محمدمهدی شمس‌الدین (۱۳۱۲- ۱۳۷۹ش)، عالم دینی، نظریه‌پرداز سیاسی لبنانی و رئیس مجلس اعلای شیعیان لبنان بود. فعالیت‌های علمی و سیاسی خود را در نجف با شاگردی نزد سید محسن حکیم و آیت‌الله خویی آغاز کرد. همکاری با سید محمدباقر صدر و محمدحسین فضل‌الله در تأسیس حزب الدعوه و مجله الاضواء از مهم‌ترین فعالیت‌های سیاسی او در عراق بود. شمس‌الدین در ۱۹۷۵م، نیابت مجلس اعلای شیعیان لبنان به ریاست امام موسی صدر را پذیرفت. پس از ناپدید شدن امام موسی صدر در سال ۱۹۷۸م، او ریاست این شورا را بر عهده گرفت و در ۱۳۷۲ش به‌طور رسمی به عنوان رئیس مجلس اعلای شیعیان لبنان انتخاب شد.
 | |
| اطلاعات فردی | |
|---|---|
| تاریخ تولد | ۱۹۳۶م |
| محل زندگی | نجف - بیروت |
| تاریخ وفات | ۱۰ ژانویه ۲۰۰۱م |
| محل دفن | مسجد امام صادق در بیروت |
| شهر وفات | بیروت |
| اطلاعات علمی | |
| استادان | سید محسن حکیم • آیت الله خویی |
| محل تحصیل | عراق -نجف |
| تألیفات | نظام الحكم والإدارة فی الإسلام • انصار الحسین |
| سایر | نظریه ولایت امت بر خویش |
| فعالیت‌های اجتماعی-سیاسی | |
| سیاسی | همکاری در تاسیس مجله الاضواء و حزب الدعوه • رئیس و نائب رئیس مجلس اعلای شیعیان لبنان |
| اجتماعی | تأسیس مسجد امام صادق(ع) در بیروت |
پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران او به‌رغم جانبداری از این انقلاب، بر استقلال هویتی شیعیان لبنان تأکید داشت. تأسیس حزب‌الله لبنان و به‌ویژه درگیری‌های خونین جنبش امل با حزب‌الله تأثیری عمیق در اندیشه و رفتار سیاسی او گذاشت. به‌دنبال این درگیری‌ها، نظریه ولایت امت بر خویش را در رویارویی با نظریه ولایت فقیه مطرح کرد. از وی آثار بسیاری چون نظام الحکم والإدارة فی الإسلام و انصار الحسین برجا مانده است.
زندگی‌نامه
محمدمهدی شمس‌الدین در ۱۵ شعبان ۱۳۵۳ق (۱۳۱۲ش) در نجف به دنیا آمد.[۱] پدرش، عبدالکریم، از علمای لبنان بود که سال‌ها در نجف به تحصیل و تدریس اشتغال داشت. محمدمهدی، ۳۳ سال از عمرش را در عراق گذراند، در این مدت علاوه بر تحصیل علوم دینی نزد فقهایی، چون سید محسن حکیم و سید ابوالقاسم خویی، فعالیت‌های فرهنگی، اجتماعی و سیاسی نیز داشت.[۲]
شمس‌الدین در ۲۱ دی ۱۳۷۹ش برابر با ۱۵ شوال ۱۴۲۱ق در ۶۷ سالگی درگذشت و در مسجد امام صادق(ع) که خود در بیروت تأسیس کرده بود، به‌خاک سپرده شد.[۳]
فعالیت‌ها در عراق و لبنان
فعالیت‌های فرهنگی و سیاسی شیخ محمدمهدی شمس‌الدین در دو کشور عراق و لبنان انجام شد.
عراق
شمس الدین در نجف با محمدرضا مظفر، سید محمدباقر صدر و سید محمدحسین فضل‌الله در راه‌اندازی مجله‌الاضواء مشارکت ورزید.[۴]
شمس‌الدین در ۱۹۵۷م در تأسیس حزب الدعوة الاسلامیة با سید محمدباقر صدر همراهی کرد. بسیاری از طلاب لبنانی که در حوزه علمیه نجف مشغول به تحصیل بودند، تحت‌تأثیر شمس‌الدین و هم‌وطنش، سید محمدحسین فضل‌الله، به این حزب پیوستند و بیشتر آنان پس از بازگشت به لبنان پایه‌گذار فعالیت‌های سیاسی و حزبی به ویژه حزب‌الله شدند.[۵]
لبنان
شمس‌الدین در ۱۹۶۹م به لبنان بازگشت و ریاست انجمن خیریه فرهنگی را که در ۱۹۶۶م تشکیل شده بود برعهده گرفت و تا ۱۹۷۵م به فعالیت‌های فرهنگی و فکری و تبلیغی اشتغال داشت.[۶]
شمس‌الدین در ۱۹۷۵م با عضویت در شورای عالی شیعیان لبنان به ریاست امام موسی صدر، نیابت او را پذیرفت. از ۱۹۷۸ با ناپدید شدن امام موسی صدر در جریان سفرش به کشور لیبی، عملاً ریاست این شورا برعهده او قرار گرفت.[۷] در ۱۳۷۲ش که پانزده سال از ناپدید شدن امام موسی صدر می‌گذشت، بار دیگر امام موسی صدر به عنوان رئیس افتخاری، شمس الدین به طور رسمی به عنوان رئیس مجلس اعلای شیعیان لبنان انتخاب شد.[۸][۹]
اندیشه سیاسی
شمس‌الدین در ۱۹۵۴م کتاب« نظام الحکم والاداره فی الاسلام» را تألیف کرد تا به جریان سکولار و به‌طور مشخص به کتاب علی عبدالرازق (الاسلام و اصول الحکم) که بیست سال پیش از آن منتشر شده بود پاسخ دهد. خود وی انگیزه‌اش را از تألیف این کتاب، اثبات وجود الگو و نظام حکومت در اسلام و رد گسست میان دین اسلام و حکومت دانسته است.[۱۰]
پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران در ۱۹۷۹ شمس‌الدین به‌رغم جانبداری از این انقلاب و رهبری آن، بر استقلال هویتی شیعیان لبنان تأکید ورزید و با توجه به وضعیت تنوع طائفه‌ای و مذهبی لبنان، نیروهای سیاسی شیعه را از تقلید و تکرار تجربه جمهوری اسلامی در لبنان برحذر داشت.[۱۱]
تأسیس حزب‌الله در ۱۹۸۲م که با انشعاب برخی اعضای اسلام‌گرای متمایل به ایران از جنبش امل روی داد و به ویژه درگیری‌های خونین این دو جنبش شیعی در سال‌های ۱۹۸۸ و ۱۹۸۹م تأثیری عمیق در اندیشه و رفتار سیاسی شمس‌الدین برجای نهاد.[۱۲]
شمس‌الدین به جنبش امل که تشکیلاتی تقریباً غیرایدئولوژیک، معتدل و ملی‌گرا بود تعلق خاطر عمیقی داشت و حمایت‌های ایران از حزب‌الله که پروژه‌ای سیاسی- انقلابی و فراملی را دنبال می‌کرد و جدایی از جنبش امل، برای شمس‌الدین خوشایند نبود. به‌دنبال درگیری‌های امل و حزب‌الله، شمس الدین نظریه ولایت امت بر خویش را در مقابله با نظریه ولایت فقیه ارایه کرد. او پس از طرح «نظریه ولایت امت بر خویش» در موضع منفی خود نسبت به دموکراسی که در دهه چهل میلادی در کتاب نظام الحکم و الاداره فی الاسلام مطرح کرده بود، تجدیدنظر کرد و در مقدمه چاپ جدید این کتاب در ۱۹۹۰م تصریح می‌کند که در چاپ نخست به منافات مطلق دموکراسی با اسلام اعتقاد داشته است؛ ولی اکنون به این باور رسیده که در دوران غیبت امام معصوم، دموکراسی عامل مشروعیت نظام سیاسی و اعمال اراده امت مبتنی بر وجود سازوکارهای دموکراتیک است.[۱۳]
وی در این نظریه می‌کوشد مفهوم «امت» را به عنوان مفهوم اساسی در نظام سیاسی اسلامی برجسته کند و اختیاراتی را که نظریه ولایت فقیه به فقیه جامع‌الشرائط می‌سپارد، به امت بسپارد.[۱۴]
شمس‌الدین در سفرهای متعددی که در اواخر دهه نود به کشورهای عربی داشت، شیعیان عرب را به ادغام و آمیختن با جوامع عربی‌شان فراخواند وافزون بر این کوشید تا میان نظام‌های سیاسی عرب و جنبش‌های اسلام‌گرای معارض، مصالحه برقرار کند.[۱۵]
او از فتوای رهبر انقلاب ایران، در حرمت قمه زنی، حمایت می‌کرد.[۱۶]
آثار
شمس‌الدین با آنکه در دوره طلبگی، درگیر فعالیت‌های اجتماعی و فرهنگی بود، در نجف به نگارش و تألیف روی آورد. او آثار زیادی در زمینه‌های فقه، فلسفه، تاریخ و جهان اسلام ارائه نمود. نوآوری و خلاقیت همراه با واقع‌گرایی و توجه به مقتضیات حقیقی جهان اسلام و اتکا بر میراث فرهنگی تشیع و وفاداری به آنها از ویژگی‌های تألیفات او است. شمس‌الدین به نهج‌البلاغه علاقه وافر داشت و چهار اثر دربارهٔ مسائل نهج‌البلاغه نوشت.
کتاب‌های نظام الحکم والإدارة فی الإسلام و انصار الحسین(ع) از مشهورترین تألیفات او به‌شمار می‌روند. برخی آثار شمس‌الدین در عراق، تعجب بزرگانی نظیر سید محمدباقر صدر را برانگیخت.[۱۷]
پانویس
- ↑ حائری، روزشمار شمسی، ۱۳۸۶ش، ص۷۲۷.
- ↑ شمس الدین، محمد مهدی (نجف ۱۹۳۶- بیروت ۲۰۰۱)، دانشنامه اسلام معاصر.
- ↑ رحلت شیخ محمدمهدی شمس‌الدین، رئیس مجلس اعلای شیعیان لبنان، سایت اسلام‌تایمز؛ آیت‌اللَّه شیخ محمدمهدی شمس‌الدین، سایت تبیان.
- ↑ شمس الدین، محمد مهدی (نجف ۱۹۳۶- بیروت ۲۰۰۱)، دانشنامه اسلام معاصر.
- ↑ شمس الدین، محمد مهدی (نجف ۱۹۳۶- بیروت ۲۰۰۱)، دانشنامه اسلام معاصر.
- ↑ شمس الدین، محمد مهدی (نجف ۱۹۳۶- بیروت ۲۰۰۱)، دانشنامه اسلام معاصر.
- ↑ دوانی، مفاخر اسلام، ج۴، ص۳۶۳
- ↑ سالروز تأسیس مجلس اعلای شیعیان لبنان؛ اولین مرکز شیعه، پایگاه مؤسسه فرهنگی تحقیقاتی امام موسی صدر.
- ↑ پروژه حذف فیزیکی و سیاسی حزب الله لبنان، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.
- ↑ شمس الدین، محمد مهدی (نجف ۱۹۳۶- بیروت ۲۰۰۱)، دانشنامه اسلام معاصر.
- ↑ شمس الدین، محمد مهدی (نجف ۱۹۳۶- بیروت ۲۰۰۱)، دانشنامه اسلام معاصر.
- ↑ شمس الدین، محمد مهدی (نجف ۱۹۳۶- بیروت ۲۰۰۱)، دانشنامه اسلام معاصر.
- ↑ شمس الدین، محمد مهدی (نجف ۱۹۳۶- بیروت ۲۰۰۱)، دانشنامه اسلام معاصر.
- ↑ مرادی رودپشتی، «مبانی نظریه سیاسی ولایت امت بر خویش»، ص۱۶۸.
- ↑ شمس الدین، محمدمهدی (نجف ۱۹۳۶- بیروت ۲۰۰۱)، دانشنامه اسلام معاصر.
- ↑ مزینانی، قمه‌زنی زیر تیغ نقد از زاویه‌ای دیگر.
- ↑ کتابشناسی محمدمهدی شمس‌الدین، وب‌سایت ویستا.
منابع
- آثار شمس‌الدین، سایت آرشیو، تاریخ بازدید: ۶ آذر ۱۳۹۹ش.
- آیت‌اللَّه شیخ محمدمهدی شمس‌الدین، سایت تبیان، تاریخ بازدید: ۶ آذر ۱۳۹۹ش.
- پروژه حذف فیزیکی و سیاسی حزب الله لبنان، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه، مجله اخبار شیعیان مرداد ماه سال ۱۳۸۹ شماره ۵۷.
- حائری،علی، روزشمار شمسی، قم، مرکز پژوهش‌های اسلامی صدا و سیما، ۱۳۸۶ش.
- دوانی، علی، مفاخر اسلام، انتشارات امیرکبیر، تهران، ۱۳۶۴ش.
- رحلت شیخ محمدمهدی شمس‌الدین، رئیس مجلس اعلای شیعیان لبنان، سایت اسلام تایمز، تاریخ بازدید: ۶ آذر ۱۳۹۹ش.
- سالروز تأسیس مجلس اعلای شیعیان لبنان؛ اولین مرکز شیعه، پایگاه مؤسسه فرهنگی تحقیقاتی امام موسی صدر، تاریخ بازدید: ۶ آذر ۱۳۹۹ش.
- شمس‌الدین، محمدمهدی (نجف ۱۹۳۶- بیروت ۲۰۰۱)، دانشنامه اسلام معاصر، تاریخ بازدید: ۶ آذر ۱۳۹۹ش.
- کتابشناسی محمدمهدی شمس‌الدین، سایت ویستا، تاریخ بازدید: ۶ آذر ۱۳۹۹ش.
- محرمی، غلامحسین، تاریخ عزاداری برای امام حسین علیه‌السلام، تاریخ در آیینه پژوهش، پاییز ۱۳۸۲ - پیش شماره ۳.
- مرادی رودپشتی، مجید، «مبانی نظریه سیاسی ولایت امت بر خویش»، مجله علوم سیاسی، دوره۲۱، شماره۸۱، بهار ۱۳۹۷ش.
- مزینانی، محمدصادق، قمه‌زنی زیر تیغ نقد از زاویه‌ای دیگر، منبع: پگاه حوزه ۱۳۸۸ش، شماره ۲۷۱.
پیوند به بیرون