قمقام زخار و صمصام بتار (کتاب)
 | |
| اطلاعات کتاب | |
|---|---|
| نویسنده | فرهاد میرزا |
| تاریخ نگارش | ۱۳۰۳ق |
| موضوع | امام حسین(ع) |
| سبک | تاریخی و روایی |
| زبان | فارسی |
| مجموعه | یک جلد |
| اطلاعات نشر | |
| ناشر | کتابچی |
| تاریخ نشر | ۱۳۷۹ش |
قَمْقامِ زَخّار وَ صَمْصامِ بَتّار در احوالات حضرت مَوْلَی الْكَوْنَین اَبی عَبْدالله الْحُسین(ع) (معنی: دریای آکنده و شمشیر برنده) کتابی به زبان فارسی نوشته فرهاد میرزا معتمدالدوله، پسر عباس میرزا ولی‌عهد فتحعلی‌شاه است. این کتاب که به تفصیل در شرح احوالات امام حسین(ع) است در سال ۱۳۰۳ق نگارش یافته و نویسنده با نثر ساده و روان فارسی به قرائت روایی و تاریخی واقعه کربلا می‌پردازد. او در نگارش این اثر تلاش کرده تا از منابع معتبر شیعه و سنی بهره ببرد و از اشعار و تمثیل‌های فارسی و عربی نیز استفاده کند. فرهاد میرزا در برخی موارد به نقد تاریخی هم پرداخته و جریاناتی مانند قیام توابین و مختار را مفصلاً آورده است.
جایگاه
کتاب قمقام زخار و صمصام بتار به دلیل نقل از منابع معتبر و دقت در نقل و به علت جایگاه نویسنده آن، (فرهاد میرزا) همواره مورد توجه بوده، به گونه‌ای که از مقاتل معتبر به‌شمار آمده و عالمان بزرگی از آن نقل کرده‌اند.[۱]
تاریخ و انگیزه تألیف
فرهاد میرزا در مقدمه اثر، ضمن اشاره به اینکه از جوانی نیت نگارش کتابی خالی از حشو و زواید در احوال آن حضرت از ولادت تا شهادت داشته، به ماجرایی اشاره می‌کند که در سال ۱۲۹۳ق به هنگام بازگشت از سفر حج برای او روی داده است. در این حادثه، طوفانی عظیم، دریا را متلاطم می‌سازد و او به امام حسین(ع) متوسل می‌گردد و نذر می‌کند که اگر زنده ماند این تألیف را به پایان ببرد.[۲]
در مقدمه مصحح کتاب آمده است که به گفته صاحب قمقام، تاریخ شروع اثر، سال ۱۳۰۳ق و تاریخ ختم آن، چهارشنبه ۲۵ ذی الحجه سال ۱۳۰۴ق بوده و نسخه خطی آن نیز در ۲ محرم سال ۱۳۰۵ق به خط محمدعلی منشی علی‌آبادی نوشته شده است.[۳]
محتوا
محتوای کتاب قمقام را می‌توان در هفت محور تقسیم‌بندی کرد:
- امویان و مسائل مربوط به معاویه و امام حسن(ع)، کوفه و امرای آن و قتل سران (حجر بن عدی و...).
- یزید و حکومت وی، بحث بیعت، مسلم و شهادت وی و دیگر گروه‌های شیعه.
- حرکت امام حسین(ع) به سمت کوفه، حر، کربلا، عاشورا، شهادت اصحاب و یاران و خود حضرت.
- آثار شهادت امام و اهل البیت، خطبه‌های حضرت زینب(س) و امام سجاد(ع) و مناظرات آنان با دشمن.
- شهادت برخی از شیعیان در دفاع از امام حسین(ع) و عاقبت برخی از قاتلین امام، موضوع اهل بیت در شام و مدینه به همراه خطبه‌های آنان و اعمال یزید.
- ذکر نامه‌نگاری‌های متعدد با یزیدیان از طرف ابن زبیر و ابن عباس و مدت عمر امام حسین و عقوبت قاتلین وی و معجزات، دعا، اشعار و فضایل زیارت کربلا و نام شهداء و قداست و تربت آن حضرت.
- قیام توابین و قیام مختار (به طور مفصل)، عباسیان و رفتار آنان با مرقد امام حسین(ع)، اشعار عربی و فارسی.[۴]
ویژگی‌ها
این اثر به زبان فارسی ساده نگاشته شده و فرهاد میرزا با تبحر خاصی که در ادبیات داشته، به‌دور از شیوه دشوارنویسیِ درباریِ زمان قاجار، آن را نوشته است.[۵]
نویسنده، در جای‌جای کتاب از داستان، شعر و ضرب‌المثل‌های عربی و فارسی بهره برده و به توضیح و تصحیح اسامی، مکان‌ها، لغات و مشکلات پرداخته است. از دیگر ویژگی‌های کتاب قمقام، استفاده فراوان و مستمر از منابع معتبر اهل سنت و شیعه بدون حبّ و بغض و دخل و تصرف است و او عین عبارات منابع را گاه به عربی و البته بدون ترجمه به‌صورت مختصر نقل کرده است.[۶]
استفاده از اشعار در مورد امام حسین(ع) از سید حمیری، فرزدق، نجاشی، طِرِمّاح، عبید الله بن حر و رجزهایی از اصحاب حضرت در کربلا از دیگر خصوصیات کتاب است و او اهتمام داشته که برخی از نقل‌های تاریخی را نقد کند، مانند روایت قتل رشید و میثم از کشی.[۷]
از مطالب مبسوط کتاب فرهاد میرزا، پرداختن به قیام توابین و قیام مختار است. ذکر رفتار عباسیان به ویژه جریان ویرانی کربلا به دست متوکل عباسی از دیگر مطالب کتاب است. فرهاد میرزا در جای‌جای کتاب و در معرفی کتاب‌ها و شناخت مؤلفان به چند طریق ارادت خود را به زعمای بزرگ شیعه نشان می‌دهد، مانند اینکه گاه به روش آنان یا گفتار آنان تأسی می‌کند و یا بیشترین توضیح را در شرح‌حال آنان در باب کتاب‌شناسی به دست می‌دهد.[۸]
چاپ‌ها
- چاپ سنگی در سال ۱۳۰۵ق به خط محمدعلی منشی علی‌آبادی.
- تصحیح محمود محرمی زرندی، چاپ کتابخانه اسلامیه، ۱۳۶۳ق، تهران؛ اسلامیه آن را در سال ۱۳۷۷ش با مقدمه حسین عمادزاده منتشر کرده است.
- تصحیح محمود محرمی زرندی، چاپ انتشارات کتابچی، چاپ دوم ۱۳۷۹ش، تهران.
- تصحیح، تلخیص و ترجمه عبارات عربی از غلامحسین انصاری، چاپ سازمان تبلیغات اسلامی، شرکت چاپ و نشر بین‌الملل، ۱۳۹۰ش، تهران.[۹]
- تصحیح و بازنویسی به نثر جدید به قلم ابوالفضل هادی‌منش.این کتاب توسط نشر جمال در سال ۱۳۹۹ش منتشر شده است. [۱۰] هم‌چنین برای معرفی و نقد این چاپ نشستی علمی برگزار شد و محمدهادی یوسفی غروی و مهدی پیشوایی دو پژوهشگر تاریخ، و چند نفر دیگر از محققان درباره اصل کتاب و چاپ آن به قلم هادی‌منش سخنرانی کردند. [۱۱]
پانویس
- ↑ رحیمی، قمقام زخّار در تاریخ واقعه کربلا، ۱۳۸۳ش.
- ↑ فرهاد میرزا، قمقام زخار، ۱۳۷۹ش، ص۶.
- ↑ فرهاد میرزا، قمقام زخار، ۱۳۷۹ش، ص۶.
- ↑ رحیمی، قمقام زخّار در تاریخ واقعه کربلا، ۱۳۸۳ش.
- ↑ مجاهدی، پژوهشی در مقتل‌های فارسی، ۱۳۸۶ش، ص۱۰۳.
- ↑ رحیمی، قمقام زخّار در تاریخ واقعه کربلا، ۱۳۸۳ش.
- ↑ رحیمی، قمقام زخّار در تاریخ واقعه کربلا، ۱۳۸۳ش.
- ↑ رحیمی، قمقام زخّار در تاریخ واقعه کربلا، ۱۳۸۳ش.
- ↑ کتابخانه مجلس شورای اسلامی.
- ↑ مقتلی که شاهزاده قاجار برای امام حسین نوشت، خبرگزاری فارس.
- ↑ نشست رونمایی از بازنویسی «قمقام زخار و صمصام بتار»، خبرگزاری ایکنا.
یادداشت
منابع
- فرهاد میرزا، قمقام زخار و صمصام بتار، تصحیح محمود محرمی، تهران، نشر کتابچی، ۱۳۷۹ش.
- رحیمی، عبدالرفیع، «قمقام زخار» در تاریخ واقعه کربلا، کتاب ماه تاریخ و جغرافیا، اردیبهشت ۱۳۸۳ش، شماره ۷۹.
- مجاهدی، محمدعلی، پژوهشی در مقتل‌های فارسی ـ کتاب‌شناسی امام حسین(ع)، با همکاری پژوهشکده تحقیقات اسلامی، قم، زمزم هدایت، ۱۳۸۶ش.
- مقتلی که شاهزاده قاجار برای امام حسین نوشت، خبرگزاری فارس: تاریخ انتشار: ۲۰ مرداد ۱۳۹۹ش، تاریخ مراجعه ۲۹ مرداد ۱۳۹۹ش.
- نشست رونمایی از بازنویسی «قمقام زخار و صمصام بتار»، خبرگزاری ایکنا، تاریخ انتشار: ۲۸ مرداد ۱۳۹۹ش، تاریخ مراجعه ۲۹ مرداد ۱۳۹۹ش.