مقدس اردبیلی
 | |
| اطلاعات فردی | |
|---|---|
| نام کامل | احمد بن محمد اردبیلی |
| لقب | مقدس اردبیلی |
| محل زندگی | نجف |
| تاریخ وفات | ۹۹۳ق |
| محل دفن | حرم امیرالمومنین |
| شهر وفات | نجف |
| اطلاعات علمی | |
| استادان | سید علی بن حسین حسینی صائغ • جمال‌الدین محمود |
| شاگردان | شیخ حسن عاملی • سید محمد عاملی • ملا عبدالله شوشتری |
| اجازه اجتهاد از | سید علی صائغ |
| تألیفات | مجمع الفائده و البرهان • حاشیه بر شرح تجرید،حدیقة الشیعة • زبدة البیان فی أحکام القرآن |
| فعالیت‌های اجتماعی-سیاسی | |
| سیاسی | ارتباط با دربار صفوی |
| اجتماعی | تلاش برای رفع مشکلات شیعیان |
احمد بن محمد اردبیلی (متوفای ۹۹۳ق) معروف به مقدس و محقق اردبیلی از فقهای امامیه در قرن دهم قمری و از معاصران شیخ بهائی بود. وی در علوم عقلی و علوم نقلی تبحر داشت و در زمان ریاست او بر حوزه علمیه نجف رونقی دوباره به این حوزه داده شد.
مجمع الفائده و البرهان و زبدة البیان از مهم‌ترین آثار او نام برده شده است. اردبیلی در مسائل فقهی چون نجاست خمر، حرمت غناء و شرایط قاضی آرایی متفاوت از نظر مشهور فقهای شیعه داشت.
مقدس اردبیلی از دربار صفویه برای گسترش تشیع و حل مشکلات شیعیان استفاده می‌کرد؛ ولیکن وارد دستگاه صفوی نشد. زهد و تقوا و کمک‌های او به محرومان زبان‌زد بود و کراماتی نیز به او نسبت داده شده است.
محقق اردبیلی در سال‌های ۹۸۴-۹۹۳ق مرجع تقلید بوده و افرادی مانند سید محمد موسوی عاملی مؤلف مدارک الاحکام و شیخ حسن عاملی مؤلف معالم الدین از شاگردان او بودند.
زندگی و تحصیلات
احمد اردبیلی فرزند محمد در قرن ۱۰ق در قریه نیار در دو کیلومتری شرق اردبیل[۱] زاده شد. وی معاصر شیخ بهایی و شاه عباس اول بود[۲] علوم نقلی و فقه را نزد سید علی صائغ و دیگر استادان حوزه علمیه نجف فرا گرفت.[۳] اردبیلی مدتی به شیراز مهاجرت کرد و نزد جمال الدین محمود علوم عقلی را فراگرفت.[۴] وی در اواخر عمر در نجف از تدریس علوم عقلی سر باز زد و تا زنده بود به تدریس علوم نقلی پرداخت.[۵] وی در دوران ریاست خود بر حوزه علمیه نجف آن را رونقی تازه بخشید[۶] و به محقق اردبیلی معروف شد.[۷] او در صفر ۹۹۳ق[۸] درگذشت و در ایوان طلای حرم امام علی(ع) به خاک سپرده شد.[۹] حرز الدین درگذشت او را در ۹۹۲ق ذکر کرده است.[۱۰]
اردبیلی نخستین کسی بود که پس از عصر شیخ طوسی دایره عمل به خبر واحد را گسترش داد و به خبر غیر امامی ثقه توجه داشت.[۱۱]
خصوصیات اخلاقی
احمد اردبیلی در نتیجه زهد و تقوایش به مقدس اردبیلی شهرت یافت؛ چنانکه بخاطر علم و دانش وسیعش به «محقق اردبیلی» مشهور گردیده بود.[۱۲] از وی کراماتی نیز نقل شده است.[۱۳] مقدس اردبیلی خود را در برابر شاگردانش بسیار کوچک می‌شمرد. از شاگردانش گزارش‌هایی درباره تواضع او و کمک‌هایش به محرومان نقل شده است.[۱۴]
وی مورد تجلیل علما و فقهای شیعه قرار گرفته است؛ از جمله سید مصطفی تفرشی،[۱۵] شیخ حر عاملی،[۱۶] شیخ عباس قمی و علامه مجلسی او را با القاب و عبارت‌های گوناگونی ستوده است.[۱۷] صاحب جواهر و محدث بحرانی در الحدائق الناضرة و صاحب مستند الشیعه از او به عظمت یاد کرده‌اند.
«محقق اردبیلی در ورع و تقوی و زهد و فضل بنهایت رسید و من یعنی مجلسی در متقدمین و متأخرین مثل او را نشنیده‌ام.» [۱۸]
ارتباط با دربار صفوی
وی با دربار صفویه ارتباط داشت و از این راه در گسترش تشیع و حل مشکلات شیعیان تلاش‌های زیادی کرد؛ هرچند وی به درخواست شاه عباس صفوی برای ترک نجف و مهاجرت به ایران پاسخ منفی داد.[۱۹] اما شاه عباس صفوی ارادت خاصی به مقدس اردبیلی داشت و در مکتوبات خویش به ایشان خود را «کلب استان علی» می‌نوشت.[۲۰]
به گفتۀ حرزالدین در معارف الرجال، مقدس اردبیلی در نجف بود، نامه‌ای درباره نیازمندی یکی از علویان، به شاه طهماسب اول نوشت و در آن شاه را به دوستی و برادری خطاب کرد. هنگامی که شاه طهماسب نامه را خواند به آن شخص علوی کمک کرد و به نزدیکان خود گفت هنگامی که من از دنیا رفتم این نامه را در قبر من زیر سرم قرار دهید تا به وسیلۀ آن بر نکیر و منکر احتجاج کنم به اینکه ملا احمد مرا برادر و دوست قبول کرده است و سبب نجاتم از آتش شود.[۲۱]
مرجعیت
اردبیلی، از سید علی بن حسین حسینی صائغ اجازه اجتهاد دریافت کرد.[۲۲] و به گفتۀ محمدابراهیم جناتی، در سال‌های ۹۸۴-۹۹۳ق مرجع تقلید بوده است و مردم به این عنوان به او رجوع می‌کردند.[۲۳]
شاگردان
گفته شده است مقدس اردبیلی ۱۰ شاگرد داشته است؛ برخی از شاگردانش عبارتند از:
- سید محمد عاملی (۱۰۰۹ق) مؤلف مدارک الاحکام و نهایة المرام
- شیخ حسن عاملی (۱۰۱۱ق) مؤلف معالم الدین فرزند شهید ثانی
- امیر فضل الله تفرشی[۲۴]
- عبدالله شوشتری اصفهانی[۲۵]
- محمد بن محمد بلاغی[۲۶]
- امیر علاّم
نقل شده است که هنگام مرگ مقدس اردبیلی از وی پرسیدند که بعد از شما به چه کسی رجوع کنیم در پاسخ گفته بود در شرعیات به امیر علاّم و در عقلیات به امیر فضل الله رجوع کنید.[۲۷]
برخی اندیشه‌ها
اردبیلی را دارای استقلال نظر دانسته‌اند به گونه‌ای که در بسیاری از مسائل فقهی در برابر دیدگاه پیشینیان نظریه‌ای مستقل ابراز کرده است[۲۸] در برخی از مسائل فقهی مانند نجاست خمر، حرمت غناء[۲۹] و شرایط قاضی[۳۰] آرائی بر خلاف مشهور داشته است که آنها را در کتاب مجمع الفائدة و البرهان بیان کرده است.[۳۱] هم‌چنین گفته شده که در فقه او استدلال‌های عقلی برجستگی دارد و با این وجود از دانش رجال نیز استفاده شایانی کرده است.[۳۲]
به گفته آیت‌الله شبیری زنجانی فقیه و رجال‌شناس محقق اردبیلی در دانش فقه صاحب مکتب است و بین قبل از او و بعد از او تفاوت بسیاری در کیفیت استدلال و استنباط فقهی هست.[۳۳]
آثار
مقدس اردبیلی در موضوعات کلام، فقه، اصول، عقاید و سیره اهل بیت(ع) آثاری نگاشت. مجمع الفائده و البرهان و زبدة البیان از مهم‌ترین آثار او نام برده شده است.[۳۴]
کنگره بزرگداشت
در شهریور ماه سال ۱۳۷۵ش کنگره بزرگداشتی از سوی حوزه علمیه قم برای محقق اردبیلی برگزار شد. این کنگره در دو روز در شهرهای قم و اردبیل برگزار شد. در این نشست پیام آیت الله خامنه‌ای رهبر جمهوری اسلامی خوانده شد. [۳۵] و ۵۳ مقاله عربی و فارسی نیز ارائه شد که مجموعه مقالات ارائه شده در کنگره بزرگداشت محقق اردبیلی در سه جلد منتشر شده است. [۳۶] هم‌چنین مجله کیهان اندیشه به مناسبت برگزاری این کنگره یک ویژه‌نامه منتشر کرد. [۳۷]
پانویس
- ↑ صفری، اردبیل در گذرگاه تاریخ، ج۲، ۱۳۷۰ش، ص۳۵۸.
- ↑ شریف رازی، گنجینه دانشمندان، ۱۳۵۲ش، ج۳، ص۶۰.
- ↑ گلشن ابرار، ۱۳۷۹ش، ص۱۷۹.
- ↑ افندی اصفهانی، ریاض العلماء، ۱۳۶۶ش، ج۱، ص۹۰.
- ↑ افندی اصفهانی، ریاض العلماء، ۱۳۶۶ش، ج۱، ص۹۰.
- ↑ گلشن ابرار، ۱۳۷۹ش، ج۱، ص۱۸۱.
- ↑ مدرس تبریزی، ریحانة الادب، ۱۳۶۹ش، ج۵، ص۳۶۷.
- ↑ امین، اعیان الشیعه، ۱۴۰۶ق، ج۳، ص۸۰؛ افندی اصفهانی، ریاض العلماء، ۱۳۶۶ش، ج۱، ص۹۰؛ حر عاملی، امل الآمل، ۱۳۸۵ق، ج۲، ص۲۳؛ حسینی تفرشی، نقدالرجال، ۱۳۱۸ش، ص۲۹.
- ↑ مدرس تبریزی، ریحانة الادب، ۱۳۶۹ش، ج۵، ص۳۷۰؛ حرزالدین، معارف الرجال، ۱۴۰۵ق، ص۵۶.
- ↑ حرزالدین، معارف الرجال، ۱۴۰۵ق، ج۱، ص۵۶.
- ↑ ربانی، فقه و فقهای امامیه، ۱۳۸۶ش، ص۳۹.
- ↑ مدرس تبریزی، ریحانة الادب، ۱۳۶۹ش، ج۵، ص۳۶۷. صفری، اردبیل در گذرگاه تاریخ، ج۳، ۱۳۷۰ش، ص۳۵۹.
- ↑ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۵۲، ص۱۷۴؛ تنکابنی، قصص العلما، ص۳۴۵؛ مدرس تبریزی، ریحانة الادب، ۱۳۶۹ش، ج۵، ص۳۶۷.
- ↑ مدرس تبریزی، ریحانة الادب، ۱۳۶۹ش، ج۵، ص۳۶۸.
- ↑ حسینی تفرشی، نقدالرجال، ۱۳۱۸ش، ص۲۹.
- ↑ حر عاملی، امل الآمل، ۱۳۸۵ق، ج۲، ص۲۳.
- ↑ قمی، فوائد‌الرضویه، ۱۳۸۵ش، ج۱، ۵۷.
- ↑ به نقل از صفری، اردبیل در گذرگاه تاریخ، ج۳، ۱۳۷۰ش، ص۳۵۷.
- ↑ حر عاملی، امل الآمل، ۱۳۸۵ق، ج۲، ص۲۳؛ حسینی تفرشی، نقدالرجال، ۱۳۱۸ش، ص۲۹؛ نک: حرزالدین، معارف الرجال، ۱۴۰۵ق، ج۱، ص۵۵.
- ↑ صفری، اردبیل در گذرگاه تاریخ، ج۳، ۱۳۷۰ش، ص۳۵۸.
- ↑ حرزالدین، معارف الرجال، ۱۴۰۵ق، ص۵۵.
- ↑ موسوعة طبقات الفقهاء، ج۱۰، ص۵۷.
- ↑ جناتی، «مقدس اجتماعی در عرصه اجتهاد»، ص۲۵.
- ↑ افندی اصفهانی، ریاض العلماء، ۱۳۶۶ش، ج۱، ص۹۰.
- ↑ مدرس تبریزی، ریحانة الادب، ۱۳۶۹ش، ج۵، ص۳۶۹.
- ↑ سبحانی، موسوعة طبقات الفقهاء، ۱۴۱۸ق، ج۱۰، ص۵۸؛ برای اطلاع از سایر شاگردان نک: امین، اعیان الشیعه، ۱۴۰۶ق، ج۳، ص۸۱.
- ↑ صفری، اردبیل در گذرگاه تاریخ، ج۳، ۱۳۷۰ش، ص۳۵۸.
- ↑ شبیری زنجانی، جرعه‌ای از دریا، ج۴، ص۳۸۰
- ↑ اردبیلی، مجمع الفائده، ۱۴۰۳ق، ج۸، ص۵۹.
- ↑ اردبیلی، مجمع الفائده، ۱۴۰۳ق، ج۱۲، ص۱۵.
- ↑ جناتی، «مقدس اردبیلی در عرصه اجتهاد»، ص۲۹.
- ↑ شبیری زنجانی، جرعه‌ای از دریا، ج۴، ص۳۸۱
- ↑ شبیری زنجانی، جرعه‌ای از دریا، ج۴، ص۳۸۰
- ↑ مدرس تبریزی، ریحانة الادب، ۱۳۶۹ش، ج۵، ص۳۶۹؛ افندی اصفهانی، ریاض العلماء، ۱۳۶۶ش، ج۱، ص۹۱؛ حرزالدین، معارف الرجال، ۱۴۰۵ق، ج۱، ص۵۴.
- ↑ پیام به کنگره‌‌ی بزرگداشت مقدس اردبیلی، سایت اطلاع‌رسانی آیت‌الله خامنه‌ای.
- ↑ مقالات کنگره محقق اردبیلی، سایت کتابخانه آیت‌الله بروجردی.
- ↑ کیهان اندیشه، ویژه محقق اردبیلی، سایت جامع پرتال علوم انسانی.
منابع
- اردبیلی، احمد بن محمد، مجمع الفائدة و البرهان فی شرح إرشاد الأذهان، تصحیح: مجتبی عراقی- علی‌پناه اشتهاردی- حسین یزدی اصفهانی، قم،دفتر انتشارات اسلامی، ۱۴۰۳ق.
- افندی اصفهانی، عبدالله، ریاض العلماء و حیاض الفضلا، ترجمه: محمدباقر ساعدی، مشهد، بنیاد پژوهش‌های آستان قدس رضوی، ۱۳۶۶ش.
- امین، سید محسن، أعیان الشیعة، بیروت، دار التعارف للمطبوعات، ۱۴۰۶ق.
- جعفری، محمد عیسی، «بررسی انتساب کتاب حدیقة الشیعه به مقدس اردبیلی»، معارف عقلی، شماره ۱۲، زمستان ۱۳۸۷ش.
- جمعی از پژوهشگران حوزه علمیه قم، گلشن ابرار، نشر معروف، قم، ۱۳۷۹ش.
- جناتی، محمدابراهیم، «مقدس اردبیلی در عرصه اجتهاد»، در مجله کیهان اندیشه، مرداد و شهریور ۱۳۷۵، شماره ۶۷.
- حسینی تفرشی، مصطفی، نقدالرجال، قم، الرسول المصطفی(ع)، ۱۳۱۸ش.
- حرز الدین، محمد، معارف الرجال فی تراجم العلماء و الادباء، تحقیق: محمد حسین حرزالدین، قم، منشورات مکتبة آیت الله العظمی المرعشی النجفی، ۱۴۰۵ق.
- حر عاملی، محمد بن حسن، أمل الآمل في علماء، نجف، جبل عامل مکتبة الأندلس - بغداد، ۱۳۸۵ق.
- ربانی، محمد حسن، فقه و فقهای امامیه در گذر زمان، تهران، چاپ و نشر بین الملل، ۱۳۸۶ش.
- سبحانی، جعفر، موسوعة طبقات الفقهاء، قم، مؤسسه امام صادق، ۱۴۱۸ق.
- شبیری زنجانی، سید موسی، جرعه‌ای از دریا، جلد چهارم، مؤسسه کتاب‌شناسی شیعه، قم، ۱۳۹۹ش.
- شریف رازی، محمد، گنجینه دانشمندان، تهران، کتابفروشی اسلامی، ۱۳۵۲ش.
- صفری، بابا، اردبیل در گذرگاه تاریخ، انتشارات دانشگاه آزاد اسلامی واحد اردبیل، ۱۳۷۰ش، چاپ دوم.
- مجلسی، محمدباقر، بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار (علیهم السلام)، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چاپ سوم، ۱۴۰۳ق.
- مدرس تبریزی، میرزا محمدعلی، ریحانة الادب، بی‌جا، انتشارات خیام، ۱۳۶۹ش.
- پیام به کنگره‌‌ی بزرگداشت مقدس اردبیلی، سایت اطلاع‌رسانی آیت‌الله خامنه‌ای.
- مقالات کنگره محقق اردبیلی، سایت کتابخانه آیت‌الله بروجردی.
- کیهان اندیشه، ویژه محقق اردبیلی، سایت جامع پرتال علوم انسانی.
پیوند به بیرون