ذی‌قار
| اطلاعات کلی | |
|---|---|
| کشور | عراق |
| اطلاعات تاریخی | |
| وقایع مهم | جنگ ذی‌قار • مسیر جنگ جمل • ایراد خطبه ۳۳ نهج‌البلاغه |
ذی‌قار منطقه‌ای در جنوب عراق که در آن، جنگ ذی‌قار بین ساسانیان و اعراب پس از بعثت پیامبر اسلام(ص) صورت گرفت و به پیروزی اعراب منجر شد. همچنین امام علی(ع) در سال ۳۶ق جهت رویارویی با اصحاب جمل در منطقه ذی‌قار توقف داشت و در آنجا برای یاران خود خطبه خواند. این خطبه در نهج‌البلاغه نقل شده است.
امروزه ذی‌قار نام استانی در جنوب عراق با مرکزیت ناصریه است. استان ذی‌قار بیش از دو میلیون نفر جمعیت دارد که بیشتر آنان شیعه هستند. شهر اور از آثار باستانی این استان است که زادگاه حضرت ابراهیم(ع) بوده و معبد زیگورات در آن قرار دارد.
موقعیت و نامگذاری
ذی‌قار منطقه‌ای بین بصره و کوفه در جنوب عراق است.[۱] به گفته یاقوت حموی در این منطقه چاه آبی متعلق به قبیله بَکرِ بن وائِل بود که ذوقار نام داشت.[۲] ابوالحسن بیهقی از دانشمندان قرن ششم نیز وجه نامگذارى این منطقه به ذى‌قار را به جهت وجود چاهى دانسته که آب آن سیاه، مانند قیر بوده است.[۳]
وقایع
از جمله وقایعی که درباره منطقه ذی‌قار نقل شده، یکی نبرد اعراب و ساسانیان و دیگری اُتراق امام علی(ع) در این منطقه، در مسیر جنگ جمل است.
نبرد ذی‌قار
جنگ ذی‌قار در این منطقه میان قبیله بَکر بن وائل و هرمزان فرستاده خسروپرویز واقع شد.[۴] این جنگ که گفته می‌شود سبب آن کشته شدن نُعمان بن مُنذر لَخمی از رؤسای قبایل عرب توسط خسروپرویز بود،[۵] زمانی رخ داد که پیامبر(ص) چهل ساله بود؛ ولی برخی وقوع آن را پس از جنگ بدر و در ایام حضور پیامبر در مدینه ذکر کرده‌اند.[۶] در این جنگ اعراب بر فرستاده خسروپرویز پیروز شدند و از پیامبر خدا(ص) نقل است که درباره آن فرمود: «این نخستین‌بار است که به برکت من عرب از غیرعرب حقش را گرفت و بر آنها پیروز شد.»[۷]
مسیر نبرد جمل
به گزارش منابع تاریخی، امام علی(ع) برای رویارویی با عایشه، طلحه و زبیر، با لشکر خود از مدینه به سمت عراق حرکت کرد و در آغاز ورود به عراق، در منطقه ذی‌قار اُتراق نمود.[۸] از عبدالله بن عباس نقل شده هنگامی که در رکاب علی(ع) به ذی‌قار رسیدیم و توقف کردیم، به امام عرض کردم: «از کوفه افراد کمی به یاری شما شتافتند.» امام فرمود: «۶۵۶۰ نفر بدون کم و زیاد به یاری‌ام خواهند آمد.»[۹] بعد از آن، پانزده روز در ذی‌قار ماندیم تا این که صدای شیهه اسب‌ها و استرها بلند شد و لشکر کوفه رسید. من آنها را شمردم، دیدم همان تعدادی هستند که امام خبر داده بود.[۱۰]
همچنین از ابن‌عباس نقل شده که در منطقه ذی‌قار روزی خدمت امام علی(ع) رسیدم در حالی که کفش خود را وصله می‌زد، از من پرسید: ارزش این کفش چقدر است گفتم: هیچ. گفت: به خدا سوگند این کفش پاره در نظر من از حکومت بر شما محبوب‌تر است، مگر اینکه بتوانم حقّی را اقامه و باطلی را دفع کنم. سپس بیرون آمد و خطبهای برای مردم خواند.[۱۱] این خطبه در نهج‌البلاغه نقل شده است و امام علی(ع) در آن از حکمت بعثت انبیاء، برتری خویش و مذمت مخالفان سخن گفته است.[۱۲]
استان ذی‌قار
در عراق استانی به نام ذی‌قار وجود دارد که مرکز آن شهر ناصریه در ۱۸۰ کیلومتری بصره و ۳۶۰ کیلومتری بغداد قرار دارد.[۱۳] این استان در آغاز تأسیس به «المُنتَفَک» شناخته می‌شد و در دوره جمهوری نام آن به ناصریه تغییر یافت. دولت بعث عراق در سال ۱۹۶۹م نام این استان را ذی‌قار گذاشت.[۱۴]
استان ذی‌قار بیش از دو میلیون نفر جمعیت دارد و اغلب ساکنان آن شیعه هستند. دیگر ساکنان ذی‌قار را اهل‌سنت، صابئین و مسیحیان تشکیل می‌دهند. شهر «اور» از آثار باستانی این منطقه است که محل سکونت سومری‌ها و آکادیان[۱۵] و زادگاه حضرت ابراهیم(ع)[۱۶] بوده و معبد زیگورات در آن قرار دارد.[۱۷]
پانویس
- ↑ طریحی، مجمع البحرين، ۱۳۷۵ش، ج۳، ص۴۶۴.
- ↑ حموى، معجم البلدان، ۱۹۹۵م، ج۴، ص۲۹۳.
- ↑ بیهقی، معارج نهج البلاغه، ۱۴۰۹ق، ص۱۲۲.
- ↑ مسعودی، مروج الذهب، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۳۰۷.
- ↑ الطبری، تاریخ الامم و الملوک، ۱۹۶۷م، ج۲، ص۲۰۶.
- ↑ مسعودی، مروج الذهب، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۳۰۷.
- ↑ مسعودی، مروج الذهب، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۳۰۷.
- ↑ ابن‌اثیر، الکامل، ۱۳۸۵ق، ج۳، ص۲۲۶.
- ↑ ابن‌ابی‌الحدید، شرح نهج‌البلاغه، ۱۴۰۴ق، ج۲، ص۱۸۷.
- ↑ ابن‌ابی‌الحدید، شرح نهج‌البلاغه، ۱۴۰۴ق، ج۲، ص۱۸۷.
- ↑ ابن‌ابی‌الحدید، شرح نهج‌البلاغه، ۱۴۰۴ق، ج۲، ص۱۸۵.
- ↑ نهج‌البلاغه، صبحی صالح، ص۷۷، خ۳۳.
- ↑ آشنایی با استان ذی‌قار، عراق‌یار
- ↑ آشنایی با استان ذی‌قار، عراق‌یار
- ↑ آشنایی با استان ذی‌قار، عراق‌یار.
- ↑ ابنابیحاتم، تفسير القرآن العظيم، ۱۴۱۹ق، ج۸، ص۲۷۷۷.
- ↑ آشنایی با استان ذی‌قار، عراق‌یار.
یادداشت
منابع
- آشنایی با استان ذی‌قار، عراق‌یار، درج مطلب ۲۶ شهریور ۱۳۹۹ش، مشاهده ۲۳ آذر ۱۴۰۰ش.
- ابن‌ابى‌حاتم، عبدالرحمن، تفسير القرآن العظيم، عربستان سعودى، مكتبة نزار مصطفى الباز، چاپ سوم، ۱۴۱۹ق.
- ابن‌ابی‌الحدید، عبدالحمید بن هبةالله، شرح نهج البلاغه، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، قم، کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی، ۱۴۰۴ق.
- ابن‌اثیر، علی بن محمد، الکامل فی التاریخ، بیروت، دار صادر، بیروت، چاپ اول، ۱۳۸۵ق.
- بیهقی، علی بن زید، معارج نهج البلاغه، قم، کتابخانه حضرت آيت‌الله العظمی مرعشی نجفی، ۱۴۰۹ق.
- حموی، ياقوت بن عبدالله، معجم البلدان، بيروت، دار صادر، چاپ دوم، ۱۹۹۵م.
- طبری، محمد بن جرير، تاريخ الامم و الملوک، دار التراث، بيروت، چاپ دوم، ۱۹۶۷م.
- طریحی، فخرالدین بن محمد، مجمع البحرین، تحقیق و تصحیح احمد حسینی اشکوری، تهران، مرتضوی، ۱۳۷۵ش.
- مسعودی، على بن حسين، مروج الذهب، تحقيق اسعد داغر، قم، دار الهجرة، چاپ دوم، ۱۴۰۹ق.
- نهج‌البلاغه، تصحیح صبحی صالح، قم، نشر هجرت، چاپ اول، ۱۴۱۴ق.