بقا بر جنابت

مقاله نامزد خوبیدگی
از ویکی شیعه
(تغییرمسیر از بقاء بر جنابت)

بقا بر جنابت به‌معنای به‌تأخیرانداختن غسل جِنابت تا اذان صبح (طلوع فجر) است. به باور فقیهان، مُکلَّف نباید در شب ماه رمضان یا هر شب دیگری که تصمیم دارد فردای آن، قضای روزهٔ ماه رمضان را بگیرد، تا اذان صبح بر جنابت باقی بماند.

فقیهان روزهٔ کسی را که در ماه رمضان و قضای آن (عمداً یا از روی فراموشی) تا اذان صبح بر جنابت باقی بماند، صحیح نمی‌دانند و معتقدند قضای آن باید به جا آورده شود.

همچنین می‌گویند بقا بر جنابت تا اذان صبح در روزه‌های مستحبی و سایر روزه‌های واجب همچون روزهٔ کفاره، موجب بطلان روزه نیست؛ اما بنا بر احتیاط واجب، نباید تا اذان صبح عمداً جُنُب ماند.

به فتوای فقیهان کسی که در شب ماه رمضان جُنُب یا مُحتَلِم است و می‌داند اگر بخوابد تا صبح بیدار نمی‌شود، نباید بدون غسل بخوابد و چنانچه بخوابد و تا صبح بیدار نشود، روزه‌اش باطل است و قضا و کفاره دارد؛ اما اگر نیت کرده که بعداز بیداری، تا قبل از اذان صبح غسل کند و خواب مانده، روزه‌اش صحیح است.

مفهوم‌شناسی

بقا بر جنابت به‌معنای به‌تأخیرانداختن غُسل جِنابَت در شب ماه رمضان تا بعد از اذان صبح یا هر شب دیگری است که مُکلَّف تصمیم دارد فردای آن را روزه بگیرد.[۱]

حکم فقهی بقا بر جنابت

اکثر فقیهان در خصوص روزه ماه رمضان و قضای روزه ماه رمضان، بر جُنب واجب می‌دانند که تا اذان صبح از باقی‌ماندن بر جنابت خودداری کند[۲] و روزۀ کسی که عمداً تا اذان صبح بر جنابت باقی بماند باطل است.[۳] همچنین اگر وظیفه او تَیمُّم باشد و نکند، روزه‌اش باطل است،[۴]

برخی فقیهان همچون طباطبایی یزدی و امام خمینی می‌گویند اگر فرد از روی فراموشی هم تا اذان صبح جُنب بماند و غسل نکند، روزه‌اش باطل است؛[۵] اما به فتوای برخی دیگر، از جمله مکارم شیرازی، اگر از روی عمد نباشد، روزه‌اش صحیح است.[۶]

به‌گفتهٔ فقیهان، در روزه‌های واجب دیگر (غیر از ماه رمضان و قضای روزه ماه رمضان)، دلیل قطعی بر وجوب غسل جنابت تا قبل از اذان صبح، برای صحت روزه‌های واجب نقل نشده است؛[۷] اما گفته‌اند بنابر احتیاط واجب، تا اذان صبح عمداً جُنب نماند.[۸]

طبق دیدگاه مشهور میان فقها، در روزه‌های مستحبی، باقی‌ماندن بر جنابت تا اذان صبح موجب بطلان روزه‌ نمی‌شود.[۹]

حکم خوابِ بعد از جنب شدن یا احتلام

احکامی برای بقا بر جنابت به‌علت خواب‌ماندن شخصی که در شب ماه رمضان جنُب یا مُحتَلِم است، بیان شده است؛ از جمله:

  • روزهٔ کسی که جنب شود و بدون نیتِ غسل، تا صبح بخوابد در حکم بقای عمدی بر جنابت است (یعنی روزه‌اش باطل است و قضا و کفاره واجب می‌شود)؛[۱۰] اما اگر نیت کرده که بعداز بیداری (تا قبل از اذان صبح) غسل کند، روزه‌اش صحیح است.[۱۱]
  • کسی که در شب ماه رمضان جنب است و می‌داند که اگر بخوابد، تا صبح بیدار نمی‌شود، نباید بخوابد و چنانچه بخوابد و تا صبح بیدار نشود، روزه‌اش باطل است و قضا و کفاره بر او واجب است.[۱۲] از نظر برخی از مراجع تقلید، روزه‌اش را باید تمام کند، اما قضا و کفاره هم بر او واجب است.[۱۳]
  • اگر مکلف بعداز دوبار خواب و بیداری در خواب بماند، هرچند نیتِ غسل داشته باشد، روزه او باطل است.[۱۴] شیخ طوسی معتقد است کفاره نیز بر او واجب می‌شود.[۱۵]
  • به فتوای امام خمینی اگر شخصی در شب جنب شود، سه مرتبه بیدار شود و بدون انجام غسل بخوابد و تا اذان صبح بیدار نشود، تنها قضای آن روز را باید بگیرد و کفاره‌ای بر گردنش نیست.[۱۶]
  • از نظر امام خمینی مراد از خواب اول، خوابی است که مُحتلم پس از بیدارشدن، دوباره بخوابد، اما سیستانی خوابی را که در آن احتلام صورت گرفته خواب اول می‌داند.[۱۷]

پانویس

  1. مؤسسه دائرةالمعارف فقه اسلامی، فرهنگ فقه، ۱۳۸۲ش، ج۲، ص۱۲۲.
  2. برای نمونه نگاه کنید به: محقق حلی، شرائع الاسلام، ۱۴۹۸ق، ج۱، ص۱۴۱؛ موسوی عاملی، مدارک الاحکام، ۱۴۱۱ق، ج۱، ص۱۷؛
  3. برای نمونه نگاه کنید به: شیخ طوسی، الخلاف، ۱۴۲۲ق، ج۲، ص۱۷۴؛ نجفی، جواهر الکلام، ۱۳۶۲ش، ج۱، ص۳۴؛ خویی، التنقیح فی شرح العروة الوثقی، ۱۴۱۸ق، ج۶، ص۲۸۹؛ حکیم، مستمسک العروة الوثقی، ۱۳۸۸ق، ج۳، ص۳۸.
  4. بنی‌هاشمی خمینی، توضیح المسائل مراجع، ۱۳۹۲ش، ج۱، ص۱۱۴۱.
  5. طباطبایی یزدی، العروة الوثقی (المحشّی)، ۱۴۱۹ق، ج۱، ص۴۸۰؛ امام خمینی، تحریر الوسیله، ۱۳۹۲ش، ج۱، ص۴۰.
  6. بنی‌هاشمی خمینی، توضیح المسائل مراجع، ۱۳۹۲ش، ج۱، ص۱۱۴۱.
  7. خویی، التنقیح فی شرح العروة الوثقی، ۱۴۱۸ق، ج۶، ص۲۹۹؛ حکیم، مستمسک العروة الوثقی، ۱۳۸۸ق، ج۳، ص۴۱.
  8. امام خمینی، تحریر الوسیله، ۱۳۹۲ش، ج۱، ص۴۰.
  9. برای نمونه نگاه کنید به: طباطبایی یزدی، العروة الوثقی (المحشّی)، ۱۴۱۹ق، ج۱، ص۴۸۰؛ امام خمینی، تحریر الوسیله، ۱۳۹۲ش، ج۱، ص۴۰.
  10. نگاه کنید به: محقق حلی، شرائع الاسلام، ۱۴۹۸ق، ج۱، ص۱۴۱؛ شیخ طوسی، الخلاف، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۲۲۲.
  11. محقق حلی، شرائع الاسلام، ۱۴۹۸ق، ج۱، ص۱۴۱.
  12. بنی‌هاشمی خمینی، توضیح المسائل مراجع، ۱۳۹۲ش، ج۱، ص۱۱۴۵.
  13. بنی‌هاشمی خمینی، توضیح المسائل مراجع، ۱۳۹۲ش، ج۱، ص۱۱۴۶.
  14. محقق حلی، شرائع الاسلام، ۱۴۹۸ق، ج۱، ص۱۴۱؛ شیخ طوسی، الخلاف، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۲۲۲.
  15. شیخ طوسی، الخلاف، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۲۲۲.
  16. امام خمینی، توضیح المسائل، ۱۴۲۶ق، ص۳۴۶.
  17. بنی‌هاشمی خمینی، توضیح المسائل مراجع، ۱۳۹۲ش، ج۱، ص۱۱۴۹.

منابع

  • امام خمینی، سید روح‌الله، تحریر الوسیلة، تهران، مؤسسه تنظيم و نشر آثار امام خمينى(ره)، ۱۳۹۲ش.
  • امام خمینی، سید روح‌اللّه، توضیح المسائل، محقق و مصحح: مسلم قلی‌پور گیلانی‌، قم، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، چاپ اول، ۱۴۲۶ق.
  • بنی‌هاشمی خمینی، سید محمدحسن، توضیح المسائل مراجع مطابق با فتاوای شانزده نفر از مراجع تقلید، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۳۹۲ش.
  • حکیم، سید محسن، مستمسک العروة الوثقی، نجف، دار احیاء تراث عربی، ۱۳۸۸ق.
  • خویی، سید ابوالقاسم، التنقیح فی شرح لعروة الوثقی، تحقیق: رضا خلخالی، قم، مؤسسه الخوئی الاسلامیه، ۱۴۱۸ق.
  • شیخ طوسی، محمد بن حسن، الخلاف، قم، مؤسسه نشر اسلامی، ۱۴۰۷ق.
  • طباطبایی یزدی، سید محمدکاظم، العروة الوثقی فیما تعم به البلوی (المحشّی)، تصحیح: احمد محسنی سبزواری، قم، دفتر نشر اسلامی، ۱۴۱۹ق.
  • مؤسسه دائرة‌المعارف فقه اسلامی، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل‌بیت(ع)، قم، مؤسسه دائرة المعارف اسلامی، چاپ اول، ۱۳۸۲ش.
  • محقق حلی، جعفر بن حسن، شرائع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام، تحقیق: عبدالحسین محمدعلی بقال، قم، اسماعیلیان، چاپ دوم، ۱۴۰۸ق.
  • موسوی عاملی، محمد بن علی، مدارک الاحکام فی شرح شرائع الاسلام، قم، مؤسسه آل‌بیت(ع)، ۱۴۱۱ق.
  • نجفی،‌ محمدحسن، جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، تحقیق: محمد قوچانی، بیروت،‌ دار احیاء التراث العربی، چاپ هفتم، ۱۳۶۲ش.