تفسیر نوین (کتاب)

تفسیر نوین

اطلاعات کتاب
نویسنده	محمدتقی شریعتی
موضوع	تفسیر قرآن، تفسیر علمی
زبان	فارسی
اطلاعات نشر
ناشر	دفتر نشر فرهنگ اسلامی

تفسیر نوین از تفسیرهای علمی قرآن کریم، نوشته محمدتقی شریعتی، حاوی تفسیر سوره‌های جزء سی قرآن کریم است. این تفسیر به زبان فارسی، در یک جلد و برای مخاطب عام نوشته شده است. تفسیر نوین مقدمه‌ای مفصل دارد و اولین بار در سال ۱۳۴۶ش توسط دفتر نشر فرهنگ اسلامی منتشر شد.

این کتاب حاصل سخنرانی‌های هفتگی محمدتقی شریعتی است. برخی تألیف آن را ناشی از انگیزه‌های اصلاح فکری، اجتماعی و دینی نویسنده آن دانسته‌اند. در این کتاب تفسیری، بارها از تعابیر اعجاز علمی یا معجزه علمی قرآن کریم یاد شده است.

شناسنامه و ویژگی‌های کلی

تفسیر نوین، نوشته محمدتقی شریعتی، در سال ۱۳۴۶ش از سوی دفتر نشر فرهنگ اسلامی منتشر شد. این تفسیر، به زبان فارسی و برای مخاطب عام نوشته شده و سوره‌های کوتاه غالبا مکی در جزء سی قرآن کریم را دربرمی‌گیرد.

چنان‎که مولف در مقدمه تفسیر نوین گفته، در این کتاب از طرح مطالب مشکل و اصطلاحات علمی و فلسفی خودداری شده و حتی برخی موارد ضروری علمی و ادبی، متفاوت از متن اصلی کتاب آمده است. تفسیر نوین، حاصل سخنرانی‌های هفتگی محمدتقی شریعتی در کانون نشر حقایق اسلامی بوده است. محمدهادی معرفت، تالیف تفسیر نوین را ناشی از انگیزه‌های اصلاح فکری، اجتماعی و دینی محمدتقی شریعتی دانسته است. به گفته سید حمید جزایری، تفسیر نوین و تفاسیر مشابه آن در دوران پهلوی، مقدمه نگاه اجتماعی به آیات قرآن هستند و پیش‌‎فرض تفسیر نوین، اعتقاد به مضمون اجتماعی آیات قرآن است.

علم تفسیر

تفسیرهای مهم
شیعی	تفسیر ابو الجارود • تفسیر قمی • کتاب التفسیر (عیاشی) • تفسیر التبیان • تفسیر مجمع البیان • تفسیر الصافی • تفسیر المیزان
سنی	تفسیر جامع البيان (طبری) • المحرر الوجیز (ابن عطیه) • تفسیر الجامع لأحكام القرآن (قرطبی) • تفسير القرآن العظيم (ابن كثير) • تفسیر جلالین (سیوطی)
گرایش‌های تفسیری
تفسیر تطبیقی • تفسیر علمی • تفسیر عصری • تفسیر تاریخی • تفسیر فلسفی • تفسیر کلامی • تفسیر عرفانی • تفسیر ادبی • تفسیر فقهی
روش‌های تفسیری
تفسیر قرآن به قرآن • تفسیر روایی • تفسیر عقلی • تفسیر اجتهادی
شیوه‌های نگارش تفسیر
تفسیر ترتیبی • تفسیر موضوعی
اصطلاحات علم تفسیر
اسباب نزول • ناسخ و منسوخ • محکم و متشابه • اعجاز قرآن • جری و انطباق • مکی و مدنی

مقدمه مفصل

تفسیر نوین، حاوی مقدمه مفصل و گسترده‌ای است که بسیاری از مباحث مرتبط با قرآن کریم، جمع‌آوری و کتابت آن و همچنین تحریف‌ناپذیری و اعجاز قرآن کریم، در آن بیان شده است. بر اساس آنچه در این مقدمه آمده، محمدتقی شریعتی معتقد است:

1. قرآن کریم به طور کامل در عصر رسول خدا جمع‌آوری شده است.
2. ترتیب کنونی سوره‌های قرآن کریم، در زمان پیامبر شکل گرفته است.
3. جمع‌آوری قرآن کریم پس از پیامبر، بیشتر مربوط به اختلاف قرائات و کوشش در یکی کردن مصحف‌ها بوده است.
4. اختلاف قرائات نمی‌تواند به تحریف‌ناپذیری قرآن خدشه وارد کند. تحریف‌ناپذیری قرآن کریم، یک اصل مسلم و خدشه‌ناپذیر از نظر بزرگان شیعه و سنی است.
5. اعجاز بیانی قرآن، مهم‌تر از دیگر وجوه اعجاز قرآن است؛ چرا که این وجه در همه سوره‌های قرآن جاری است. ترتیب حروف قرآن، انتخاب کلمات و الفاظ، و نظم و ترتیب کلمات، عناصر اصلی اعجاز بیانی قرآن است.
6. قرآن کریم از همه جهت معجزه است و هر کس در هر رشته‌ای تخصص داشته باشد و به قرآن بنگرد، از همان رشته اقرار به اعجاز قرآن می‌کند. در عین حال، هیچ متخصص نابغه‌ای، جمیع مزایای قرآن را در همان فن خود، نمی‌تواند درک کند.

اعجاز علمی قرآن در تفسیر نوین

تفسیر نوین، یکی از وجوه اعجاز قرآن کریم را اعجاز علمی آن می‌داند. بارها تعابیری از جمله اعجاز علمی یا معجزه علمی قرآن کریم، در این تفسیر استفاده شده است.

محمدتقی شریعتی علاوه بر نکاتی که در مقدمه کتاب خود درباره اعجاز علمی قرآن بیان کرده، نکات فراوانی هم در خلال تفسیر آیات ذکر کرده و بسیاری از آیات قرآن کریم را حاکی از اعجاز علمی آن دانسته است.

نویسنده در مقدمه کتاب، از فراوانی آیاتی که حاوی اسرار طبیعت هستند و مفهوم واقعی آنها تنها در پرتو علوم تجربی روشن شده‌، چنین دریافت کرده است که این آیات، معجزه کتاب خداست، چرا که اگر این اعجاز، تصادفی بود، مصادیق آن فراوان نبود.

علاوه بر این، در حین تفسیر سوره‌های مختلف، بسیاری از مباحث علمی مطرح شده در قرآن کریم بیان شده که برخی از این موارد عبارت است از:

1. تبیین مسئله آسمان‌های هفت‌گانه
2. لنگر بودن کوه‌ها برای زمین و نقش آ‌نها در حفاظت از زمین و ساکنان آن
3. مطلق بودن زوجیت عامه در طبیعت
4. حرکت‌های وضعی و انتقالی کره زمین
5. امکان و عدم امکان حیات بر روی زمین در نسبت‌های معین از گازهای طبیعی و آب
6. شگفتی‌های عالم جانوران از جمله مورچه‌ها و عنکبوت
7. پیشگویی قرآن از اختراع وسایل مدرن مانند قطار و ماشین

استفاده از تفاسیر شیعه و سنی

محمدتقی شریعتی در نگارش تفسیر نوین، از بسیاری کتاب‌های مشهور و معتبر شیعه و اهل سنت استفاده کرده و علاوه بر آن، از تالیفات معاصران خود نیز بهره برده است. مجمع البیان طبرسی، کشاف زمخشری، مفاتیح الغیب رازی، تفسیر صافی، تفسیر روح الجنان ابوالفتوح رازی، برخی از منابع معتبر اسلامی است که در تفسیر نوین استفاده شده است. علاوه بر این منابع، کتاب باد و باران، نوشته مهدی بازرگان، اولین دانشگاه و آخرین پیامبر، نوشته سید رضا پاک‌نژاد، و تفسیر الجواهر طنطاوی، برخی از منابع معاصر است که شریعتی از آنها سود برده است.

بخش‌هایی از تفسیر المنار، گفته‌های شیخ محمد عبده و سخنان رشید رضا هم در نقاطی از کتاب تفسیر نوین آمده و از تحلیل‌های ادبی مصطفی صادق رافعی(۱۸۸۰-۱۹۷۳م. نویسنده مصری و مولف کتاب «إعجاز القرآن و البلاغة النبوية». ) هم در نگارش تفسیر نوین استفاده شده است.

منابع

• رضوی، سید مسعود، تفاسیر معاصر شیعی، ماهنامه اطلاعات حکمت و معرفت، خرداد ۱۳۸۸، شماره ۳۹. ص ۹-۱۳.
• معارف، مجید، جایگاه اعجاز علمی قرآن در تفسیر نوین، فصلنامه صحیفه مبین، بهار و تابستان ۱۳۸۵، شماره ۳۷. ص ۸۲-۹۲.
• معرفت، محمدهادی، تفسیر و مفسران، موسسه فرهنگی انتشاراتی التمهید، قم، ۱۳۷۹ش.
• تقویت بیداری اسلامی؛ مهم‌ترین مقصود مؤلف «تفسیر نوین»، خبرگزاری ایکنا، تاریخ انتشار: ۰۶ بهمن ۱۳۹۳ش.
• تفسیر نوین مقدمه نگاه اجتماعی به آیات قرآن، خبرگزاری ایکنا، تاریخ انتشار: ۳۱ فروردین ۱۳۹۶ش.