مصطفی بن حسین تَفْرِشی، عالم رجالی سده ۱۰ و ۱۱ قمری، نویسنده کتاب نقد الرجال و از شاگردان ملا عبدالله شوشتری است. او در نقد الرجال رویکردی انتقادی به دیدگاه‌های مختلف داشته و تلاش کرده آراء مختلف را به صورت منظم و جامع و کوتاه گرد آورد. تفرشی از سوی علمای دوره‌های بعد، برای دقت علمی و دانش فراوان ستایش شده است.
| عالم رجال‌شناس شیعی | |
| اطلاعات فردی | |
|---|---|
| تاریخ وفات | حدود سال‌های دهه ۱۰۵۰ قمری |
| اطلاعات علمی | |
| اجازه روایت از | عبدالله شوشتری اصفهانی • عبدالعالی بن محقق کرکی |
| اجازه روایت به | شرف الدین علی شولستانی |
| تألیفات | نقد الرجال |
زندگی‌نامه
در نوشته‌های تذکره‌نویسان، اطلاعات محدودی درباره او در دسترس است؛ می‌گویند: نسب تفرشی از طریق حسن افطس، به امام زین العابدین(ع) می‌رسد.[۱] خوانساری نیز محتمل دانسته است که وی از عموزادگان فیض الله بن عبدالقاهر حسینی، فقیه و متکلم رجالی باشد.[۲]
تاریخ ولادت و درگذشت تفرشی نیز ثبت نشده است.[۳] تنها بر اساس برخی شواهد موجود می‌توان تاحدودی زمان حیات وی را مشخص کرد. در ۱۰۴۴ق/۱۶۳۴م که ملا مراد تفرشی، التعلیقة السجادیة را به پایان برد، او را با عبارت «ایّده الله» دعا کرده که نشان می‌دهد تفرشی هنوز در قید حیات بوده است.[۴] تفرشی خود گزارش می‌کند که عبدالعالی بن علی کرکی (درگذشت ۹۴۰ق/۱۵۳۴م) را درک کرده است.[۵] همچنین می‌گوید: کتاب نقد الرجال را در ۱۰۱۵ق/۱۶۰۶م به پایان رسانده است.[۶] ملا عبدالله شوشتری در متن اجازه‌نامه‌اش به تفرشی در ۱۰۲۰ق/۱۶۱۱م، از او با الفاظی یاد کرده که نشان می‌دهد آن زمان تفرشی جوان بوده است، [۷] از جمع این قرائن می‌توان تاریخ زندگی او را از حدود سال‌های دهۀ ۹۸۰ق/۱۵۷۰م تا حدود سال‌های دهه ۱۰۵۰ق/۱۶۴۰م دانست.
اساتید
تفرشی از شاگردان ملاعبدالله شوشتری، رجالی است.[۸] برخی معاصران از ادامۀ تحصیلات وی نزد ملاعبدالله شوشتری تا سر حد اجتهاد سخن گفته‌اند؛[۹] اما به نظر می‌رسد که آنها میان کسب «اجازه روایت» با «اجازه اجتهاد» خلط کرده‌اند. در اجازه روایتی که شوشتری به تفرشی داده، گرچه از وی با عنوان فرزند عزیز یاد کرده و بر تبحر و مهارت او در علوم حدیث تأکید ورزیده، [۱۰] سخنی دالّ بر فقه‌دانی او به میان نیاورده است.[۱۱] از دیگر کسانی که به تفرشی اجازه روایت داده‌اند، عبدالعالی بن علی کرکی فرزند محقق کرکی است.[۱۲]
شاگردان
هیچ یک از تذکره‌نویسان مشهور متأخر، درباره شاگردان تفرشی مطلبی نقل نکرده‌اند. خوانساری می‌گوید که هرگز مشاهده نکرده است که عالمان حدیث از تفرشی روایت کنند.[۱۳] شرف الدین علی شولستانی از تفرشی اجازه روایت گرفته و محمد باقر مجلسی، نقد الرجال تفرشی را به واسطه او در اختیار داشته است.[۱۴]
کتاب نقد الرجال
تفرشی نقد الرجال را تنها یکی از تألیفات خود برشمرده است؛[۱۵] با این حال، گزارشی دال بر وجود کتابی دیگر از او، در دست نیست. در نقد الرجال به صراحت گفته است که عمده محاسن کتابش، دستاوردهای شاگردی ملا عبدالله شوشتری است.[۱۶] او در این کتاب رویکردی انتقادی به دیدگاه‌های مختلف داشته و تلاش کرده آراء مختلف را به صورت منظم و جامع و کوتاه گرد آورد.[۱۷]
پانویس
- ↑ ریحان یزدی، آینه دانشوران، ص۲۵۷-۲۵۸.
- ↑ خوانساری، روضات الجنات، ج۷، ص۱۵۹؛ ج۵، ص۳۵۲-۳۵۳.
- ↑ مامقانی، تنقیح المقال، ج۲، ص۲۱۸.
- ↑ آقابزرگ، الذریعة، ج۲۴، ص۲۷۴.
- ↑ تفرشی، نقدالرجال، ج۳، ص۶۴.
- ↑ تفرشی، مصطفیٰ، نقدالرجال، ج۵، ص۴۲۹.
- ↑ منزوی، تعلیقات بر طبقات، ۵۶۶.
- ↑ تفرشی، مصطفیٰ، نقدالرجال، ج۳، ص۹۹؛ حر عاملی، امل الآمل، ج۲، ص۳۲۲؛ خوانساری، روضات الجنات، ج۷، ص۱۵۸-۱۵۹؛ استرآبادی، منهج المقال، ص۵۱۰.
- ↑ دایرة المعارف تشیع، ج۴، ص۴۶۷.
- ↑ منزوی، تعلیقات بر طبقات، ۵۶۶.
- ↑ آقابزرگ، مصفی المقال، ص۲۴۲؛ دوانی، علامۀ مجلسی، ص۳۳، حاشیه.
- ↑ حر عاملی، امل الآمل، ج۲، ص۳۲۲.
- ↑ خوانساری روضات الجنات، ج۷، ص۱۵۹.
- ↑ مجلسی، بحارالانوار، ج۱۰۷، ص۷۲.
- ↑ تفرشی، مقدمه نقد الرجال، ج۱، ص۱۸.
- ↑ تفرشی، نقد الرجال، ج۳، ص۹۹.
- ↑ تفرشی، مقدمه نقد الرجال، ج۱، ص۱۱؛ برای آشنایی با نمونه هایی از تمجید نقد الرجال، اردبیلی، جامع الرواة، ج۲، ص۲۳۳.
یادداشت
منابع
- آقابزرگ، الذریعة، بیروت، دارالاضواء.
- آقابزرگ، طبقات اعلام الشیعة (قرن ۱۱)، به کوشش علینقی منزوی، قم، ۱۳۶۷ش.
- آقابزرگ، مصفی المقال، به کوشش احمد منزوی، تهران، ۱۳۷۸ق/۱۹۵۹م.
- اردبیلی، محمد، جامع الرواة، قم، ۱۴۰۳ق.
- استرابادی، محمد، منهج المقال، چ سنگی، ۱۳۰۶ق.
- افندی، عبدالله، ریاض العلماء، به کوشش احمد حسینی، قم، ۱۴۱۰ق.
- بحرالعلوم، محمدصادق، تعلیقات بر تکملة الرجال عبدالنبی کاظمی، نجف، مطبعة الآداب.
- تعلیقات بر نقد الرجال (نک: هم، تفرشی، مصطفیٰ).
- تفرشی، حسین، نخبة المقال، چ سنگی.
- تفرشی، مصطفیٰ، نقدالرجال، قم، ۱۴۱۸ق.
- حر عاملی، محمد، امل الآمل، به کوشش احمد حسینی، نجف، ۱۳۸۵ق.
- خوانساری، محمدباقر، روضات الجنات، بیروت، ۱۴۱۱ق.
- دایرة المعارف تشیع، به کوشش احمد صدر حاج سیدجوادی و دیگران، تهران، ۱۳۷۳ش.
- دوانی، علی، علامۀ مجلسی، تهران، ۱۳۷۰ش.
- ریحان یزدی، علیرضا، آینه دانشوران، به کوشش ناصر باقری بیدهندی، قم، ۱۳۷۲ش.
- کاظمی، عبدالنبی، تکملة الرجال، به کوشش محمدصادق بحرالعلوم، نجف، مطبعة الآداب.
- کنی، علی، توضیح المقال، چ سنگی، تهران، ۱۳۰۰ق.
- مامقانی، عبدالله، تنقیح المقال، نجف، ۱۳۵۰ق.
- مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، بیروت، ۱۴۰۳ق.
- مقدمه بر نقد الرجال (نک: هم، تفرشی، مصطفیٰ).
- منزوی، علینقی، تعلیقات بر طبقات... (نک: هم، آقابزرگ).
پیوند به بیرون
- منبع مقاله: دایرة المعارف بزرگ اسلامی
- مطاله بیشتر: دانشنامه جهان اسلام