مناظره امام رضا با عالم زرتشتی

مناظره امام رضا با عالم زرتشتی
اطلاعات مناظره
طرف اول	امام رضا(ع)
طرف دوم	دانشمندی زرتشتی به نام هِربِذ
موضوع	اثبات نبوت حضرت موسی و حضرت عیسی و حضرت محمد(ص)
راوی اصلی	حسن بن محمد نوفلی
مکان	مرو
زمان	در سال‌های ۲۰۱ تا ۲۰۳ق
اعتبار سند	ضعیف
منابع شیعه	توحید • عُیُونُ اَخبارِ الرّضا
مناظره‌های مشهور
	مناظره امام باقر با اسقف مسیحیان • مناظره امام باقر با حسن بصری • مناظره امام رضا با ابوقرة • مناظره امام رضا با جاثلیق • مناظره امام رضا با رأس الجالوت • مناظره امام رضا با سلیمان مروزی • مناظره امام رضا با عمران صابی • مناظره امام رضا درباره توحید

مناظره امام رضا با عالم زرتشتی، گفت‌وگویی علمی میان امام رضا(ع) و هِربِذ زرتشتی درباره اثبات نبوّت حضرت موسی، حضرت عیسی و حضرت محمد(ص). در این مناظره، امام رضا(ع) بر اساس دلیل هِربِذ بر نبوت زرتشت، پیامبریِ پیامبران یهودیت، مسیحیت و اسلام را برای او اثبات می‌کند.

این گفت‌وگو در جلسه‌ای انجام شد که در آن، به‌خواست مأمون خلیفه عباسی، امام رضا(ع) با عالمان یهودی، مسیحی، زرتشتی و صابئی به‌صورت مفصل بحث کرد. حدیث مناظره را نخستین‌بار شیخ صدوق در توحید و عُیُونُ اَخبارِ الرّضا نقل کرده کرده است.

بنا به روایت او، هِربِذ پاسخ اشکال امام رضا(ع) را نمی‌دهد و خیلی زود، بحث را تمام می‌کند.

زمینه شکل‌گیری مناظره و موضوع آن

مناظره امام رضا(ع) با هِربِذ اکبر، عالم زرتشتی گفت‌وگوی کوتاهی است که در آن از اثبات نبوت زرتشت و حضرت موسی و حضرت عیسی و حضرت محمد(ص) بحث شده است. این مناظره به‌خواست مأمون خلیفه عباسی برگزار شد. او هنگامی که امام رضا از مدینه به مرو رفت، از عالمان مسیحی، یهودی، زرتشتی و صابئی خواست با وی مناظره کنند.^[۱]

در این جلسه، جاثَلیق (بزرگ مسیحیان)، رأس‌الجالوت (بزرگ یهودیان)، بزرگان صابئان و عِمران صابی هم حضور داشتند و مناظره ‌کردند.^[۲] حسن بن محمد نوفلی راویِ مناظره، هدف مأمون از برگزاری آن را آزمایش امام رضا بیان کرده است.^[۳]

متن مناظره

امام رضا: دلیلت بر نبوت زرتشت ـ‌که او را پیامبر می‌دانی‌ـ چیست؟
هِربِذ:او چیزى برایمان آورده است که پیش از او، کسی نیاورده بود. البته ما خود، او را ندیده‌ایم، ولی اخباری از پیشینیانمان به ما رسید مبنی بر اینکه او چیزهایی را برای ما حلال کرد که کسی جز او حلال نکرد و چیزهایی را حرام کرد که غیر او حرام نکرد. ازاین‌رو از وی پیروی کردیم.
امام رضا: پس شما به‌جهت اخباری که درباره او آمده است، از او پیروی می‌کنید؟
هربذ: بله.
امام رضا: دیگر امت‌ها نیز همین‌طورند. اخباری درباره آنچه پیامبرانشان، از جمله موسی و عیسی و محمد(ص) برایشان آورده‌اند، به آن‌ها رسیده است. اگر دلیلتان برای قبول نبوت زرتشت، اخبار متواتر است، چرا به نبوت آن پیامبران اقرار نمی‌کنید؟

هربذ پاسخی به این سؤال نداد و گفت‌وگو را پایان داد.^[۴] ^{[یادداشت ۱]}

منابع حدیث

نخستین‌بار، متن مناظره در کتاب‌های توحید^[۵] و عیون اخبار الرضا،^[۶] نوشته شیخ صدوق (۳۰۵-۳۸۱ق) گزارش شده است. پس از آن، احمد بن علی طَبرسی (زیسته در قرن ششم قمری) در احتجاج آن را نقل کرده است.^[۷] در بحارالانوار هم حدیث به‌نقل از دو کتاب شیخ صدوق، روایت شده است.^[۸]

اعتبار سند حدیث

رجالیان در خصوص سلسلهٔ راویان این حدیث، اختلاف‌نظر دارند. گروهی همه آن‌ها را ثقه دانسته‌اند و کسانی دیگر برخی از آن‌ها را غیرثقه شمرده‌اند.^[۹] افزون بر این، سند حدیث، مُرسَل است؛ یعنی برخی از افراد سلسلهٔ راویانش ذکر نشده است. بنابراین حدیث را به‌لحاظ سند، ضعیف می‌دانند.^[۱۰] با وجود این، برخی بر این باورند که این حدیث، ضعیفِ مقبول است؛ یعنی با این که ضعف در سند دارد، بر اساس آن عمل می‌شود؛ زیرا عالمی معتبر همچون صدوق، آن را روایت کرده و او تنها روایاتی را نقل می‌کرده که به صدورشان از معصوم اطمینان داشته است.^[۱۱]

جستارهای وابسته

پانویس

↑ شیخ صدوق، توحید، ۱۳۹۸ق، ص۴۱۷-۴۱۸؛ شیخ صدوق، عیون اخبار الرضا، ۱۳۷۸ق، ج۱، ص۱۵۴-۱۵۵.
↑ شیخ صدوق، توحید، ۱۳۹۸ق، ص۴۱۷-۴۴۱؛ شیخ صدوق، عیون اخبار الرضا، ۱۳۷۸ق، ج۱، ص۱۵۴-۱۷۵.
↑ شیخ صدوق، توحید، ۱۳۹۸ق، ص۴۱۹؛ شیخ صدوق، عیون اخبار الرضا، ۱۳۷۸ق، ج۱، ص۱۵۵.
↑ شیخ صدوق، توحید، ۱۳۹۸ق، ص۴۱۹؛ شیخ صدوق، عیون اخبار الرضا، ۱۳۷۸ق، ج۱، ص۱۶۷-۱۶۸.
↑ شیخ صدوق، توحید، ۱۳۹۸ق، ص۴۱۹.
↑ شیخ صدوق، عیون اخبار الرضا، ۱۳۷۸ق، ج۱، ص۱۶۷-۱۶۸.
↑ طبرسی، الاحتجاج، ۱۴۰۳ق، ج۲، ص۴۲۴.
↑ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۱۰، ص۳۱۰.
↑ خسرویان، «بررسی و تحلیل سند مناظرات امام رضا(ع) در عراق و خراسان»، ص۱۱۲-۱۱۳، ۱۱۶-۱۲۵.
↑ خسرویان، «بررسی و تحلیل سند مناظرات امام رضا(ع) در عراق و خراسان»، ص۱۲۶.
↑ خسرویان، «بررسی و تحلیل سند مناظرات امام رضا(ع) در عراق و خراسان»، ص۱۲۶.

یادداشت

↑ ثُمَّ دَعَا(ع) بِالْهِرْبِذِ الْأَکبَرِ فَقَالَ لَهُ الرِّضَا(ع) أَخْبِرْنِی عَنْ زَرْدَهُشْتَ الَّذِی تَزْعُمُ أَنَّهُ نَبِی مَا حُجَّتُک عَلَی نُبُوَّتِهِ قَالَ إِنَّهُ أَتَی بِمَا لَمْ یأْتِنَا أَحَدٌ قَبْلَهُ وَ لَمْ نَشْهَدْهُ وَ لَکنَّ الْأَخْبَارَ مِنْ أَسْلَافِنَا وَرَدَتْ عَلَینَا بِأَنَّهُ أَحَلَّ لَنَا مَا لَمْ یحِلَّهُ غَیرُهُ فَاتَّبَعْنَاهُ قَالَ أَفَلَیسَ إِنَّمَا أَتَتْکمُ الْأَخْبَارُ فَاتَّبَعْتُمُوهُ قَالَ بَلَی قَالَ فَکذَلِک سَائِرُ الْأُمَمِ السَّالِفَةِ أَتَتْهُمُ الْأَخْبَارُ بِمَا أَتَی بِهِ النَّبِیونَ وَ أَتَی بِهِ مُوسَی وَ عِیسَی وَ مُحَمَّدٌ فَمَا عُذْرُکمْ فِی تَرْک الْإِقْرَارِ لَهُمْ إِذْ کنْتُمْ إِنَّمَا أَقْرَرْتُمْ بِزَرْدَهُشْتَ مِنْ قِبَلِ الْأَخْبَارِ الْمُتَوَاتِرَةِ بِأَنَّهُ جَاءَ بِمَا لَمْ یجِئْ بِهِ غَیرُهُ فَانْقَطَعَ الْهِرْبِذُ مَکانَه (شیخ صدوق، توحید، ۱۳۹۸ق، ص۴۱۹؛ شیخ صدوق، عیون اخبار الرضا، ۱۳۷۸ق، ج۱، ص۱۶۷-۱۶۸).

منابع

خسرویان قله‌زو، جعفر، «بررسی و تحلیل سند مناظرات امام رضا(ع) در عراق و خراسان»، در پژوهش‌های قرآن و حدیث، شماره ۱، ۱۳۹۷ش.
شیخ صدوق، محمد بن علی، التوحید، تحقیق و تصحیح هاشم حسینی، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ اول، ۱۳۹۸ق.
شیخ صدوق، محمد بن علی، عیون اخبار الرضا، تحقیق و تصحیح مهدی لاجوردی، تهران، نشر جهان، چاپ اول، ۱۳۷۸ش.
طبرسی، احمد بن علی، الاحتجاج علی اهل اللجاج، تحقیق و تصحیح محمدباقر خرسان، مشهد، نشر مرتضی، چاپ اول، ۱۴۰۳ق.
مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار الجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهار، بیروت، دار احیاء‌ التراث العربی، چاپ دوم، ۱۴۰۳ق.

پیوند به بیرون

[1] شیخ صدوق، توحید، ۱۳۹۸ق، ص۴۱۷-۴۱۸؛ شیخ صدوق، عیون اخبار الرضا، ۱۳۷۸ق، ج۱، ص۱۵۴-۱۵۵.

[2] شیخ صدوق، توحید، ۱۳۹۸ق، ص۴۱۷-۴۴۱؛ شیخ صدوق، عیون اخبار الرضا، ۱۳۷۸ق، ج۱، ص۱۵۴-۱۷۵.

[3] شیخ صدوق، توحید، ۱۳۹۸ق، ص۴۱۹؛ شیخ صدوق، عیون اخبار الرضا، ۱۳۷۸ق، ج۱، ص۱۵۵.

[4] شیخ صدوق، توحید، ۱۳۹۸ق، ص۴۱۹؛ شیخ صدوق، عیون اخبار الرضا، ۱۳۷۸ق، ج۱، ص۱۶۷-۱۶۸.

[6] شیخ صدوق، توحید، ۱۳۹۸ق، ص۴۱۹.

[7] شیخ صدوق، عیون اخبار الرضا، ۱۳۷۸ق، ج۱، ص۱۶۷-۱۶۸.

[8] طبرسی، الاحتجاج، ۱۴۰۳ق، ج۲، ص۴۲۴.

[9] مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۱۰، ص۳۱۰.

[10] خسرویان، «بررسی و تحلیل سند مناظرات امام رضا(ع) در عراق و خراسان»، ص۱۱۲-۱۱۳، ۱۱۶-۱۲۵.

[11] خسرویان، «بررسی و تحلیل سند مناظرات امام رضا(ع) در عراق و خراسان»، ص۱۲۶.

[12] خسرویان، «بررسی و تحلیل سند مناظرات امام رضا(ع) در عراق و خراسان»، ص۱۲۶.

[5] ثُمَّ دَعَا(ع) بِالْهِرْبِذِ الْأَکبَرِ فَقَالَ لَهُ الرِّضَا(ع) أَخْبِرْنِی عَنْ زَرْدَهُشْتَ الَّذِی تَزْعُمُ أَنَّهُ نَبِی مَا حُجَّتُک عَلَی نُبُوَّتِهِ قَالَ إِنَّهُ أَتَی بِمَا لَمْ یأْتِنَا أَحَدٌ قَبْلَهُ وَ لَمْ نَشْهَدْهُ وَ لَکنَّ الْأَخْبَارَ مِنْ أَسْلَافِنَا وَرَدَتْ عَلَینَا بِأَنَّهُ أَحَلَّ لَنَا مَا لَمْ یحِلَّهُ غَیرُهُ فَاتَّبَعْنَاهُ قَالَ أَفَلَیسَ إِنَّمَا أَتَتْکمُ الْأَخْبَارُ فَاتَّبَعْتُمُوهُ قَالَ بَلَی قَالَ فَکذَلِک سَائِرُ الْأُمَمِ السَّالِفَةِ أَتَتْهُمُ الْأَخْبَارُ بِمَا أَتَی بِهِ النَّبِیونَ وَ أَتَی بِهِ مُوسَی وَ عِیسَی وَ مُحَمَّدٌ فَمَا عُذْرُکمْ فِی تَرْک الْإِقْرَارِ لَهُمْ إِذْ کنْتُمْ إِنَّمَا أَقْرَرْتُمْ بِزَرْدَهُشْتَ مِنْ قِبَلِ الْأَخْبَارِ الْمُتَوَاتِرَةِ بِأَنَّهُ جَاءَ بِمَا لَمْ یجِئْ بِهِ غَیرُهُ فَانْقَطَعَ الْهِرْبِذُ مَکانَه (شیخ صدوق، توحید، ۱۳۹۸ق، ص۴۱۹؛ شیخ صدوق، عیون اخبار الرضا، ۱۳۷۸ق، ج۱، ص۱۶۷-۱۶۸).

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[یادداشت ۱]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

ن ب و امام رضا علیه‌السلام
بستگان	امام کاظم(ع) (پدر) • نجمه (مادر) • سبیکه (همسر) • امام جواد (فرزند) • فاطمه معصومه(س) (خواهر) • حمزة بن موسی (برادر) • شاهچراغ (برادر) • سید میر محمد عابد (برادر) • قاسم بن موسی (برادر) • زید النار (برادر)
القاب	رضا • ضامن آهو • عالم آل محمد • غریب‌الغربا • کنیه‌ها و لقب‌ها
کنیه‌ها	ابوالحسن
سخنان	حدیث سلسلةالذهب • محض الاسلام و شرایع الدین • صحیفة الرضا • ما منا الا مقتول شهید • حدیث ریان بن شبیب
مناظرات	مناظره با ابو قرة • مناظره با جاثلیق • مناظره با رأس الجالوت • مناظره با زرتشتیان • مناظره با سلیمان مروزی • مناظره با صابئین • مناظره درباره توحید
اصحاب	بزنطی • اباصلت هروی • اسحاق بن موسی • حسین بن موسی بن جعفر • عبدالعظیم • خیران خادم • اصحاب امام رضا • ادامه
خلفای معاصر	هارون • امین عباسی • مأمون عباسی
مسیر حرکت	بصره • اهواز • نیشابور • مرو • مشهد • طوس • سفر امام رضا به مرو
شعر و هنر مرتبط	تائیه دعبل • مجموعه تلویزیونی ولایت عشق • قطعه‌ای از بهشت • با آل علی هرکه درافتاد ورافتاد
مکان‌ها و بناهای مرتبط و منسوب	حرم • قدمگاه نیشابور • صریا • سناباد • بقعه هارونیه • نوقان • مدرسه رضویه • مسجد فرط • قدمگاه فراشاه • مسجد بیرون • مسجد توران‌پشت • آرامگاه علی بن مهزیار
کتاب‌شناسی	عیون اخبار الرضا • طب الرضا • فقه الرضا • الحیاة السیاسیة للامام الرضا • الامام الرضا تاریخ و دراسة • دانشنامه امام رضا
وابسته	حمید بن قحطبه • سادات رضوی • ولایتعهدی امام رضا(ع) • رجاء بن ابی‌ضحاک • دهه کرامت • کنگره جهانی امام رضا(ع) • ابن‌الرضا • صلوات خاصه امام رضا(ع)
یاران امام رضا علیه‌السلام • حرم امام رضا(ع)