جنة الامان الواقیة و جنة الایمان الباقیة (کتاب)
 | |
| اطلاعات کتاب | |
|---|---|
| نویسنده | ابراهیم بن علی عاملی کفعمی |
| موضوع | دعاها و زیارتها |
| زبان | عربی |
| نسخه الکترونیکی | https://lib.eshia.ir/71570 |
جُنَّةُ الأمانِ الْواقیَة وَ جَنَّةُ الإیمان الباقیَة مشهور به مصباح کفعمی عنوان یکی از مهم‌ترین منابع شیعی در ادعیه و زیارات تألیف عالم، محدث و ادیب شیعی، ابراهیم بن علی کفعمی (متوفای ۹۰۵ق.). کتاب مصباح بعد از البلد الأمین نوشته شده و در واقع منتخب و خلاصه‌ای از آن است. این کتاب به دلیل آنکه شباهت بسیاری به « مصباح المتهجد» شیخ طوسی دارد، به «المصباح» شهرت یافته است. مؤلف در این کتاب به اعمال برخی ماههای قمری، کیفیت و آداب دعا و برخی نکات ادبی و تاریخی در ۵۰ فصل پرداخته است.
درباره مؤلف
شیخ تقی الدین ابراهیم، فرزند زین الدین علی حارثی لویزی جبعی، معروف به کفعمی از علمای قرن دهم هجری قمری که در سال ۸۴۰ق، در کَفَرعیما یکی از روستاهای جبل‌عامل در لبنان متولد شد. پدرش از بزرگان فقها و مردی با تقوا بود. کفعمی، محدث، ادیب و شاعر و از بزرگان شیعه بود که در نهایت فصاحت و بلاغت در علوم گوناگون، تبحر کافی داشت و تالیفات بسیار زیادی از او به جا مانده است.
ارزش و اعتبار کتاب
کفعمی کتاب مصباح را ۱۰ سال قبل از وفات خویش یعنی در سال ۸۹۵ق تألیف کرده است.[۱]
کتاب مصباح به خاطر مقبولیت عام و توجه گسترده به آن، بارها استنساخ شده، به طوری که در همان قرون اولیۀ تألیف کتاب، خانه‌ها و سرزمین‌های اسلامی را فرا گرفت.
کفعمی در مقدمۀ کتاب می‌گوید: «کتاب مصباح را از کتاب‌های مورد اعتمادی جمع‌آوری کردم که باید به ریسمان محکم آنها چنگ زده شود و آن را به گونه‌ای مرتب کردم که خوانندۀ آن را به بالاترین درجات وصول به حضرت حق برساند.»
مصباح کبیر شیخ طوسی کتابی بود با مقبولیت بسیار بالا و در اکثر خانه‌ها، نسخه‌ای از آن یافت می‌شد. با آمدن مصباح کفعمی، معروف است که مصباح المتهجد شیخ طوسی نَسْخ شد و جای خود را به مصباح کفعمی داد.[۲] [۳]
محتوا و ساختار کتاب
مصباح دارای ۵۰ فصل است که ابتدای آن احکام وصیت، طهارت و مقدمات نماز آمده و با ذکر نمازهای واجب و مستحب و تعقیبات نماز وارد بحث ادعیه شده است.
اعمال شب و روز و ادعیۀ مختلف، هر یک در فصل‌های جداگانه‌ای ذکر شده است. از فصل ۴۱ بحث زیارات شروع شده و پس از آن ایام سال را با ذکر ولادت‌ها و شهادت‌های ائمه بیان کرده است.
سپس اعمال ماههای رجب تا ذی الحجة را آورده و در پایان کتاب نیز به عنوان خاتمه، آداب دعا را برشمرده است که شامل عوامل استجابت دعا، شرایط دعا کننده، کیفیت دعا، مقدمات و شرایط آن می‌شود.
کفعمی در این کتاب، به مناسبت‌هایی، نکات ادبی و تاریخی را نیز اشاره کرده است؛ از جمله قطعه‌هایی از واقعه کربلا، حماسه‌آفرینی‌های امام علی(ع) در صحنه‌های مختلف، اشعار و خطبه‌ها نظیر خطبه بدون الف امام علی(ع) [۴] نخستین فصل از فصول پنجاهگانه کتاب درباره وصیت و مسائل مربوط به آ ن است و این که وصیت کردن هم در حال سلامتی و هم در حال بیماری شایسته و سزاوار است ولی در حال بیماری تأکیدش بیشتر است. کفعمی در ادامه حدیثی از پیامبر نقل کرده که حضرت ترک کردن وصیتی شایسته و نیکو در هنگام مرگ را نشانه کاستی عقل و مروت(جوانمردی) دانسته است. رسول خدا(ص) در ادامه حدیث برخی آداب وصیت را بیان کرده و در پایان به امیرالمؤمنین (ع) فرمود: این وصیت را خودت فرابگیر و به خانوداه و شیعیانت بیاموز زیرا که این را جبرئیل به من آموخته است. [۵]مطلب پایانی کتاب با عنوان «تتمة» در بردارنده روایاتی درباره دعا و برخی از آداب آن است. آخرین روایت کتاب از امام باقر(ع) در باره تأثیر گناه در مستجاب نشدن دعاست؛ ایشان فرموده اند: بنده‌ای از خداوند حاجت می‌خواهد و آن حاجت هم قابل رواشدن می‌باشد ولی صاحب حاجت گناهی مرتکب می‌گردد و خداوند به فرشته‌ای که مأمور دادن حاجت اوست امر می‌کند که حاجتش را نده ، زیرا او با ارتکاب گناه مشمول خشم خدا گشته و از آن خواسته محروم شده است. [۶][یادداشت ۱] مطلب نهایی کتاب جمع بندی نویسنده در باره دعاست . «بدان که دعا دارای ارکان، اسباب، اوقات و بال‌هایی است. ارکان دعا شش چیز است: حضور قلب، رِقِّت(نرمی دل) ، استکانت(فروتنی و خضوع) ، خشوع(خضوع قلبی) ، وابستگی دل به خدا و دل بریدن از هر سببی جز خدا. اسباب دعا صلوات بر محمد و آل محمد است. اوقات دعا سحرهاست. بال دعا راستی و صداقت است؛ پس هر گاه ارکان دعا محقق شوند دعا قوت می‌گیرد و هر گاه اسباب دعا موجود شوند دعا به هدف می‌رسد و هر گاه دعا در اوقاتش واقع شود رستگاری قطعی است و چون دعا بالش را بیابد حتماً به پرواز در بیاید.[۷]
منابع کتاب
کفعمی در پایان کتاب اسامی منابع خود را ذکر کرده که تعداد آنها به ۲۳۸ عنوان می‌رسد. این کتاب‌ها شامل موضوعات دعا، تفسیر، فقه و زیارات می‌شود.[۸]
پژوهش‌های پیرامون کتاب
ترجمه
کتاب مصباح دارای ترجمه‌های فراوانی است مانند:
- ترجمه مصباح، از قاضی جمال الدین بن فتح الله شیرازی ساکن هند.[۹]
- راحة الأرواح فی ترجمة المصباح، از سید محمد حسین خان موسوی جزائری.[۱۰]
- ترجمه مصباح، از سید محمدرضا حسینی.
- مونس العابدین، یا نیک بختیه، که توسط میرزا محمود بن علی ترجمه شده است.[۱۱]
- مصباح الجنان و مفتاح الجنان، از شرف الدین بیرمی لاری که علاوه بر ترجمه کتاب بر آن مقدمه و خاتمه‌ای نوشته و آن را همراه با تلخیص و تهذیب منتشر نموده است.[۱۲]
خلاصه
- الجنة الواقیة، نوشتۀ مؤلف، که به علت پر حجم بودن کتاب، کفعمی پس از انتشار آن، تصمیم به خلاصه کردن آن گرفت و آن را در ۴۰ باب تنظیم کرد. کفعمی خود اولین کسی بوده که کتاب را خلاصه کرده است.[۱۳]
- الأنوار المقتبسة من مصباح الابرار.[۱۴]
- ضیاء الثقلین، نوشته میرزا حاتم نظّام ملکی. وی علاوه بر منتخب ادعیه مصباح، بسیاری از مسائل احکام را اضافه کرده و ادعیه‌ای هم از مصباح المتهجد شیخ طوسی آورده است. در حواشی کتاب نیز تعلیقه‌هایی دارد که با عنوان «منه سلّمه الله» ذکر شده است.[۱۵]
حواشی
- الحاشیة علی جنة الأمان، نوشته احمد بن محمد بن علی قیومی مصری.
- حاشیه بر مصباح، نوشته تقی‌الدین ابراهیم بن علی کفعمی.
این کتاب مهم‌ترین حاشیه‌ای است که توسط مؤلف بر کتاب مصباح نوشته شده است. این حاشیه حجمی برابر با اصل کتاب دارد و بعضی از آنها را در حواشی صفحات کتاب آورده‌اند.[۱۶]
پیوند به بیرون
پانویس
- ↑ امین، اعیان الشیعة، ۱۴۲۱ق، ج۲، ص۱۸۵.
- ↑ پاک‌نیا، کفعمی و مصباح کفعمی، ۱۴۰۳ق، ص۱۱۲.
- ↑ کتابخانه دیجیتال نور.
- ↑ پاک‌نیا، کفعمی و مصباح کفعمی، ۱۴۰۳ق، ص۱۱۳.
- ↑ کفعمی، المصباح- جنة الأمان الواقية و جنة الإيمان الباقية، ۱۴۰۵ق، ج۱، ص۷-۸.
- ↑ کفعمی، المصباح- جنة الأمان الواقية و جنة الإيمان الباقية، ۱۴۰۵ق، ج۱، ص۷۷۰.
- ↑ کفعمی، المصباح- جنة الأمان الواقية و جنة الإيمان الباقية، ۱۴۰۵ق، ج۱، ص۷۷۰.
- ↑ کفعمی، مصباح کفعمی، ۱۴۰۳ق، ص۷۷۲ و ۷۷۳.
- ↑ تهرانی، الذریعه، ج۴، ص۱۳۵.
- ↑ تهرانی، الذریعه، ج۱۰، ص۵۵.
- ↑ تهرانی، الذریعه، ج۲۴، ص۴۳۶.
- ↑ تهرانی، الذریعه، ج۲۱، ص۱۰۵.
- ↑ تهرانی، الذریعه، ج۲۰، ص۱۹۳.
- ↑ تهرانی، الذریعه، ج۲۶، ص۶۳.
- ↑ تهرانی، الذریعه، ج۱۵، ص۱۲۳.
- ↑ تهرانی، الذریعه، ج۶، ص۵۷.
یادداشت
- ↑ فَيَقُولُ اللهُ لِلْمَلَكِ الْمُوَكَّلِ بِحَاجَتِهِ لَا تُنْجِزْهَا فَقَدْ تَعَرَّضَ لِسَخَطِي وَ اسْتَوْجَبَ الْحِرْمَانَ مِنِّي.
منابع
- تهرانی، آقابزرگ، الذریعة، بیروت، دارالاضواء.
- امین عاملی، سیدمحسن، اعیان الشیعه، بیروت، دارالتعارف، ۱۴۲۱ق.
- کفعمی، ابراهیم بن علی، مصباح، بیروت، مؤسسة الأعلمی، ۱۴۰۳ق.
- پاک‌نیا تبریزی، عبدالکریم ، آشنایی با منابع معتبر شیعه: کفعمی و مصباح کفعمی، مبلغان اسفند ۱۳۸۸ و فروردین ۱۳۸۹ش، شماره ۱۲۶.