پرش به محتوا

عمر بن عبدالعزیز: تفاوت میان نسخه‌ها

از ویکی شیعه
جز تمیزکاری
جز تمیزکاری
خط ۷: خط ۷:
| لقب              =
| لقب              =
| تولد (مکان)      =
| تولد (مکان)      =
| مرگ (مکان)      =
| مرگ (مکان)      = خُناصِرَه - دیر سمعان
| پدر              =عبدالعزیز بن مروان بن حکم
| پدر              =عبدالعزیز بن مروان بن حکم
| مادر            =ام‌عاصم دختر عاصم بن عمر بن خطاب
| مادر            =ام‌عاصم دختر عاصم بن عمر بن خطاب
خط ۲۴: خط ۲۴:
| آثار برجا مانده  =
| آثار برجا مانده  =
| پیش از          =یزید بن عبدالملک
| پیش از          =یزید بن عبدالملک
| پس از            = سلیمان بن عبدالملک
| پس از            = [[سلیمان بن عبدالملک]]
}}
}}
'''عُمَر بن عَبدالعَزیز بن مَروان''' ([[سال ۶۳ هجری قمری|۶۳]]-[[سال ۱۰۱هجری قمری|۱۰۱ق]]) هشتمین خلیفه [[اموی]] بود که از سال [[سال ۹۹ هجری قمری|۹۹]] تا ۱۰۱ق حکومت کرد. هر چند وی را به جهت برخی از کارهایش ستوده‌ و در روایاتی از [[امامان شیعه]] نیز از وی به نیکی یاد شده، اما بنا به روایتی از [[امام باقر علیه‌السلام|امام باقر(ع)]] به خاظر نشستن در جایگاهی که حق [[امامان شیعه]] بوده، در آسمان‌ها [[لعن]] شده است.
'''عُمَر بن عَبدالعَزیز بن مَروان''' ([[سال ۶۳ هجری قمری|۶۳]]-[[سال ۱۰۱هجری قمری|۱۰۱ق]]) هشتمین خلیفه [[اموی]] بود که از سال [[سال ۹۹ هجری قمری|۹۹]] تا ۱۰۱ق حکومت کرد. هر چند وی را به جهت برخی از کارهایش ستوده‌ و در روایاتی از [[امامان شیعه]] نیز از وی به نیکی یاد شده، اما بنا به روایتی از [[امام باقر علیه‌السلام|امام باقر(ع)]] به خاظر نشستن در جایگاهی که حق [[امامان شیعه]] بوده، در آسمان‌ها [[لعن]] شده است.
خط ۶۱: خط ۶۱:


==موضع امام باقر ==
==موضع امام باقر ==
از آنجا که دوران حکومت عمر بن عبدالعزیز (۹۹ـ۱۰۱ق) همزمان با دوران امامت [[امام باقر (ع)]] (۹۵ـ۱۱۴ق) بود، در منابع از ارتباط امام و عمر بن عبدالعزیز گزارش‌هایی نقل شده است. برخی محققان موضع امام باقر (ع) در مقابل عمربن عبدالعزیز را ناصحانه ارزیابی می‌کنند.<ref>نگاه کنید به: دیلمی، «شخصیت و عملکرد عمربن عبدالعزیز و دیدگاه امام باقر (ع) درباره او»، در مجله تاریخ اسلام، شماره۳۱.</ref> امام باقر(ع) از روی خیرخواهی او را نصیحت می‌کرد و از عاقبت ظلم و ستم می‌ترسانید و این نصیحت‌ها را متناسب با روحیه عمر بن عبدالعزیز، که می‌خواست عدالت‌ پیشه باشد، می‌دانست.<ref>نگاه کنید به: یعقوبی، تاریخ الیعقوبی، دار صادر، ج۲، ص۳۰۵.</ref> در روایات آمده که امام باقر (ع) او را نجیب [[بنی امیه]] خطاب کرده است.<ref>ذهبی، تذکرة الحفاظ، داراحیاء التراث العربی، ج۱، ص۱۱۹.</ref>
از آنجا که دوران حکومت عمر بن عبدالعزیز (۹۹ـ۱۰۱ق) همزمان با دوران امامت [[امام باقر (ع)]] (۹۵ـ۱۱۴ق) بود، در منابع از ارتباط امام و عمر بن عبدالعزیز گزارش‌هایی نقل شده است. برخی محققان موضع امام باقر (ع) در مقابل عمربن عبدالعزیز را ناصحانه ارزیابی می‌کنند.<ref>نگاه کنید به: دیلمی، «شخصیت و عملکرد عمربن عبدالعزیز و دیدگاه امام باقر (ع) درباره او».</ref> امام باقر(ع) از روی خیرخواهی او را نصیحت می‌کرد و از عاقبت ظلم و ستم می‌ترسانید و این نصیحت‌ها را متناسب با روحیه عمر بن عبدالعزیز، که می‌خواست عدالت‌ پیشه باشد، می‌دانست.<ref>نگاه کنید به: یعقوبی، تاریخ الیعقوبی، دار صادر، ج۲، ص۳۰۵.</ref>  


با این وجود امام باقر(ع) عمر بن عبدالعزیز را کسی می‌دانست که علی‌رغم عدالت‌پیشه‌گی پس از مرگش در آسمان‌ها [[لعن]] خواهد شد؛ هرچند که مردم در زمین بر او خواهند گریست. چراکه وی بر جایگاهی که حق [[امامان شیعه|امامان]] است و او هیچ حقی در آن نداشت، نشسته است.<ref>راوندی، الخرائج و الجرائح، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۲۷۶.</ref>
در روایات آمده که امام باقر (ع) او را نجیب [[بنی امیه]] خطاب کرده است.<ref>ذهبی، تذکرة الحفاظ، داراحیاء التراث العربی، ج۱، ص۱۱۹.</ref> با این وجود معتقد بود که او علی‌رغم عدالت‌پیشه‌گی پس از مرگش در آسمان‌ها [[لعن]] خواهد شد؛ چراکه وی بر جایگاهی که حق [[امامان شیعه|امامان]] است و او هیچ حقی در آن نداشت، نشسته است.<ref>راوندی، الخرائج و الجرائح، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۲۷۶.</ref>


==درگذشت==
==درگذشت==
[[پرونده:مقبره عمر بن عبدالعزیز.jpg|بندانگشتی|مقبره عمر بن عبدالعزیز در کنار شهر معرة النعمان]]
[[پرونده:مقبره عمر بن عبدالعزیز.jpg|بندانگشتی|مقبره عمر بن عبدالعزیز در کنار شهر معرة النعمان]]
عمر بن عبدالعزیز در سن ۳۹ سالگی  در رجب سال [[سال ۱۰۱ هجری قمری|۱۰۱ق]] در خُناصِرَه  درگذشت و او را در دیر سمعان به خاک سپردند.<ref> طبری، تاریخ الامم و الملوک، ۱۳۸۷ق، ج۶، ص۵۶۶.</ref> دیر سمعان در منطقه [[حمص]] مجاور قِنّسرین است و فاصله آن تا [[حلب]] سه فرسخ است.<ref>انصاری دمشقی، نخبة الدهر، ص۳۱۸؛ ناصر خسرو، سفر نامه، ص۲۲۵</ref> برخی معتقدند خاندان [[اموی]] از بیم آنکه خلافت از دستشان بیرون رود، عمر بن عبدالعزیز را مسموم کردند.<ref>یعقوبی، تاریخ، ج۲، ص۲۷۳؛ مسعودی، التنبیه و الاشراف، ص۲۹۹</ref> مقبره وی در شش کیلومتری معمرة النعمان (از شهرهای شرقی کشور [[سوریه]] ) قرار دارد و در زمان حکومت [[ایوبیان]] در قرن ششم هجری بر آن [[ضریح|ضریحی]] ساخته شده است.<ref>[http://www.syriatourism.org/ar/page3711/%D8%B6%D8%B1%D9%8A%D8%AD_%D8%A7%D9%84%D8%AE%D9%84%D9%8A%D9%81%D8%A9_%D8%B9%D9%85%D8%B1_%D8%A8%D9%86_%D8%B9%D8%A8%D8%AF_%D8%A7%D9%84%D8%B9%D8%B2%D9%8A%D8%B2 «ضریح الخلیفة عمر بن عبدالعزیز»]</ref>
عمر بن عبدالعزیز در ۳۹ سالگی  در رجب سال [[سال ۱۰۱ هجری قمری|۱۰۱ق]] در خُناصِرَه  درگذشت و در دیر سمعان [[دفن]] شد.<ref> طبری، تاریخ الامم و الملوک، ۱۳۸۷ق، ج۶، ص۵۶۶.</ref> دیر سمعان در منطقه [[حمص]] مجاور قِنّسرین است و فاصله آن تا [[حلب]] سه فرسخ است.<ref>انصاری دمشقی، نخبة الدهر، ص۳۱۸؛ ناصرخسرو، سفرنامه، ص۲۲۵.</ref> مقبره وی در شش کیلومتری معمرة النعمان (از شهرهای شرقی کشور [[سوریه]]) قرار دارد و در زمان حکومت [[ایوبیان]] در قرن ششم هجری بر آن [[ضریح|ضریحی]] ساخته شده است.<ref>[http://www.syriatourism.org/ar/page3711/%D8%B6%D8%B1%D9%8A%D8%AD_%D8%A7%D9%84%D8%AE%D9%84%D9%8A%D9%81%D8%A9_%D8%B9%D9%85%D8%B1_%D8%A8%D9%86_%D8%B9%D8%A8%D8%AF_%D8%A7%D9%84%D8%B9%D8%B2%D9%8A%D8%B2 «ضریح الخلیفة عمر بن عبدالعزیز»]</ref> برخی معتقدند خاندان [[اموی]] از بیم آنکه خلافت از دستشان بیرون رود، عمر بن عبدالعزیز را مسموم کردند.<ref>یعقوبی، تاریخ، ج۲، ص۲۷۳؛ مسعودی، التنبیه و الاشراف، ص۲۹۹</ref>


پس از او یزید بن عبدالملک به خلافت رسید.<ref>طبری، تاریخ الامم و الملوک، ۱۳۸۷ق، ج۶، ص۵۷۸.</ref>
پس از او [[یزید بن عبدالملک]] به خلافت رسید.<ref>طبری، تاریخ الامم و الملوک، ۱۳۸۷ق، ج۶، ص۵۷۸.</ref>
==پانویس==
==پانویس==
{{پانویس۲}}
{{پانویس۲}}
خط ۸۵: خط ۸۵:
* بلاذری، احمد بن یحیی، فتوح البلدان، بیروت، دار و مکتبة الهلال، ۱۹۸۸م.
* بلاذری، احمد بن یحیی، فتوح البلدان، بیروت، دار و مکتبة الهلال، ۱۹۸۸م.
* حموی، یاقوت، معجم البلدان، بیروت،‌ دار صادر، چاپ دوم، ۱۹۹۵م
* حموی، یاقوت، معجم البلدان، بیروت،‌ دار صادر، چاپ دوم، ۱۹۹۵م
* دیلمی، «شخصیت و عملکرد عمربن عبدالعزیز و دیدگاه امام باقر (ع) درباره او»، در مجله تاریخ اسلام، شماره۳۱
* دیلمی، احمد، «[http://www.hawzah.net/fa/Magazine/View/6443/8113/106577 شخصیت و عملکرد عمربن عبدالعزیز و دیدگاه امام باقر (ع) درباره او]»، مجله تاریخ اسلام، ش۳۱، ۱۳۸۶ش.
* ذهبی، محمد بن احمد، تاریخ الاسلام، بیروت،‌ دار الکتاب العربی، ۱۴۱۳ق
* ذهبی، محمد بن احمد، تاریخ الاسلام، بیروت،‌ دار الکتاب العربی، ۱۴۱۳ق
* ذهبی، محمد بن احمد، تذکرة الحفاظ، بیروت، داراحیاء التراث العربی، بی‌تا.
* ذهبی، محمد بن احمد، تذکرة الحفاظ، بیروت، داراحیاء التراث العربی، بی‌تا.
خط ۹۹: خط ۹۹:
* یعقوبی، احمد بن ابی یعقوب، تاریخ یعقوبی، ترجمه محمد ابراهیم آیتی، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی، چاپ ششم، ۱۳۷۱ش
* یعقوبی، احمد بن ابی یعقوب، تاریخ یعقوبی، ترجمه محمد ابراهیم آیتی، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی، چاپ ششم، ۱۳۷۱ش
{{پایان}}
{{پایان}}
==پیوند به بیرون==
* منبع مقاله: [http://www.pajoohe.com/fa/index.php?Page=definition&UID=42923 مدخل عمر بن عبدالعزیز سایت پژوهه]
*  [http://www.hawzah.net/fa/Magazine/View/6443/8113/106577- شخصیت و عملکرد عمربن عبدالعزیز و دیدگاه امام باقرعلیه السلام درباره او]؛ نویسنده : احمد دیلمی؛ مجله تاریخ اسلام - دهم مهرماه سال ۱۳۸۶ شماره سی و یکم
{{خلفای اسلامی}}
{{خلفای اسلامی}}
{{بنی‌امیه}}
{{بنی‌امیه}}

نسخهٔ ‏۸ آوریل ۲۰۱۹، ساعت ۱۳:۲۸

عمر بن عبدالعزیز
اطلاعات شخصی
نامعمر بن عبدالعزیز
پدرعبدالعزیز بن مروان بن حکم
مادرام‌عاصم دختر عاصم بن عمر بن خطاب
دیناسلام
محل دفندیر سمعان در منطقه حمص
حکومت
سمتخلیفه اموی
سلسلهبنی‌امیه
آغاز حکومت۹۹ق
پایان حکومت۱۰۱ق
همزمان باامام باقر(ع)
اقدامات مهمجلوگیری از سب علی(ع)، بازگرداندن فدک
پیش ازیزید بن عبدالملک
پس ازسلیمان بن عبدالملک


عُمَر بن عَبدالعَزیز بن مَروان (۶۳-۱۰۱ق) هشتمین خلیفه اموی بود که از سال ۹۹ تا ۱۰۱ق حکومت کرد. هر چند وی را به جهت برخی از کارهایش ستوده‌ و در روایاتی از امامان شیعه نیز از وی به نیکی یاد شده، اما بنا به روایتی از امام باقر(ع) به خاظر نشستن در جایگاهی که حق امامان شیعه بوده، در آسمان‌ها لعن شده است.

از جمله کارهای وی در دوران خلافتش، جلوگیری از سب علی(ع)، تصمیم به بازگرداندن فدک به اهل بیت (ع) و شکنجه نکردن شیعیان بوده است.

خاندان

عمر بن عبدالعزیز بن مروان بن حکم در سال ۶۳ قمری به دنیا آمد.[۱] کنیه او ابوفحص بود[۲] پدرش عبدالعزیز بن مروان بن حکم و مادرش، ام‌عاصم دختر عاصم بن عمر بن خطاب بوده است.[۳] عبدالملک بن مروان خلیفه وقت؛ (حک: ۶۵-۸۶) عموی عمر بن عبدالعزیز در اواخر خلافت خود در سال ۸۵ق او را از مدینه فراخواند و دخترش فاطمه را به همسری او در آورد.[۴]

پیش از خلافت

عبدالملک بن مروان در سال ۸۵ق حکومت «خناصره» (منطقه‌ای در حلب)[۵] را به او سپرد.[۶] ولید بن عبدالملک، در سال ۸۷ قمری حکومت مدینه را به عمر بن عبدالعزیز سپرد[۷] و او را سالار حج کرد.[۸] ولی در سال ۹۳ قمری بنا به درخواست حجاج بن یوسف او را از حکومت مدینه برکنار کرد.[۹]حجاج در نامه‌ای به ولید یادآور شده بود که «بی‌دینان و اختلاف‌جویان و شورشیان عراقی از عراق به مدینه و مکه پناه می‌برند و این امر مایه وهن است.» [۱۰]

او در دوره حکمرانی بر مدینه، مسجد النبی را بازسازی کرد و توسعه داد.[۱۱] در سال ۸۸ قمری ولید بن عبدالملک، عمر بن عبدالعزیز را مأمور کرد که مسجدالنبی را توسعه دهد و حجره‌های همسران پیامبر(ص) در مسجد قرار گیرند.[۱۲]

پس از مرگ ولید بن عبدالملک، عمر بن عبدالعزیز بر جنازه او نماز خواند.[۱۳] در دوره سلیمان بن عبدالملک (۹۶ تا ۹۹ هجری) عمر مشاور او بود[نیازمند منبع] و پس از مرگ سلیمان، بر جنازه‌اش نماز خواند.[۱۴]

خلافت

عمر بن عبدالعزیز در سال ۹۹ق پس از سلیمان بن عبدالملک به خلافت رسید و تا سال ۱۰۱ق به مدت دو سال و نیم حکومت را در دست داشت.[۱۵] سلیمان بن عبدالملک بنا به گفته خودش برای جلوگیری از فتنه، عمر بن عبدالعزیز را جانشین خود قرار داد.[۱۶] به گفته طبری او پس از رسیدن به خلافت آیه استرجاع (انا لله و انا الیه راجعون) را بر زبان جاری کرد.[۱۷] و در سخنرانی خود در آغاز خلافتش اعلام کرد:‌

بعد از قرآن هیچ کتابی و بعد از حضرت محمد(ص) هیچ پیامبری نیست. من قاضی نیستم، بلکه مجری هستم. بدعت‌گذار نیستم، بلکه تابع هستم.[۱۸]

اقدامات

  • بازگرداندن فدک: عمر بن عبدالعزیز فدک را که معاویه به مروان بن حکم داده بود و او هم آن را به پسرش عبدالعزیز بخشیده بود و عمر آن را ارث برده بود،[۲۱]به فرزندان فاطمه(س) باز گرداند.[۲۲]
  • رفع منع کتابت حدیث: عمر بن عبدالعزیز دستور داد که احادیث پیامبراکرم(ص) را مکتوب کنند[۲۳] پیش از خلافت او بنا به دستور عمر بن خطاب سیاست منع حدیث اجرا و از نوشتن احادیث جلوگیری می‌شد.[۲۴]
  • برداشتن خراج و جزیه: عمر بن عبدالعزیز در نامه‌ای به عبدالحمید بن عبدالرحمن کارگزارش در کوفه علاوه بر سفارش به عدالت و احسان و آبادانی دستور داد از مسلمانان خراج نگیرد.[۲۵] او همچنین به کارگزارانش دستور داد از نومسلمانان جزیه گرفته نشود و معتقد بود هر کس اسلام را پذیرفت باید از همه امتیازهایی که مسلمانان از آن برخوردارند، برخوردار شود.[۲۶]
  • گفتگو با خوارج: عمر بن عبدالعزیز با خوارج گفتگو کرد و آنها را قانع کرد که از خونریزی دست بردارند.[۲۷] او شوذب خارجی را که علیه حکومت خروج کرده بود، به مناظره دعوت کرد، شوذب نیز دو نفر از خوارج را برای مناظره نزد وی فرستاد.[۲۸]
  • بازگرداندن اموال مردم: عمر بن عبدالعزیز از کارهای ناشایست خاندان خود که آنها را «مظالم» می‌نامید، جلوگیری کرد.[۲۹] او به کارگزاران خود دستور داد تا با مردم به نیکی رفتار کنند.[۳۰] گفته‌اند او در دوره خلافتش به بازگرداندن اموالی که با ستم از مردم گرفته شده بود، اهتمام می‌ورزید.[۳۱]

بنابر نقل یعقوبی و مسعودی، اقدامات عمر بن عبدالعزیز گروه‌ها و مخالفان را راضی کرد و مردم در دوره حکومت دو ساله او ستم کمتری از جانب بنی امیه تحمل کردند. هر چند بنی امیه از سیاست‌های او چندان راضی نبودند.[۳۲]

موضع امام باقر

از آنجا که دوران حکومت عمر بن عبدالعزیز (۹۹ـ۱۰۱ق) همزمان با دوران امامت امام باقر (ع) (۹۵ـ۱۱۴ق) بود، در منابع از ارتباط امام و عمر بن عبدالعزیز گزارش‌هایی نقل شده است. برخی محققان موضع امام باقر (ع) در مقابل عمربن عبدالعزیز را ناصحانه ارزیابی می‌کنند.[۳۳] امام باقر(ع) از روی خیرخواهی او را نصیحت می‌کرد و از عاقبت ظلم و ستم می‌ترسانید و این نصیحت‌ها را متناسب با روحیه عمر بن عبدالعزیز، که می‌خواست عدالت‌ پیشه باشد، می‌دانست.[۳۴]

در روایات آمده که امام باقر (ع) او را نجیب بنی امیه خطاب کرده است.[۳۵] با این وجود معتقد بود که او علی‌رغم عدالت‌پیشه‌گی پس از مرگش در آسمان‌ها لعن خواهد شد؛ چراکه وی بر جایگاهی که حق امامان است و او هیچ حقی در آن نداشت، نشسته است.[۳۶]

درگذشت

مقبره عمر بن عبدالعزیز در کنار شهر معرة النعمان

عمر بن عبدالعزیز در ۳۹ سالگی در رجب سال ۱۰۱ق در خُناصِرَه درگذشت و در دیر سمعان دفن شد.[۳۷] دیر سمعان در منطقه حمص مجاور قِنّسرین است و فاصله آن تا حلب سه فرسخ است.[۳۸] مقبره وی در شش کیلومتری معمرة النعمان (از شهرهای شرقی کشور سوریه) قرار دارد و در زمان حکومت ایوبیان در قرن ششم هجری بر آن ضریحی ساخته شده است.[۳۹] برخی معتقدند خاندان اموی از بیم آنکه خلافت از دستشان بیرون رود، عمر بن عبدالعزیز را مسموم کردند.[۴۰]

پس از او یزید بن عبدالملک به خلافت رسید.[۴۱]

پانویس

الگوی پانویس غیرفعال شده است. لطفا از الگوی پانوشت استفاده شود

منابع

  • ابن ابی‌الحدید، عبدالحمید بن هبه الله، شرح نهج البلاغه، تحقیق محمد ابراهیم ابوالفضل، قم، مکتبة آیة الله العظمی المرعشی النجفی، بی‌تا.
  • ابن خلدون، عبد الرحمن بن محمد، دیوان المبتدأ و الخبر فی تاریخ العرب و البربر و من عاصرهم من ذوی الشأن الأکبر (تاریخ ابن خلدون)، تحقیق خلیل شحادة، بیروت،‌ دار الفکر، چاپ دوم، ۱۴۰۸ق.
  • ابن سعد، الطبقات الکبری، ترجمه محمود مهدوی دامغانی، تهران، انتشارات فرهنگ و اندیشه، ۱۳۷۴ش
  • ابن کثیر، اسماعیل، البدایه و النهایه، بیروت،‌دار الفکر، ۱۴۰۷ق
  • امینی، عبدالحسین، الغدیر، قم، مرکز الغدیر، ۱۳۴۹ق.
  • انصاری دمشقی، نخبة الدهر، تهران، اساطیر، چاپ اول
  • بخاری، محمد بن اسماعیل، صحیح بخاری، بیروت،‌ دار الفکر، ۱۴۰۱ق
  • بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، بیروت،‌ دار الفکر، چاپ اول، ۱۴۱۷ق.
  • بلاذری، احمد بن یحیی، فتوح البلدان، بیروت، دار و مکتبة الهلال، ۱۹۸۸م.
  • حموی، یاقوت، معجم البلدان، بیروت،‌ دار صادر، چاپ دوم، ۱۹۹۵م
  • دیلمی، احمد، «شخصیت و عملکرد عمربن عبدالعزیز و دیدگاه امام باقر (ع) درباره او»، مجله تاریخ اسلام، ش۳۱، ۱۳۸۶ش.
  • ذهبی، محمد بن احمد، تاریخ الاسلام، بیروت،‌ دار الکتاب العربی، ۱۴۱۳ق
  • ذهبی، محمد بن احمد، تذکرة الحفاظ، بیروت، داراحیاء التراث العربی، بی‌تا.
  • راوندی، قطب الدین سعید، الخرائج و الجرائح، قم، موسسه امام مهدی (ع)، ۱۴۰۹ق.
  • سیوطی، جلال الدین، تاریخ الخلفا، مکتبة المثنی، بغداد، ۱۳۸۳ش
  • طبری، محمد بن جریر، تاریخ الطبری، ترجمه ابو القاسم پاینده، تهران، اساطیر، چاپ پنجم، ۱۳۷۵ش
  • طبری، محمد بن جریر، تاریخ الامم و الملوک، تحقیق: محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت، دار التراث، ۱۳۸۷ق/۱۹۶۷م.
  • طقوش، محمد سهیل، دولت امویان، ترجمه حجت الله جودکی، قم، پژوهشکده حوزه و دانشگاه، چاپ اول، ۱۳۸۰ش
  • مسعودی، علی بن حسین، مروج الذهب و معادن الجوهر، تحقیق اسعذ داغر، قم، دار الهجره، ۱۴۰۹ق.
  • مقدسی، مطهر بن طاهر، البدء و التاریخ، ترجمه محمد رضا شفیعی کدکنی، تهران، آگه، چاپ اول، ۱۳۷۴ش
  • ناصر خسرو، سفر نامه، تهران، زوار، چاپ هفتم، ۱۳۸۱ش
  • یعقوبی، احمد بن ابی یعقوب، تاریخ یعقوبی، بیروت، دارصادر، بی‌تا.
  • یعقوبی، احمد بن ابی یعقوب، تاریخ یعقوبی، ترجمه محمد ابراهیم آیتی، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی، چاپ ششم، ۱۳۷۱ش


  1. ابن سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۵، ص۲۵۴.
  2. ابن سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۵، ص۲۵۳.
  3. ابن سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۵، ص۲۵۳.
  4. ابن کثیر، البدایه و النهایه، ج۹، ص۱۹۳
  5. حموی، معجم البلدان، ج۲، ص۳۱۴
  6. طقوش، دولت امویان، ترجمه جودکی، ص۱۴۲
  7. ابن سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۵، ص۲۵۵.
  8. طبری، تاریخ الامم و الملوک، ج۹، ص۳۸۱۴
  9. طبری، تاریخ، ج۹، ص۳۸۶۸
  10. طبری، تاریخ، ج۹، ص۳۸۶۷.
  11. مقدسی، البدء و التاریخ، ترجمه شفیعی کدکنی، ج۲، ص۶۰۸
  12. طبری، تاریخ، ج۹، ص۳۸۱۶.
  13. یعقوبی، تاریخ، ج۲، ص۲۴۷؛ طبری، تاریخ، ج۹، ص۳۸۸۱.
  14. ابن سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۵، ص۲۶۰.
  15. طبری، تاریخ الامم و الملوک، ۱۳۸۷ق، ج۶، ص۵۶۶.
  16. ابن سعد، الطبقات، ج۶، ص۲۵؛ طبری، تاریخ، ج۹، ص۳۹۴۸.
  17. طبری، تاریخ، ج۹، ص۳۹۵۱
  18. ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۵، ص۲۶۲.
  19. یعقوبی، تاریخ، ج۲، ص۲۶۸.
  20. ابن خلدون، تاریخ ابن خلدون، ۱۴۰۸ق، ج۳، ص۹۴.
  21. ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، مکتبة آیة الله العظمی المرعشی النجفی، ج۱۶، ص۲۱۶.
  22. بلاذری، فتوح البلدان، ۱۹۸۸م، ص۴۱؛ امینی، الغدیر، ۱۴۱۶ق، ج۷، ص۲۶۴.
  23. بخاری، صحیح بخاری، ج۱، ص۳۳
  24. ذهبی، تذکرة الحفاظ، ۱۴۱۹ق، ج۱، ص۱۱-۱۲.
  25. بلاذری، انساب الاشراف، ج۸، ص۱۴۷؛ طبری، تاریخ، ج۹، ص۳۹۷۱
  26. ابن سعد، الطبقات، ج۶، ص۸۱
  27. مسعودی، مروج الذهب، ۱۴۰۹ق، ج۳، ص۱۹۰-۱۹۳.
  28. ابن خلدون، تاریخ ابن خلدون، ۱۴۰۸ق، ج۳، ص۲۰۳.
  29. یعقوبی، تاریخ، ج۲، ص۲۶۸ و ابن سعد، الطبقات، ج۶، ص۳۱
  30. یعقوبی، تاریخ، ج۲، ص۲۶۸ و طبری، تاریخ، ج۹، ص۳۷۶۸
  31. ابن سعد، الطبقات، ج۶، ص۳۲
  32. یعقوبی، تاریخ، ج۲، ص۲۷۳؛ مسعودی، التنبیه و الاشراف، ص۲۹۹
  33. نگاه کنید به: دیلمی، «شخصیت و عملکرد عمربن عبدالعزیز و دیدگاه امام باقر (ع) درباره او».
  34. نگاه کنید به: یعقوبی، تاریخ الیعقوبی، دار صادر، ج۲، ص۳۰۵.
  35. ذهبی، تذکرة الحفاظ، داراحیاء التراث العربی، ج۱، ص۱۱۹.
  36. راوندی، الخرائج و الجرائح، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۲۷۶.
  37. طبری، تاریخ الامم و الملوک، ۱۳۸۷ق، ج۶، ص۵۶۶.
  38. انصاری دمشقی، نخبة الدهر، ص۳۱۸؛ ناصرخسرو، سفرنامه، ص۲۲۵.
  39. «ضریح الخلیفة عمر بن عبدالعزیز»
  40. یعقوبی، تاریخ، ج۲، ص۲۷۳؛ مسعودی، التنبیه و الاشراف، ص۲۹۹
  41. طبری، تاریخ الامم و الملوک، ۱۳۸۷ق، ج۶، ص۵۷۸.