رَجَب یا رَجَبُ المُرَجَّب، هفتمین ماه قمری و نخستین ماه از ماههای حرام در تقویم اسلامی است. در متون دینی بر انجام عبادتهایی مانند روزه و عمره در این ماه تأکید شده و در روایات، رجب «ماه خدا» معرفی شده است.
رَجَب به معنای بزرگ داشتن و تعظیم است[۱] و به ماهی گفته میشود که مورد احترام و بزرگداشت قرار دارد. بر پایه منابع لغوی، عربها از دوران جاهلیت این ماه را گرامی میداشتند و به سبب حرمت آن از جنگ و درگیری پرهیز میکردند.[۲]
این ماه با نامها و القاب متعددی شناخته میشود، از جمله «رجبُ الفَرد» به دلیل جدا بودن از سه ماه حرامِ پیدرپی (ذیالقعده، ذیالحجة و محرم)، و «رجبُ المُضَر» به سبب احترام ویژه قبیله مُضَر به آن. «رجبُ الأصمّ»، «رجبُ المُرَجَّب»، «رجبُ الحرام»، «مُنصَلُ الأسِنَّة» و «مُنصَلُ الألّ» از دیگر نامهای رجباند که همگی به ترک جنگ و کنار گذاشتن سلاح در این ماه اشاره دارند.[۳]
در برخی روایات، نامگذاری این ماه به «رجبُ الأصبّ» و «رجبُ الأصمّ» به پیامبر اسلام(ص) نسبت داده شده است. «الأصبّ» به سبب نزول رحمت الهی و «الأصمّ» به دلیل نهی از جنگ و نبود نشانههای نبرد در این ماه.[۴]
ماه رجب در میان اعراب جاهلی ماهی محترم بهشمار میرفت و در آن جنگ، خونریزی، قتل، غارت و شبیخون ممنوع بود.[۵] پس از ظهور اسلام، بر جایگاه و قداست این ماه افزوده شد و اهمیت مذهبی آن تقویت گردید.[۶]
فضیلت ماه رجب
ماه رجب، مقدمه ماه رمضان
سید علی خامنه ای: بزرگان و اهل معنا و اهل سلوک، ماه رجب را مقدمه ماه رمضان دانستهاند. ماه رجب، ماه شعبان، یک آمادگاهی است برای اینكه انسان در ماه مبارک رمضان - که ماه ضیافت الهی است - بتواند با آمادگی وارد شود.[۷]
در منابع روایی اسلامی، ماه رجب به عنوان ماهی پربرکت شناخته شده است که رحمت الهی در آن بر اهل عبادت فرو میریزد و روزهداری و شبزندهداری در این ماه پاداشهای فراوانی دارد.[۸]
در روایات، برای روزه ماه رجب فضیلتهای متعددی ذکر شده است؛ از جمله دوری از آتش جهنم، آمرزش گناهان،[۹] برآوردهشدن حاجات[۱۰] و امان از عذاب قبر.[۱۱] همچنین بنا بر روایات، انجام عمره در این ماه، بر دیگر زمانها برتری دارد.[۱۲] بنا بر روایتی از امام موسی کاظم(ع)، حسنات در رجب دو برابر و گناهان محو میشود و روزهداری یک روز از این ماه موجب دوری به اندازه مسیر صد سال از آتش جهنم و روزهداری سه روز از آن، واجب شدن بهشت برای روزهدار را به همراه دارد.[۱۳]سید محمدحسین حسینی طهرانی این ماه را دارای آثار و تأثیرات معنوی عمیقتری نسبت به ماه رمضان میدانست و بر مراقبه و توجه معنوی در این ایام تأکید میکرد.[۱۴] وی به نقل از سید علی قاضی طباطبایی، مجموعهای از توصیههای عبادی برای ماههای شعبان و رمضان و بهویژه رجب، نقل کرده است که شامل توبه، اهتمام به نمازهای واجب و مستحب، نماز شب، قرائت قرآن، ذکر و دعا، زیارت اماکن مقدس و قبور، و تقویت پیوندهای ایمانی میشود.[۱۵]
زیارت امامان شیعه، بهویژه زیارت امام رضا(ع)، در ماه رجب توصیه شده است.[۱۶]
اعمال ماه رجب
در کتاب مفاتیح الجنان در بخش اعمال ماه رجب اعمال زیر ذکر شده است:
از رسول اکرم(ص) روایت شده که: "هر کس در ماه رجب صد مرتبه بگوید: "أَسْتَغْفِرُ اللهَ الَّذِی لا إِلَهَ إِلا هُوَ وَحْدَهُ لا شَرِیک لَهُ وَ أَتُوبُ إِلَیهِ" و آن را به صدقه ختم فرماید حق تعالی برای او به رحمت و مغفرت و کسی که چهار صد مرتبه بگوید بنویسد برای او اجر صد شهید عطا فرماید.
از رسول خدا(ص) روایت است: کسی که در ماه رجب هزار مرتبه "لا إِلَهَ إِلا اللهُ" بگوید خداوند عز و جل برای او صد هزار حسنه عطا کند و برای او صد شهر در بهشت بنا فرماید.
روایت است کسی که در رجب در صبح هفتاد مرتبه و در شب نیز هفتاد مرتبه بگوید: "أَسْتَغْفِرُ اللهَ وَ أَتُوبُ إِلَیهِ" و پس از اتمام ذکر، دستها را بلند کند و بگوید: "اَللَّهُمَّ اغْفِرْ لِی وَ تُبْ عَلَیَّ" اگر در ماه رجب بمیرد خدا از او راضی باشد و به برکت ماه رجب، آتش او را لمس نکند.
در کل این ماه هزار مرتبه ذکر: "أَسْتَغْفِرُ اللهَ ذَا الْجَلالِ وَ الْإِکرَامِ مِنْ جَمِیعِ الذُّنُوبِ وَ الْآثَامِ" گفته شود.(از خداوندِ صاحب شکوه و کرامت، برای تمام گناهان و معصیتها آمرزش میطلبم.)
سه روز از این ماه را که پنجشنبه و جمعه و شنبه باشد روزه گرفته شود.
از حضرت رسول اکرم روایت شده است که: "هر کس در یک شب از شبهای ماه رجب ده رکعت نماز به این نحو که در هر رکعت حمد و قل یا ایها الکافرون یک مرتبه و توحید سه مرتبه بخواند، خداوند گناهان او را میآمرزد."
در هر شب، دو رکعت، بعد از حمد سه مرتبه سوره کافرون و یک مرتبه سوره توحید خوانده شود و چون سلام دهد دستها را بلند کند و بگوید: «لا اله الا الله وحده لا شریک له، له الملک و له الحمد یحیی و یمیت و هو حیّ لا یموت بیده الخیر و هو علی کلّ شیء قدیر و الیه المصیر و لا حول و لا قوة الا بالله العلی العظیم صلّ علی محمد النّبیّ الامّیّ و آله» و دستهایش را به صورت خود بکشد.
رسول خدا(ص) فرمود کسی که این نماز را بخواند خداوند دعای او را مستجاب گرداند و ثواب شصت حج و شصت عمره به او عطا فرماید.
بعد از نماز مغرب بیست رکعت، یعنی ۱۰ تا دو رکعتی نماز گزارده شود.
بعد از نماز عشاء دو رکعت نماز گزارده شود: در رکعت اول حمد و ألم نشرح یک مرتبه و توحید سه مرتبه و در رکعت دوم حمد و ألم نشرح و توحید و معوذتین خوانده شود و پس از سلام، سی مرتبه لا إِلَهَ إِلا اللهُ بگوید و سی مرتبه صلوات بفرستد.
خواندن سی رکعت نماز که در هر رکعت یک بار حمد و ده مرتبه سوره توحید
دوازده رکعت نماز که هر دو رکعت به یک سلام ختم میشود که در هر رکعت هر یک از سورههای حمد، توحید، فلق، ناس، آیة الکرسی و قَدْر چهار مرتبه و بعد از سلام چهار مرتبه گفته شود:
خواندن دوازده رکعت نماز که در هر رکعت سورههای حمد و فلق و ناس را یکبار و نیز اخلاص چهار بار خوانده میشود و بعد از اتمام نماز، گفته شود: "لا اله الا الله والله اکبر الحمد لله وسبحان الله ولا حول ولا قوه الا بالله العلی العظیم"
خواندن دوازده رکعت نماز که در هر رکعت سوره حمد و یس را بخواند پس از نماز، چهار بار سوره حمد را بخواند و سپس چهار بار بگوید: "لا اله الا الله والله اکبر والحمد لله وسبحان الله ولا حول ولا قوه الا بالله العلی العظیم" و بعد چهار بار بگوید: " الله ربی لا اشرک به شیئاً"
↑ ترجمه: ای آنکه هر خیری را از او امید دارم و از خشمش در هر شرّی ایمنی جویم، ای آنکه در برابر عبادت اندک مزد بسیار عطا میکند، ای آنکه به هرکه از او بخواهد میبخشد، ای آنکه به هرکه از او نخواهد و او را نشناسد نیز میبخشد، عطایش از روی مهربانی و رحمت است، با درخواستم از تو، همهی خیر دنیا و خیر آخرت را به من عطا کن و با درخواستم از تو همه شر دنیا و شر آخرت را بازگردان، زیرا آنچه را تو عطا کردی کاستی ندارد و از احسانت بر من بیفزای ای مهماننواز. https://erfan.ir/m84
↑ ترجمه: آنان که بر غیر تو بار یافتند ناامید گشتند و آنان که به کاری جز توجه به تو پرداختند زیانکار شدند و آنان که به درگاه غیر تو وارد شدند به تباهی رسیدند و سودجویان دچار قحطی شدند، مگر آنان که از فضل تو سود جستند، درِ رحمتت به روی مشتاقان باز است، خیرت به خواهندگان عطا شده، احسانت برای نیازمندان گوارا است و عطایت برای آرزومندان آماده است و روزیات حتی برای روگردانان از فرمانت گسترده است و بردباریات کسانی را که به دشمنیات برخاستهاند نیز شامل است، شیوهات به بدکاران احسان و روشت زندگی بخشیدن به متجاوزان است، خدایا مرا به راه رهیافتگان بدار و تلاش تلاشگران را روزیام کن و مرا از بیخبران دورشده قرار مده و روز جزا آمرزشت را نصیبم کن. https://erfan.ir/m84
منابع
طريحی، فخرالدين بن محمد، مجمع البحرین تصحیح، احمد حسينى اشكورى، تهران، مرتضوى، چاپ سوم، ۱۳۷۵ش.
انصاری، محمدرضا، «مقاله رجب»، در دائرة المعارف تشیع، ج۸، تهران، شهید سعید محبی، ۱۳۷۹ش.
مجلسی، محمدباقر، بحار الأنوار، تصحیح، جمعى از محققان، بيروت، دار إحياء التراث العربی، چاپ دوم، ۱۴۰۳ق.
حسینی طهرانی، سید محمدحسین، مهر تابناک، با اضافات سید محمدمحسن طهرانی، تهران، مکتب وحی، ۱۴۳۴ق.
شیخ حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعة، تصحیح، مؤسسة آل البيت(ع)، مؤسسة آل البيت(ع)، قم، چاپ اول، ۱۴۰۹ق.
مسعودی، علی بن حسین، مروج الذهب و معادن الجوهر، تحقیق، داغر، اسعد، قم، دار الهجرة، چاپ دوم، ۱۴۰۹ق.
