۸.
- ↑ مؤسسه النشر الاسلامی، «مقدمه»، ص۳.
- ↑ طباطبایی لطفی، و قاسمی، «مطالعه توصیفی حاشیه ملا عبدالله بهابادی از منظر تحلیل ژانر»، ص۲۶.
- ↑ صدر، «جایگاه حاشیه ملا عبدالله در میان کتب منطقی»، ص۱۰۰.
- ↑ طباطبایی لطفی، و قاسمی، «مطالعه توصیفی حاشیه ملا عبدالله بهابادی از منظر تحلیل ژانر»، ص۳۰.
- ↑ صدر، «جایگاه حاشیه ملا عبدالله در میان کتب منطقی»، ص۱۰۰.
- ↑ افندی، ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، ج۳، ص۱۹۳-۱۹۴.
- ↑ بابانی بغدادی، هدیة العارفین، ۱۹۵۱م، ج۱، ص۴۷۴.
- ↑ امین، اعیان الشیعه، ۱۴۰۳ق، ج۸، ص۵۳؛ آقابزرگ طهرانی، الذریعه، ۱۴۰۸ق، ج۶، ص۵۳.
- ↑ آقابزرگ طهرانی، الذریعه، ۱۴۰۸ق، ج۳، ص۳۴۸؛ ج۴، ص۲۷۸.
- ↑ حرعاملی، امل‌الآمل، ۱۳۶۲ش، ج۲، ص۱۶۰.
- ↑ خوشنویس‌زاده اصفهانی، «ملا عبدالله بهابادی فقیهی اخباری یا اصولی» ص۳۷.
- ↑ زرکلی، الاعلام، ۲۰۰۲م، ج۴، ص۸۰.
- ↑ حرعاملی، امل‌الآمل، ۱۳۶۲ش، ج۲، ص۱۶۰.
- ↑ آقابزرگ طهرانی، الذریعه، ۱۴۰۸ق، ج۱۳، ص۱۶۱؛ امین، اعیان الشیعه، ۱۴۰۳ق، ج۸، ص۵۳؛ حرعاملی، امل‌الآمل، ۱۳۶۲ش، ج۲، ص۱۶۰.
- ↑ امین، اعیان الشیعه، ۱۴۰۳ق، ج۸، ص۵۳.
- ↑ مولی عبدالله، الحاشیه علی تهذیب المنطق، ۱۴۳۳ق، ص۱۴-۱۹.
- ↑ مولی عبدالله، الحاشیه علی تهذیب المنطق، ۱۴۳۳ق، ص۲۱-۵۱.
- ↑ مولی عبدالله، الحاشیه علی تهذیب المنطق، ۱۴۳۳ق، ص۵۳-۸۴.
- ↑ مولی عبدالله، الحاشیه علی تهذیب المنطق، ۱۴۳۳ق، ص۸۵-۱۱۳.
- ↑ مولی عبدالله، الحاشیه علی تهذیب المنطق، ۱۴۳۳ق، ص۱۱۴-۱۲۳.
- ↑ آقابزرگ طهرانی، الذریعه، ۱۴۰۸ق، ج۱۲، ص۱۸۱.
- ↑ آقابزرگ طهرانی، الذریعه، ۱۴۰۸ق، ج۱۷، ص۷۸.
- ↑ آقابزرگ طهرانی، الذریعه، ۱۴۰۸ق، ج۱۵، ص۱۷۷.
- ↑ آقابزرگ طهرانی، الذریعه، ۱۴۰۸ق، ج۱۱، ص۲۴۳.
- ↑ آقابزرگ طهرانی، الذریعه، ۱۴۰۸ق، ج۱۲، ص۵۹.
- ↑ غلامی بدربانی، «سبک‌شناسی شروح و تعلیقات حاشیه ملا عبدالله در دوران معاصر»، ص۲۱۵.
- ↑ آقابزرگ طهرانی، الذریعه، ۱۴۰۸ق، ج۱۸، ص۱۰.
- ↑ «حاشية العلامة ابن آدم على حاشية اليزدي على متن تهذيب المنطق»، وبگاه دار ابن‌حزم.
- ↑ آقابزرگ طهرانی، الذریعه، ۱۴۰۸ق، ج۲۳، ص۶۱.
- ↑ الغدوی، «مقدمه»، در شرح تهذیب، ص۴.
- ↑ «حاشية العلامة البينجويني على حاشية عبدالله اليزدي»، وبگاه محب‌الکتب.
- ↑ آقابزرگ طهرانی، الذریعه، ۱۴۰۸ق، ج۲۳، ص۶۹.
- ↑ الغدوی، «مقدمه»، در شرح تهذیب، ص۴.
- ↑ آقابزرگ طهرانی، الذریعه، ۱۴۰۸ق، ج۲۳، ص۷۲.
- ↑ ناصری، مشاهیر تشیع در افغانستان، ۱۳۹۰ش، ص ۲۱۹-۲۱۱.
- ↑ غلامی بدربانی، «سبک‌شناسی شروح و تعلیقات حاشیه ملا عبدالله در دوران معاصر»، ۲۱۸.
- ↑ غلامی بدربانی، «سبک‌شناسی شروح و تعلیقات حاشیه ملا عبدالله در دوران معاصر»، ۲۲۰.
- ↑ «حاشية العلامة إبن آدم على حاشية عبد الله اليزدي على متن تهذيب المنطق»، وبگاه سفینة النجاه.
- ↑ یزدی، شرح تهذیب، ۱۴۳۲،ص۲.
- ↑ یزدی، شرح تهذیب، ۱۴۳۴ق، ص۲.
- ↑ «حاشية العلامة البينجويني على حاشية عبدالله اليزدي»، وبگاه محب‌الکتب.
- ↑ مؤسسه النشر الاسلامی، «مقدمه»، ص۲.
- ↑ مؤسسه النشر الاسلامی، «مقدمه»، ص۳.
- ↑ آقابزرگ طهرانی، الذریعه، ۱۴۰۸ق، ج۲۳، ص۶۰.
- ↑ قنبریان، «مقدمه»، در ترجمه حاشیه تهذیب المنطق، ص۱۱.
- ↑ آقابزرگ طهرانی، الذریعه، ۱۴۰۸ق، ج۲۳، ص۶۰.
منابع
- آقابزرگ طهرانی، محمدمحسن، الذریعه الی تصانیف الشیعه، بیروت، دار الاضواء، ۱۴۰۳ق.
- افندی، عبدالله بن عسی‌بیگ، ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، بیروت، مؤسسة تاریخ العربی، ۱۴۲۱ق.
- الغدوی، محمدالیاس، «مقدمه»، در شرح تهذیب، تألیف عبدالله بن شهاب‌الدین الیزدی، گجرات، ادارة الصدیق دابیل، ۱۴۳۴ق.
- امین، سید محسن، اعیان الشیعه، بیروت، دار التعارف، ۱۴۰۳ق.
- بابانی بغدادی، اسماعیل پاشا، هدیة العارفین اسماء المؤلفین و آثار المصنفین، استانبول، وکالة المعارف، ۱۹۵۱م.
- «حاشية العلامة ابن آدم على حاشية اليزدي على متن تهذيب المنطق»، وبگاه دار ابن‌حزم، تاریخ بازدید: ۲۳ مهر ۱۴۰۲ش.
- «حاشية العلامة إبن آدم على حاشية عبد الله اليزدي على متن تهذيب المنطق»، وبگاه سفینة النجاه، تاریخ بازدید: ۲۷ مهر ۱۴۰۲ش.
- «حاشية العلامة البينجويني على حاشية عبدالله اليزدي»، وبگاه محب‌الکتب، تاریخ بازدید: ۲۷ مهر ۱۴۰۲ش.
- «حاشیه ملا عبدالله بهترین کتاب برای تدریس منطق است»، سایت سلسبیل، درج مطلب: ۱۳ مهر ۱۳۹۴ش، بازدید: ۸ آبان ۱۴۰۲ش.
- حر عاملی، محمد بن حسن، امل الآمل فی علماء جبل العامل، بغداد، مکتبة الأندلس، ۱۳۶۲ش.
- خوشنویس‌زاده اصفهانی، مرتضی، «ملا عبدالله بهابادی فقیهی اخباری یا اصولی»، مجموعه مقالات کنگره بین‌المللی علامه ملا عبدالله بهابادی یزدی، ج۲، بی‌تا.
- زرکلی، خیرالدین بن محمود، الاعلام، بیروت، دارالعلم للملائین، چاپ پانزدهم، ۲۰۰۲م.
- صدر، سید حامد، «جایگاه حاشیه ملا عبدالله در میان کتب منطقی»، مجموعه مقالات کنگره بین‌المللی علامه ملا عبدالله بهابادی یزدی، ج۲، بی‌تا.
- طباطبایی لطفی، سید عبدالمجید، و قاسمی، طاهره، «مطالعه توصیفی حاشیه ملا عبدالله بهابادی از منظر تحلیل ژانر»، مجموعه مقالات کنگره بین‌المللی علامه ملا عبدالله بهابادی یزدی، ج۱، تابستان ۱۳۹۵ش.
- غلامی بدربانی، حسین، «سبک‌شناسی شروح و تعلیقات حاشیه ملا عبدالله در دوران معاصر»، مجموعه مقالات کنگره بین‌المللی علامه ملا عبدالله بهابادی یزدی، ج۲، بی‌تا.
- قنبریان، علی، «مقدمه»، در ترجمه حاشیه تهذیب المنطق، تألیف شهرستانی، تهران، صبا، ۱۳۹۴ش.
- محبی، محمدامین بن فضل‌الله، خلاصة الاثر فی اعیان القرن الحادی عشر، بیروت، دار صادر، بی‌تا.
- مؤسسة النشر الاسلامی، «مقدمه»، در الحاشیه علی تهذیب المنطق، تألیف المولی عبدالله الیزدی، قم، مؤسسة النشر الاسلامی، چاپ پانزدهم، ۱۴۳۳ق.
- یزدی، عبدالله، شرح تهذیب، کراچی، مکتبة البشری، ۱۴۲۳ق.
- یزدی، عبدالله، شرح تهذیب، گجرات، ادارة الصدیق، ۱۴۳۴ق.