مسجد جامع کرمان
 | |
| اطلاعات اوليه | |
|---|---|
| بنيانگذار | امیر مبارزالدین محمد مظفری میبدی |
| تأسیس | سال ۷۵۰ق |
| کاربری | مسجد |
| مکان | کرمان |
| نام‌های دیگر | مسجد مظفری |
| وقایع مرتبط | آسیب‌دیدن در حمله آقا محمدخان قاجار به کرمان • آتش‌کشیده‌شدن به‌دست عوامل حکومت پهلوی در سال ۱۳۵۷ش |
| مشخصات | |
| وضعیت | فعال |
| امکانات | کتابخانه |
| معماری | |
| معمار | استاد محمد یزدی |
| سبک | ساسانی |
| بازسازی | در سال‌های مختلف |
مسجد جامع کرمان از مساجد مشهور و تاریخی ایران در شهر کرمان. این مسجد چهار ایوانی، در دوره آل‌مظفر (حکومت:۷۱۸-۷۹۵ق) ساخته شد و به «مسجد مظفری» نیز شناخته می‌شود. مبارزالدین محمد بن شرف‌الدین، اولین امیر آل‌مظفر به شکرانه سالم بازگشتن از میدان جنگ به بنای این مسجد اهتمام ورزید. در مسجد جامع کرمان، کتیبه‌هایی با نام‌های حضرت علی(ع) و حضرت فاطمه(س) از دوره‌های مختلف اسلامی به چهار خط کوفی، ثلث، نستعلیق و نسخ وجود دارد.
این مسجد در حمله آقا محمدخان قاجار به کرمان آسیب دید و بعدها مرمت شد. در سال ۱۳۵۷ش هم عوامل حکومت پهلوی و ساواک در پی حضور برخی از انقلابیون به مناسبت چهلم شهدای واقعه ۱۷ شهریور، مسجد جامع کرمان را به آتش کشیدند.
موقعیت و جایگاه
مسجد جامع کرمان در دوره حکومت مظفریان (۷۱۸-۷۹۵ق) ساخته شد و در میان عامه مردم به نام «مسجد مظفری» نیز شهرت دارد.[۱] این مسجد در ضلع غربی میدان شهدا (مشتاق) در شهر کرمان واقع شده و محصور به بازار مظفری، بازار قدمگاه و خیابان شریعتی است.[۲] مسجد مظفری در سال ۱۳۱۵ش در فهرست آثار ملی ایران ثبت شده است.[۳]
تاریخچه بنا
مسجد جامع کرمان نُه سال پس از فتح کرمان (۷۴۰ق)[۴] به‌دست مبارزالدین محمد بن شرف‌الدین، اولین امیر آل‌مظفر (حکومت: ۷۱۸-۷۵۹ق)[۵] به شکرانه سالم بازگشتن از میدان جنگ، بنیان نهاده شد. این مسجد با الهام از معماری ساسانی دارای سردرِ رفیع، صحن، ایوان و شبستان است و معمار آن، استاد محمد یزدی و تاریخ بنای آن ۷۵۰ق است.[۶] گفته شده کار ساخت آن در اواخر ۷۵۵ق به پایان رسید.[۷] این مسجد در خارج از شهر قرار داشت و بعدها با گسترش و توسعه شهر کرمان در داخل آن قرار گرفت.[۸]
در نقلی دیگر آمده است که مبارزالدین محمد مظفر در پی به‌دست آوردن یک تار مو از پیامبر اکرم(ص) که شمس‌الدین علی بمی به او بخشید، از جهت تبرک این واقعه، مسجد جامع کرمان را از اموال خاصّ خود ساخت و املاک فراوانی را وقف آن نمود[۹] و تار مو را در دارالسیاده‌ای که در کرمان ساخته بود، نگهداری کرد.[۱۰]
براساس مستندات موجود، بخش‌های مختلف مسجد در دوران‌های مختلف تعمیر و مرمت شده؛ از جمله آنکه مناره و گلدسته در زمان کریم‌خان زند مرمت شده است.[۱۱] همچنین گزارش‌هایی از تعمیر و مرمت بخش‌های داخلی مسجد در زمان صفویه وجود دارد.[۱۲] سردر رو به شرق مسجد از شلیک توپ‌های آغامحمدخان قاجار صدمه دید، ولی بعدها تعمیر گردید.[۱۳]
علی‌اصغر صالحی کرمانی (متوفای ۱۴۰۱ق)، از عالمان کرمان، شبستانی در مسجد پایه‌ریزی کرد که این شبستان به‌نام وی معروف است. همچنین کتابخانه‌ای به‌همت ابوالقاسم هرندی از تاجران و خیّران کرمانی احداث شده است.[۱۴]
پشت محراب در ضلع غربی مسجد، مقبره شاعر اهل‌بیت و سراینده دیوان حمله حیدری، ملا بمانعلی راجی کرمانی قرار دارد.[۱۵]
ویژگی‌های معماری
مسجد کرمان دارای سه ورودی است که سردرِ اصلی آن از شرق متصل به میدان شهدا (مشتاق) و متعلق به دوره آل‌مظفر است. سردرِ جنوب غربی واقع در بازار قدمگاه و تاریخ ساختش به قرن دهم هجری بازمی‌گردد و سردر شمالی (ورودی زنانه) در خیابان شریعتی متعلق به اواخر دوره قاجار است.[۱۶]
در این مسجد انواع کاشی‌کاری‌ها و مقرنس‌ها، به‌صورت هفت‌رنگ ساده و چندرنگ کار شده[۱۷] و در کتیبه‌های متعددی از دوره‌های مختلف اسلامی (آل‌مظفر، صفویه، قاجار و پهلوی) از چهار خط کوفی، ثلث، نستعلیق و نسخ در سردرِ ورودی‌ها، نمای ایوان‌ها و محراب‌ها استفاده گردیده است.[۱۸] نام خداوند، آیات قرآن، محمد(ص)، علی(ع) و فاطمه(س) در کتیبه‌ها درج گردیده است.[۱۹]
آتش‌زدن مسجد توسط ساواک
مسجد جامع کرمان در ۲۴ مهر ۱۳۵۷ش، پس از تبعید امام خمینی به فرانسه و در اجتماع چهلم شهدای واقعه ۱۷ شهریور که جمعی از افراد انقلابی در آن حضور داشتند، توسط عوامل حکومت پهلوی و ساواک، به آتش کشیده شد و قرآن‌ها، کتاب‌های دعا، منبر و فرش‌های آن سوخت.[۲۰]
جستار‌های وابسته
پانویس
- ↑ «مسجد جامع کرمان یا مظفری، مسجدی ۴ ایوانی از شاهکارهای معماری ایران»، وبلاگ آرچی لرن.
- ↑ «مسجد جامع کرمان یا مظفری، مسجدی ۴ ایوانی از شاهکارهای معماری ایران»، وبلاگ آرچی لرن.
- ↑ «مسجد جامع مظفری کرمان، بنایی ۷۰۰ ساله با چهار ایوان»، مجله گردشگری الی‌گشت.
- ↑ آل‌داود، «آل‌مظفر»، دائرةالمعارف بزرگ اسلامی.
- ↑ آل‌داود، «آل‌مظفر»، دائرةالمعارف بزرگ اسلامی.
- ↑ بیرامی و فرخ‌فر، «مطالعه اجزای کالبدی کتیبه‌های کوفی مسجد جامع کرمان...»، ص۳۶.
- ↑ احمدزاده و دیگران، بازشناسی و تحلیل کتیبه‌های مسجد جامع مظفری کرمان، ص۴۹.
- ↑ «مسجد جامع کرمان یا مظفری (مسجدی ۴ ایوانی از شاهکارهای معماری ایران)»، وبلاگ آرچی لرن.
- ↑ رستگار فسایی، مقالاتی درباره شعر و زندگی حافظ، ۱۳۶۷ش، ص۱۰۷.
- ↑ «آثار و اشیای منسوب به رسول خدا(ص) در ایران»، مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی.
- ↑ «مسجد جامع کرمان یا مظفری، مسجدی ۴ ایوانی از شاهکارهای معماری ایران»، وبلاگ آرچی لرن.
- ↑ بیرامی و فرخ‌فر، «مطالعه اجزای کالبدی کتیبه‌های کوفی مسجد جامع کرمان...»، ص۳۸و۳۹.
- ↑ «مسجد جامع کرمان یا مظفری، مسجدی ۴ ایوانی از شاهکارهای معماری ایران»، وبلاگ آرچی لرن.
- ↑ جواهرکلام، تربت پاکان قم، ۱۳۸۲ش، ج۲، ص۱۰۳۷و۱۰۳۸.
- ↑ «مسجد جامع کرمان یا مظفری، مسجدی ۴ ایوانی از شاهکارهای معماری ایران»، وبلاگ آرچی لرن.
- ↑ بیرامی و فرخ‌فر، «مطالعه اجزای کالبدی کتیبه‌های کوفی مسجد جامع کرمان...»، ص۳۳.
- ↑ «مسجد جامع کرمان یا مظفری (مسجدی ۴ ایوانی از شاهکارهای معماری ایران)»، وبلاگ آرچی لرن.
- ↑ احمدزاده و دیگران، بازشناسی و تحلیل کتیبه‌های مسجد جامع مظفری کرمان، ص۴۸.
- ↑ بیرامی و فرخ‌فر، «مطالعه اجزای کالبدی کتیبه‌های کوفی مسجد جامع کرمان...»، ص۳۶.
- ↑ وفایی، آیةالله مشکینی در جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، ۱۳۹۰ش، ص۱۱۹؛ باباپور گل‌افشانی، انقلاب اسلامی ایران زمینه‌ها و فرایند شکل‌گیری، ۱۳۹۰ش، ص۱۷۲.
منابع
- آل‌داود، سید علی، «آل‌مظفر»، سایت دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، تاریخ بازدید: ۹ مهر ۱۴۰۱ش.
- آثار و اشیای منسوب به رسول خدا(ص) در ایران، مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، تاریخ بازدید: ۹ مهر ۱۴۰۱ش.
- احمدزاده، فرید، و حامید نورسی و مریم هنردان، «بازشناسی و تحلیل کتیبه‌های مسجد جامع مظفری کرمان»، در مجله مطالعات ایرانشناسی، زمستان ۱۳۹۷، شماره ۱۱.
- باباپور گل‌افشانی، محمدمهدی، انقلاب اسلامی ایران زمینه‌ها و فرایند شکل‌گیری، قم، المصطفی، ۱۳۹۰ش.
- بیرامی، ریحانه، و فرزانه فرخ‌فر، «مطالعه اجزای کالبدی کتیبه‌های کوفی مسجد جامع کرمان براساس کاربرد عناصر بصری»، در مجله تاریخ و فرهنگ، پاییز و زمستان ۱۳۹۶، شماره ۹۹.
- جواهرکلام، عبدالحسین، تربت پاکان قم، قم، انصاریان، ۱۳۸۲ش.
- رستگار فسایی، منصور، مقالاتی درباره شعر و زندگی حافظ، تهران، جامی، ۱۳۶۷ش.
- وفایی، مرتضی، آیةالله مشکینی در جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، قم، الهادی، ۱۳۹۰ش.
- «مسجد جامع کرمان یا مظفری، مسجدی ۴ ایوانی از شاهکارهای معماری ایران»، وبلاگ آرچی لرن، تاریخ بازدید: ۳ دی ۱۴۰۱ش .
- «مسجد جامع مظفری کرمان، بنایی ۷۰۰ ساله با چهار ایوان»، در مجله گردشگری الی‌گشت، تاریخ انتشار: ۱۴ مهر ۱۳۹۸ش، تاریخ بازدید: ۳ دی ۱۴۰۱ش.