محمد بن علی الهادی(ع) (درگذشته ۲۵۲ق) مشهور به سید محمد و سَبْعُ الدُّجَیل (شیرمرد دُجیل)، فرزند امام هادی(ع) است که برخی گمان می‌کردند امامت پس از پدرش به او می‌رسد؛ اما با مرگ او در زمان حیات پدرش، امام حسن عسکری(ع) به امامت رسید. نسل سید محمد از طریق نواده‌اش شمس‌الدین محمد، مشهور به میرسلطان بُخاری ادامه یافته است. همچنین سادات آل بَعاج که در مناطقی از عراق و ایران زندگی می‌کنند، از نسل او دانسته می‌شوند.
 | |
| نام | سید محمد |
|---|---|
| نقش | از امامزادگان شیعی |
| کنیه | ابوجعفر • ابوعلی |
| زادروز | ۲۲۸ق |
| زادگاه | صریا-مدینه |
| درگذشت | ۲۵۲ق |
| مدفن | شهر بلد در نزدیکی سامرا |
| لقب(ها) | سَبع الدُجَیل • سبع الجزیره |
| پدر | امام هادی(ع) |
| طول عمر | ۲۴ سال |
| مختصات مدفن | ۳۳°۵۹′۴۷″شمالی ۴۴°۱۱′۳۴″شرقی / ۳۳٫۹۹۶۳۳۳°شمالی ۴۴٫۱۹۲۷۰۹°شرقی |
| امامزادگان مشهور | |
| عباس بن علی • زینب کبری • فاطمه معصومه • سید محمد • شاهچراغ • سیده نفیسه سایر امامزادگان | |
سید محمد نزد عراقیان جایگاه ویژه‌ای دارد: به نامش سوگند یاد نمی‌کنند، کراماتش مشهور است و معمولاً کسانی که حرم عسکریین را در سامرا زیارت می‌کنند به زیارت او هم می‌روند. او در سال ۲۵۲ قمری در بَلَد (شهری در جنوب سامرا) درگذشت و در همان جا دفن شد. نخستین بنای مرقد سید محمد به قرن چهارم قمری برمی‌گردد و پس از آن در دوره‌های مختلف توسط عالمان دینی، مراجع تقلید و پادشاهان بازسازی شده است. عضدالدوله دیلمی از پادشاهان آل بویه، شاه اسماعیل صفوی از پادشاهان صفوی، میرزای شیرازی مرجع تقلید قرن چهاردهم قمری و میرزا حسین نوری محدث شیعه قرن چهاردهم در دوره‌های مختلف مرقد سید محمد را بازسازی یا تعمیر کردند.
آثاری درباره سید محمد نوشته شده است که بیشتر آنها درباره زندگی و کرامات نقل شده از وی است؛ از جمله کتاب عربی «حیاة و کرامات ابوجعفر محمد بن الامام علی الهادی(ع)» اثر محمدعلی اُردوبادی (۱۳۱۲-۱۳۸۰ق) که با عنوان «ستاره دُجَیل» به فارسی ترجمه شده است.
زندگی‌نامه
سید محمد فرزند امام هادی(ع) است.[۱] گفته شده مادرش حدیث یا سلیل نام داشت.[۲] وی در حدود سال ۲۲۸ق در صریا در نزدیکی مدینه متولد شد.[۳] در سال ۲۳۳ق که امام هادی(ع) به دستور متوکل عباسی به سامرا احضار شد، سید محمد در صریا ماند.[۴] درباره اینکه در چه سالی به سامرا نزد پدرش رفته است اطلاعاتی در دست نیست، اما گفته شده که در سال ۲۵۲ق از سامرا راهی مدینه شد[۵] و هنگامی که به بلد رسید بر اثر بیماری درگذشت و در همان جا دفن شد.[۶] کنیه سید محمد، ابوجعفر و ابوعلی بود.[۷] همچنین او به سید محمد بعاج،[۸] سَبع الدُّجَیل و سَبع الجزیره نیز ملقب بود.[۹]
نوادگان
بنا بر آنچه شیخ عباس قمی تاریخ‌نگار قرن چهاردهم قمری از سید حسن براقی (درگذشته ۱۳۳۲ق) نقل کرده، نسل سید محمد از طریق یکی از نوادگانش شمس‌الدین محمد (درگذشته ۸۳۲ یا ۸۳۳ق) ادامه یافته است.[۱۰] نسب شمس‌الدین با چهار واسطه به علی فرزند سید محمد می‌رسد و چون در بخارا متولد و بزرگ شده بود به میرسلطان بُخاری مشهور بود و فرزندانش مشهور به بخاریون بودند.[۱۱] او سپس به بلاد روم رفت، در شهر بروسا ساکن شد و در همان جا مدفون است.[۱۲] شیخ عباس قمی همچنین به نقل از سید حسن براقی، سید محمد بَعاج را از نوادگان سید محمد دانسته است.[۱۳] گفته شده سادات آل بعاج که در مناطق میسان، ذی‌قار، واسط، قادسیه، بغداد و نجف عراق[۱۴] و خوزستان ایران زندگی می‌کنند، از نسل علی و احمد از فرزندان سید محمد هستند.[۱۵]
جایگاه
به گفته باقر شریف قرشی، محقق شیعه (درگذشته۱۴۳۳ق)، اخلاق و ادب سید محمد او را از دیگران متمایز میکرد.[۱۶] از این‌رو برخی شیعیان تصور می‌کردند که امامت پس از امام هادی(ع) به او می‌رسد.[۱۷] سید محمد همواره ملازم برادرش امام حسن عسکری(ع) بود[۱۸] و به گفته باقر شریف قرشی، امام عسکری(ع) تربیت و آموزش او را برعهده داشت.[۱۹] بر پایه آنچه شیخ عباس قمی نقل کرده، امام حسن عسکری(ع) در مرگ سید محمد گریبان خود را چاک زد و در پاسخ کسانی که به او اعتراض کردند به گریبان چاک دادن حضرت موسی در مرگ برادرش هارون استناد کرد.[۲۰]
بنا به گزارش سعد بن عبدالله اشعری و حسن بن موسی نوبختی از فرقه‌نگاران شیعه قرن سوم و چهارم، گروهی از شیعیان پس از شهادت امام هادی(ع) وفات سید محمد را انکار کرده و به امامت او معتقد شدند و سید محمد را جانشین پدرش و همان مهدی موعود دانستند؛ چراکه امام هادی(ع) او را برای امامت معرفی کرده و از آنجا که نسبت دروغ به امام جایز نیست و بداء[یادداشت ۱] هم رخ نداده، پس او در حقیقت نمرده و پدرش او را از گزند مردم پنهان کرده است.[۲۱] همه موارد پیش‌گفته در حالی بود که سید محمد در زمان حیات امام هادی(ع) از دنیا رفته بود[۲۲] و امام هادی(ع) در روزی که سید محمد از دنیا رفته بود برای مردمی که جهت عرض تسلیت نزد وی آمده بودند، به امامت امام حسن عسکری(ع) اشاره کرد.[۲۳] بر پایه روایتی در آن هنگام حدود ۱۵۰ نفر از آل ابی‌طالب، بنی‌هاشم، قریش و... حضور داشتند.[۲۴]
به گفته میرزا حسین نوری، محدث شیعه (درگذشته ۱۳۲۰ق)، کرامات سید محمد متواتر و نزد اهل سنت هم معروف است؛ بر همین اساس مردم عراق می‌ترسند به نام او سوگند یاد کنند، اگر کسی به برداشتن مالی متهم شود، آن را برمی‌گرداند اما به سید محمد قسم نمی‌خورد.[۲۵] در برخی منابع، کراماتی از سید محمد نقل شده است؛ از جمله محمدعلی اردوبادی (۱۳۱۲-۱۳۸۰ق) در کتاب «حیاة و کرامات ابوجعفر محمد بن الامام علی الهادی(ع)» حدود ۶۰ کرامت از وی ذکر کرده است.[۲۶]
حرم
مرقد سید محمد در شهر بلد، در ۸۵ کیلومتری شمال کاظمین و ۵۰ کیلومتری جنوب سامرا قرار دارد و از زیارتگاه‌های شیعیان در عراق به شمار می‌رود. معمولاً کسانی که برای زیارت حرم عسکریین به سامرا می‌روند مرقد سید محمد را نیز زیارت می‌کنند.[۲۷]
از تاریخ بنای اولیه حرم سید محمد اطلاع دقیقی در دست نیست؛ با این حال گفته شده از تعمیراتی که در سال‌های ۱۳۷۹ تا ۱۳۸۴ق در بنای مرقد او انجام گرفته برمی‌آید که بنای نخستین آن متعلق به قرن چهارم قمری است که به‌دستور عضدالدوله دیلمی از حاکمان آل بویه انجام گرفته است.[۲۸] بنای دوم آن مربوط به قرن دهم قمری است که به‌دستور شاه اسماعیل صفوی پس از فتح بغداد ایجاد شده است.[۲۹] از تجدید بنای مرقد سید محمد در سال ۱۱۸۹ق نیز سخن گفته شده است.[۳۰]
همچنین زین‌العابدین بن محمد سلماسی (درگذشته ۱۲۶۶ق) از شاگردان سید محمدمهدی بحرالعلوم در سال ۱۲۰۸ق به دستور امیرحسین خان سردار، بنایی از آجر و گچ بر مرقد سید محمد بنا کرد و مکانی برای اسکان زایران ساخت.[۳۱] در سال ۱۲۴۴ق ملامحمد صالح قزوینی حائری بناهای سابق را خراب کرد و ساختن بنای جدیدی را آغاز کرد که این بازسازی در سال ۱۲۵۰ق پایان یافت.[۳۲] همچنین میرزای شیرازی (۱۲۳۰-۱۳۱۲ق) از مراجع تقلید پس از سکونت در سامرا و نیز میرزا محمد تهرانی عسکری(۱۲۸۱-۱۳۷۱ق) تعمیراتی در حرم سید محمد انجام دادند و حجره‌هایی به آن افزودند.[۳۳] به گفته آقابزرگ تهرانی، میرزا حسین نوری(۱۲۵۴-۱۳۲۰ق) در سال ۱۳۱۷ق آن را تعمیر کرده است.[۳۴]
سید محمد طباطبایی، فرزند مرجع تقلید شیعه آقا حسین قمی، با اموالی که در دوره مرجعیت پدرش برای تعمیر مرقد سید محمد جمع شده بود، در سال‌های ۱۳۷۹-۱۳۸۴ق بنای جدیدی ساخت که در این بازسازی حدود ۱۵۰ مترمربع به صحن اختصاص یافت و همچنین گنبد، مناره و ضریح در آن نصب شد.[۳۵] ستاد بازسازی عتبات عالیات در سال ۱۳۹۲ش بازسازی مرقد سید محمد را آغاز کرد.[۳۶] گرچه در ۱۷ تیر ۱۳۹۵ش مرقد سید محمد مورد حمله گروه داعش قرار گرفت و بخش‌هایی از آن آسیب دید،[۳۷] اما بازسازی آن تا بهار ۱۳۹۸ ادامه داشته است.[۳۸]
تک‌نگاری
درباره سید محمد آثار نوشته شده است.[۳۹] برخی از آنها عبارتند از:
- حیاة و کرامات ابوجعفر محمد بن الامام علی الهادی(ع) اثر محمدعلی اُردوبادی (۱۳۱۲-۱۳۸۰ق) که به زبان عربی تألیف شده و با عنوان «ستاره دُجَیل» توسط علی‌اکبر مهدی‌پور به فارسی ترجمه شده است. کتاب دو بخش دارد: بخش اول به معرفی سید محمد و مرقد او[۴۰] و بخش دوم به نقل کراماتی از وی اختصاص دارد.[۴۱] اردوبادی در بخش نخست کتاب ضمن اشاره به گفته حسن بن موسی نوبختی در ذیل بحث از فرقه منسوب به سید محمد، از مرگ او در سامرا یاد کرده[۴۲] و شهرت اختصاص مزار موجود در بَلَد را به سید محمد، به خورشید آشکار تشبیه کرده است.[۴۳]
- رساله‌ای در کرامات سید محمد بن علی الهادی، تألیف جابر آل عبدالغفار کشمیری (درگذشته ۱۳۲۰ق) که به گفته آقابزرگ تهرانی کتابشناس شیعه (درگذشته ۱۳۸۹ق)، به درخواست میرزا حسین نوری نوشته شده است.[۴۴]
- رسالة فی کرامات السید محمد ابن الامام علی الهادی، تألیف هاشم محمدعلی بلداوی (درگذشته ۱۳۰۵ق) که در نقل کرامات از کتاب الفضائل الفاخره، نوشته سید قاسم بلداوی بهره برده است.[۴۵]
پانویس
- ↑ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۳۱۱-۳۱۲.
- ↑ بداوی، سبع الجزیره، مرکز سبع الدجیل للتبلیغ و الارشاد، ص۲.
- ↑ بداوی، سبع الجزیره، مرکز سبع الدجیل للتبلیغ و الارشاد، ص۲.
- ↑ بداوی، سبع الجزیره، مرکز سبع الدجیل للتبلیغ و الارشاد، ص۲.
- ↑ بداوی، سبع الجزیره، مرکز سبع الدجیل للتبلیغ و الارشاد، ص۴.
- ↑ ابن صوفی، المجدی فی انساب الطالبیین، ۱۴۲۲ق، ص۳۲۵.
- ↑ حرزالدین، مراقد المعارف، ۱۳۷۱ش، ج۲، ص۲۶۲.
- ↑ نگاه کنید به: حرزالدین، مراقد المعارف، ۱۳۷۱ش، ج۲، ص۲۶۲.
- ↑ بداوی، سبع الجزیره، مرکز سبع الدجیل للتبلیغ و الارشاد، ص۲.
- ↑ قمی، منتهی الآمال، ۱۳۷۹ش، ج۳، ص۱۸۹۳.
- ↑ حسینی مدنی، تحفة الازهار، التراث المکتوب، ج۳، ص۴۶۱-۴۶۲.
- ↑ حسینی مدنی، تحفة الازهار، التراث المکتوب، ج۳، ص۴۶۱-۴۶۲.
- ↑ قمی، منتهی الآمال، ۱۳۷۹ش، ج۳، ص۱۸۹۳.
- ↑ بداوی، سبع الجزیره، مرکز سبع الدجیل للتبلیغ و الارشاد، ص۱۰.
- ↑ حرزالدین، مراقد المعارف، ۱۳۷۱ش، ج۲، ص۲۶۲(پانویس۲).
- ↑ قرشی، موسوعة سیرة اهل البیت الامام الحسن العسکری، ۱۴۳۳ق، ج۳۴، ص۲۶.
- ↑ قمی، منتهی الآمال، ۱۳۷۹ش، ج۳، ص۱۸۹۱؛ قرشی، موسوعة سیرة اهل البیت الامام الحسن العسکری، ۱۴۳۳ق، ج۳۴، ص۲۶.
- ↑ اردوبادی، حیاة و کرامات ابوجعفر محمد بن الامام علی الهادی(ع)، ص۲۱.
- ↑ قرشی، موسوعة سیرة اهل البیت الامام الحسن العسکری، ۱۴۳۳ق، ج۳۴، ص۲۶.
- ↑ قمی، سفینة البحار، ۱۴۱۴ق، ج۲، ص۴۱۰؛ امین، اعیان الشیعه، ۱۴۰۳ق، ج۱۰، ص۵.
- ↑ اشعری قمی، المقالات و الفرق، ۱۳۶۰ش، ص۱۰۱؛ نوبختی، فرق الشیعه، ۱۴۰۴ق، ص۹۴.
- ↑ اشعری، المقالات و الفرق، ۱۳۶۰ش، ص۱۰۱.
- ↑ مجلسی، بحارالانوار، ۱۳۶۳ش، ج۵۰، ص۲۴۶.
- ↑ مجلسی، بحارالانوار، ۱۳۶۳ش، ج۵۰، ص۲۴۵.
- ↑ نوری، نجم الثاقب، ۱۳۸۴ق، ج۱، ص۲۷۲.
- ↑ اردوبادی، حیاة و کرامات ابوجعفر محمد بن الامام علی الهادی(ع)، ۱۴۲۷ق، ص۵۰ به بعد.
- ↑ «سید محمد».
- ↑ فقیه بحرالعلوم و خامه‌یار، زیارتگاه‌های عراق، ج۱، ص۵۲۰.
- ↑ فقیه بحرالعلوم و خامه‌یار، زیارتگاه‌های عراق، ج۱، ص۵۲۱-۵۲۰.
- ↑ فقیه بحرالعلوم و خامه‌یار، زیارتگاه‌های عراق، ج۱، ص۵۲۱-۵۲۰.
- ↑ بداوی، سبع الجزیره، مرکز سبع الدجیل للتبلیغ و الارشاد، ص۸.
- ↑ فقیه بحرالعلوم و خامه‌یار، زیارتگاه‌های عراق، ج۱، ص۵۲۱.
- ↑ فقیه بحرالعلوم و خامه‌یار، زیارتگاه‌های عراق، ج۱، ص۵۲۱.
- ↑ آقابزرگ تهرانی، الذریعه، ۱۴۰۸ق، ج۱۷، ص۲۸۹.
- ↑ فقیه بحرالعلوم و خامه‌یار، زیارتگاه‌های عراق، ج۱، ص۵۲۲.
- ↑ «چند طرح بازسازی حرم امامزاده سیدمحمد آماده بهره‌برداری»
- ↑ «الصور: إحباط محاولة تفجير مرقد (سيد محمد) في بلد.. و مقتل ثلاثة انتحاريين أمام بوابة دخول الزائرين»
- ↑ «چند طرح بازسازی حرم امامزاده سیدمحمد آماده بهره‌برداری»
- ↑ «السيّد محمّد بن الإمام الهادي عليه‌السّلام»
- ↑ اردوبادی، حیاة و کرامات ابوجعفر محمد بن الامام علی الهادی(ع)، ۱۴۲۷ق، ص۵۰.
- ↑ اردوبادی، حیاة و کرامات ابوجعفر محمد بن الامام علی الهادی(ع)، ۱۴۲۷ق، ص۵۰ به بعد.
- ↑ نوبختی، فرق الشیعه، ۱۴۰۴ق، ص۹۴.
- ↑ اردوبادی، حیاة و کرامات ابوجعفر محمد بن الامام علی الهادی(ع)، ۱۴۲۷ق، ص۳۵.
- ↑ آقابزرگ تهرانی، الذریعه، ۱۴۰۸ق، ج۱۷، ص۲۸۹.
- ↑ آقابزرگ تهرانی، الذریعه، ۱۴۰۸ق، ج۱۷، ص۲۸۹-۲۹۰.
یادداشت
- ↑ از مهمترین حوادثی که در تاریخ امامیه، با موضوع بداء پیش آمده، مرگ محمد فرزند بزرگ‌تر امام علی النقی (ع)(امام دهم) است که به گمان گروهی از شیعیان، امام بعد از امام دهم بود؛ اما بواسطه مرگش در زمان حیات پدرش، بداء حاصل شد و مشخص گردید که امام بعدی، فرزند دیگر یعنی امام حسن عسکری بود.
منابع
- ابن صوفی نسابه، المجدی فی انساب الطالبیین، قم، مکتبة آیة الله المرعشی النجفی، ۱۴۲۲ق.
- اردوبادی، محمدعلی، حیاة و کرامات ابوجعفر محمد بن الامام علی الهادی(ع)، دارالمحجة البیضاء، ۱۴۲۷ق/۲۰۰۶م.
- اشعری قمی، سعد بن عبدالله، المقالات و الفرق، تصحیح محمدجواد مشکور، تهران، مرکز انتشارات علمی و فرهنگی، ۱۳۶۰ش.
- اصفهانی، عبدالله، «ستاره درخشان منطقه دجیل عراق -درباره زندگی، فضایل و مکارم امامزاده سید محمد، فرزند امام هادی(ع)»، در مجله فرهنگ زیارت، شماره ۲۴-۲۵، دی ماه ۱۳۹۳ش.
- امین، سید محسن، اعیان الشیعه، تحقیق حسین امین، بیروت، دارالتعارف للمطبوعات، ۱۴۰۳ق/۱۹۸۳م.
- آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعه الی تصانیف الشیعه، قم و تهران، اسماعیلیان و کتابخانه اسلامیه، ۱۴۰۸ق.
- بداوی، عبدالله علی حسن، سبع الجزیره، عراق، مرکز سبع الدجیل للتبلیغ و الارشاد، بی‌تا.
- حرزالدین، محمد، مراقد المعارف، حاشیه محمدحسین حرزالدین، منشورات سعید بن جبیر، ۱۳۷۱ش/۱۹۹۲م.
- حسینی مدنی، ضامن بن شدقم، تحفة الازهار و زلال الانهار فی نسب الائمة الاطهار، التراث المکتوب، بی‌تا.
- «السيّد محمّد بن الإمام الهادي عليه‌السّلام»، شبکه امام رضا، مشاهده: ۸ فروردین ۱۳۹۹ش.
- «سید محمد»، حج و زیارت قم، مشاهده: ۱۲ تیر ۱۳۹۹ش.
- «الصور: إحباط محاولة تفجير مرقد (سيد محمد) في بلد.. و مقتل ثلاثة انتحاريين أمام بوابة دخول الزائرين»، العالم الجدید، انتشار ۱۸ تیر ۱۳۹۵ش، مشاهده ۱۷ اسفند ۱۳۹۸ش.
- فقیه بحرالعلوم و خامه‌یار، محمدمهدی و احمد، زیارتگاه‌های عراق( معرفی زیارتگاه‌های مشهور در کشور عراق)، تهران، سازمان حج و زیارت، بی‌تا.
- قرشی، باقرشریف، موسوعة سیرة اهل البیت الامام الحسن العسکری، تحقیق مهدی باقر قرشی، نجف، مؤسسة الامام الحسن، ۱۴۳۳ق/۲۰۱۲م.
- قمی، عباس، سفینة البحار و مدینة الحکم و الاآثار مع تطیق النصوص الوارده علی بحار الانوار، قم، دارالاسوه، ۱۴۱۴ق.
- قمی، عباس، منتهی الآمال فی تواریخ النبی و الآل، قم، دلیل ما، ۱۳۷۹ش.
- کلینی، محمد بن یعقوب ،الکافی ، تحقیق علی‌اکبر غفاری ،تهران، دارالکنب الاسلامیه، ۱۳۸۸ق.
- مجلسی، محمدباقر، بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار، تهران، اسلامیة، ۱۳۶۳ش.
- مفید، الإرشاد فی معرفة حجج‌الله علی العباد، قم ،کنگره شیخ مفید، ۱۴۱۳ق.
- نوبختی، حسن بن موسی، فرق الشیعه، بیروت، دار الاضواء، ۱۴۰۴ق.
- نوری، میرزاحسین، نجم الثاقب فی احوال الامام الغائب، قم، مسجد جمکران، ۱۳۸۴ق.