مقام صافی‌صفا

مقام صافی‌صفا

اطلاعات اوليه
بنيانگذار	علاءالدین بن میرمجید المدنی المداح
مکان	عراق • نجف • حدود ۵۰۰ متری غرب حرم امام علی(ع) و در كنار بحر النجف
وقایع مرتبط	محل عبادت امام علی(ع) و مدفن اُثیب یمانی • قرار گرفتن کشتی نوح • عبادتگاه موسی(ع)
مشخصات
مساحت	۳٬۷۵۰ مترمربع
امکانات	مهمان‌خانه • نمازخانه • کتابخانه • موزه • رصدخانه

مقام صافی‌صَفا مکانی تاریخی، زیارتی و فرهنگی در جنوب شهر نجف که محل عبادت و خلوتگاه امام علی(ع) بوده است. همچنین گفته شده این مکان، مرقد مردی از اهالی یمن است که طبق وصیت خودش، در این مکان، دفن شده است. طبق برخی شواهد تاریخی، مقام صافی‌صفا، محل عبادت موسی(ع) و بخشی از کوه جودی و طور سیناء بوده است. این مکان در طول تاریخ، بارها مورد حمله و خرابی قرار گرفته و سپس مرمت و بازسازی شده است. هم‌اکنون این مقام در ۴ طبقه با کاربری‌های فرهنگی،‌ علمی و تاریخی، محل زیارت و بازدید زائران عتبات عالیات است.

درباره مکان

«صافی‌صَفا»، مرقد اُثیب الیمانی و مقام (‌محل اقامت و عبادت) امام علی(ع) است. این مکان از آثار تاریخی و مذهبی نجف به‌شمار می‌رود. به‌گفته تولیت این بارگاه،‌ مقام صافی‌صفا پس از حرم امام علی(ع) در نجف اشرف، از جایگاه والایی نزد مردم برخوردار است. به‌گفته تولیت، دلیل نامگذاری این مکان به صافی‌صفا انتساب آن به «صفاة الصفا» است؛ صفا به‌معنای سنگ و صفاة الصاف در قدیم مکانی جهت استراحت کاروانیان بوده است. بنابر بعضی نقل‌های تاریخی، اُثَیب یمانی (از یاران امام علی) در این مکان، مدفون است. این مکان با نام‌هایی چون «صُفّه صافی‌صفا»، «مسبل»، «العماره» نیز شناخته می‌شود.

به‌گفته عبدالرزاق حرزالدین، این مکان از قدیم محل برگزاری جلسات علمی و ادبی و شعر نیز بوده است.

موقعیت جغرافیایی

بارگاه صافی‌صفا در خیابان کمربندی در جنوب نجف، ۵۰۰ متری غرب حرم امام علی(ع) و در قسمت انتهایی صحن حضرت زهرا(س) واقع شده است، این مکان مُشرف به بحر نجف بوده و در سمت جنوبی آن مقام زین‌العابدین(ع) واقع شده است.

پیشینه

به نقل برخی تاریخ‌نویسان، صافی‌صفا محل عبادت پیامبرانی چون موسی(ع) بوده است. همچنین گفته شده این مکان بخشی از کوه طور سیناء و جودی است که کشتی نوح(ع) بر آن قرار گرفته است.

بر اساس اشعار منقّش بر سنگ‌نگاشته‌های قدیمی محراب این بارگاه، این مکان را محل اقامت و عبادت امام علی(ع) و اولین مسجدی که وی آن را به جهت عبادت بناکرد لقب داده‌اند. همچنین گفته می‌شود که اُثیب یمانی در سال ۳۸ قمری توسط امام علی(ع) در این مکان دفن گردید.

نقل واقعه تاریخی

در کتاب ارشاد القلوب نقل شده است که‌ روزی امام علی(ع) برای عبادت به خارج از کوفه (صحرای نجف)‌ رفته بود و ناگاه فردی سوار بر شتر، در حالی که جنازه‌ای را حمل می‌کرد به امام نزدیک شد و خود را از اهالی یمن و آن جنازه را جسد پدرش معرفی کرد. وی گفت: «پدرم چنین وصیت کرده تا او را در اینجا دفن کنیم؛ چرا که مردی در اینجا دفن خواهد شد که به شفاعت او به تعداد ربیعه و مُضر (دو قبیله بزرگ عرب) آمرزیده می‌شوند». امام علی(ع) فرمود: «آن مرد را می‌شناسی؟ به خدا آن مرد منم. حال برخیز و پدرت را به خاک بسپار». گفته می‌شود قبری که در مقبره صافی‌صفا است، قبر اُثیب یمانی است. به گفته برخی، اُثیب یمانی همان شخصیتی است که در زمان خلافت علی(ع) به کوفه رفت و امام علی(ع) به او دعایی آموخت که به حرز یمانی معروف است. او را شخصیتی نیکوکار، ثروتمند،‌ و از یاران علی(ع) دانسته‌اند.

تاریخچه بنا

به‌گفته حرزالدین در «تاریخ النجف الاشرف»، بر اساس کتبیه سنگی مکتوب در ورودی این مکان، اولین گنبد این بارگاه در دوران سلطان اویس جلائری و به‌دست سید معظم علاءالدین و کمک «حاج محتشم فهمانی» در سال ۷۵۹ق بنا شده و تا سال ۱۰۴۴ق، چندین بار مرمت و بازسازی شد. بنابر نقل تولیت بارگاه اُثیب الیمانی، پرده‌داری صافی‌صفا از سال ۵۵۰ق با خاندان آل‌‌الدروایش مخزومیه بوده است. همچنین بارگاه صافی‌صفای نجف، سه بار پس از شکست انتفاضه شعبانیه از سوی حکومت صدام و یک‌بار هم هنگام حمله آمریکا به عراق در ۲۰۰۳م در معرض انفجار قرار گرفت.

در پِی تصمیم بازسازی مراقد آسیب‌دیده عراق توسط اداره کل زیارتگاه‌های شیعه این کشور، بارگاه اثیب الیمانی در ساختمانی چهارطبقه و به مساحت ۳۷۵۰ مترمربع بازسازی شد و سال ۱۳۹۸ش،‌ مدیریت حرم حضرت عباس(ع) خبر از تکمیل پروژه ساخت ضریح صافی‌صفا داد.

معرفی بخش‌های مختلف صافی‌صفا

• طبقه اول:‌ زیرزمینی شامل مهمانخانه‌ای با ظرفیت هزار زائر.
• طبقه دوم: شامل قبر و محراب نماز و موزه صافی‌صفا.
• طبقه سوم: حاوی سالن مناسبت‌ها، نمازخانه و کتابخانه.
• طبقه چهارم: ویژه بخش‌های اداری، دفتر تولیت و همچنین مرکزی متشکل از بخش‌هایی شامل علوم قرآن، رصدخانه و واحد امور فکری و فرهنگی.

رصدخانه

به‌دلیل موقعیت جغرافیایی خاص بارگاه صافی‌صفا و مشرف‌بودن این مکان به دریای نجف،‌ رصدخانه‌ای در طبقه چهارم این مکان قرار گرفته است. رئیس رصدخانه صافی‌صفا، این رصدخانه را به جهت رؤیت هلال ماه‌ها، خسوف و کسوف، برگزاری کنفرانس‌های ستاره‌شناسی و... دارای اهمیت دانسته است.

موزه

موزه صافی‌صفا که در طبقه دوم این مکان قرار دارد، دارای اسناد منحصربه‌فردی از جمله تعهدنامه‌ها و قراردادهای مختلف، شناسنامه‌ها، برگه‌های اعزام به خدمت سربازی، احکام علما، مراجع، در برهه‌های مختلف تاریخ است. همچنین این موزه اشیاء قدیمی، قرآن‌های دستنویس، تصاویر و کتیبه‌های فارسی و... از بقعه صافی‌صفا را در خود جای داده است. کلاهک موشک آمریکایی هوا به زمین که در حمله جنگنده‌های آمریکایی به این بارگاه اصابت کرده نیز در این موزه نگهداری می‌شود. قطعه‌های سنگی و سنگ‌نگاره‌هایی که در این موزه نگهداری می‌شود، بیانگر قدمت بالای این بارگاه دانسته شده است.