اعلام الهدایة (کتاب)

اطلاعات کتاب
نویسنده	سید منذر حکیم با همکاری جمعی از نویسندگان
موضوع	زندگی چهارده معصوم
زبان	عربی
مجموعه	۱۴ جلد
اطلاعات نشر
ناشر	مجمع جهانی اهل‌بیت
تاریخ نشر	سال ۱۳۸۱ش

اَعْلامُ الْهِدایَه عنوان چهارده جلد کتاب به زبان عربی درباره زندگی چهارده معصوم است که جمعی از محققان در معاونت فرهنگی مجمع جهانی اهل‌بیت جمع‌آوری و تهیه نموده‌اند. ترجمۀ دورۀ کامل أعلام‌الهدایة یا تعدادی از مجلدات آن به زبان‌های فارسی، ترکی استانبولی، اردو و مالایی نیز منتشر شده است. پیشوایان هدایت، عنوان ترجمه فارسی این مجموعه است.

مؤلف

تحقیق و تالیف کتاب در سال ۱۳۷۶ هجری شمسی انجام شد. مولف کتاب، حجت‌الاسلام سید منذر حکیم، متولد ۱۳۳۲ شمسی در کربلا است که او را در حوزه به‌واسطۀ کارهایش در زمینۀ تفسیر قرآن کریم و تاریخ اسلام می‌شناسند. از تألیفات او، غیر از مجموعۀ چهارجلدی «تاریخ اسلام»، به کتاب «النظریة الإجتماعیة فی فکر الشهید السید محمدباقر الصدر» (جامعه‌شناسی قرآنی) می‌توان اشاره‌ کرد.

گروهی از محققان در مجمع جهانی اهل‌بیت نیز که عبارتند از: عدی غریباوی، وسام بغدادی، سید شهاب‌الدین حسینی، سید عبدالرحیم موسوی، عبدالرزاق صالحی و عرفان محمود همکاران سید منذر حکیم در تألیف مجموعه چهارده جلدی اعلام الهدایه بودند.

انگیزه نگارش

اعلام الهدایه به این هدف تألیف شده است تا نقشی که ائمه(ع) با توجه به اوضاع سیاسی، فرهنگی و اجتماعی هر عصر ایفا کرده‌اند به تصویر کشیده شود.

سید منذر حکیم درباره انگیزه نگارش اعلام الهدایه می‌گوید:

کتاب‌هایی که قبلاً در زمینۀ سیرۀ اهل ‌بیت نوشته‌ شده بود، معمولاً این مشکل را داشتند که راجع به امیرالمؤمنین(ع)، حضرت زهرا(س)، امام حسن(ع) و امام حسین(ع) مفصل بحث می‌کردند، اما وقتی به بقیۀ ائمه(ع) می‌رسیدند، بیش از چند صفحه مطلب نداشتند. مثلاً بهترینش کتاب ۱۴ جلدی «سیرۀ پیشوایان» است که برخی از مجلدات آن مفصل و به لحاظ نگارش پخته‌تر است و برخی هم کمی مختصرتر.

همچنین قبل از کاری که ما انجام دادیم، مجموعۀ «ستارگان درخشان» وجود داشت. در این مجموعه‌ها معمولاً به سیرۀ اهل ‌بیت علیهم‌السلام نگاه نظام‌مند نمی‌شد و آن انسان ۲۵۰ ساله را شما در این آثار نمی‌دیدید. در آن کتاب‌ها این‌ دقیقاً روشن نمی‌شد که اهل‌ بیت علیهم‌السلام همه نور واحد هستند و اگر در تاریخ، هرکدام از اهل‌ بیت علیهم‌السلام جای آن دیگری قرار می‌گرفت، دقیقاً همان نقش را ایفا می‌کرد.

روش تألیف

مولف و همکاران در نگارش تاریخ اهل بیت تحت تأثیر آراء شهید صدر بوده‌اند و بر اساس نگاه شهید صدر به وجود مقاطعی در تاریخ زندگی اهل بیت(ع) توجه شده است.

هر جلد از نسخۀ عربی «أعلام الهدایة» بین ۲۰۰ تا ۲۵۰ صفحه و ترجمۀ فارسی آن بین ۳۰۰ تا ۳۵۰ صفحه حجم دارد. این یکی از ایده‌های اولیۀ تألیف این کار بوده ‌که برای هر کدام از ائمه(ع) یک حجم مطلب ارائه شود و همۀ مجلدات در ظاهری یکسان عرضه گردد تا برای مخاطب این‌ تداعی بشود که اهل‌بیت نور واحدند و اگر هرکدام ایشان جای دیگری بودند، رفتار یکسانی داشتند.

در هر جلد، ابتدا خلاصه‌ای چند صفحه‌ای از تاریخ زندگی هر معصوم و مهم‌ترین فراز و فرودهای تاریخی زندگی ایشان ارائه می‌شود. پس از آن، مخاطب در سه سطح مختلف که از اجمال به ‌تفصیل می‌رود، فهم عمیق‌تری از زندگی و سیرۀ آن امام و شرایط تاریخی آن مقطع پیدا می‌کند.

ویژگی‌ها

مجموعه اعلام الهدایه زمینۀ تاریخی دارد و پرداختن به مباحث کلامی یا فقهی و حدیثی متناسب با هر معصوم باعث نمی‌شود خط کلی خود را گم کند. کتاب وارد موشکافی‌های تاریخی خارج از حوصلۀ مخاطب عام نمی‌شود و از نقل‌های شاذ و غیر مشهور و روایت‌های غُلو‌آمیز می‌پرهیزد. مسئولان مجمع و گروه مؤلفان نیم‌نگاهی هم به مخاطبان غیر شیعه ‌داشته‌اند. علاوه بر آن، أعلام‌الهدایة سعی کرده‌ زندگی اهل ‌بیت را به گونه‌ای عقلانی روایت کند تا مخاطبان دانشگاهی که در معرض نظریات جدید علوم انسانی هستند نیز در مواجهه با آن دچار تعارض و ابهام نشوند.

سعی شده‌ تا تحلیل‌های ارائه‌شده در این مجموعه، تحلیل‌های منطقی مطابق با آموزه‌های جامعه‌شناسی و روانشناسی متعارف و قابل قبول و فهم باشد.

در تحلیل‌ها سعی شده تا مسائل غیبی دور از ذهن و خیلی سخت آورده نشود. حتی معجزات و کراماتی که می‌آید، چیزی نباشد که پذیرشش برای ذهن مشکل باشد؛ بلکه مطلبی باشد که زندگی‌ساز باشد و به افراد الگوی زندگی ارائه دهد. هم امامت و هم سیرۀ آن امام، برای مخاطب تعمیق شود و انسان احساس کند از آغاز تولد تا شهادت آن امام در کنار ایشان دارد حرکت می‌کند.

عناوین کتاب‌ها

جلد اول

جلد اول مجموعه اعلام الهدایه کتاب «خاتم انبیاء، حضرت محمد(ص)» است این کتاب پنج فصل دارد: فصل اول درباره نوید پیامبران در مورد ظهور پیامبر اکرم(ص) و جلوه‌هایی از شخصیت ایشان است. فصل دوم در مورد ولادت، تربیت و ازدواج پیامبر(ص) تا بعثت است. فصل سوم بحث‌هایی در مورد دوران حضور پیامبر(ص) در مکه و موضع بنی هاشم نسبت به ایشان تا هجرت به مدینه است. فصل چهارم به مباحث هجرت به مدینه و غزوه‌های پیامبر(ص) می‌پردازد و فصل پنجم به فتح مکه، حضور اسلام در خارج از جزیرة العرب و میراث علمی پیامبر(ص) اشاره دارد.

جلد دوم

جلد دوم مجموعه اعلام الهدایه کتاب «امیرمؤمنان، حضرت علی(ع)» است این کتاب چهار فصل دارد: فصل اول درباره جلوه‌هایی از شخصیت امام علی(ع) است. فصل دوم به مراحل زندگی حضرت علی(ع) از ولادت تا وفات پیامبر(ص) می‌پردازد. فصل سوم در مورد سرگذشت زندگی امام علی(ع) بعد از وفات پیامبر(ص) تا قتل عثمان است و فصل چهارم در مورد بیعت مسلمانان با حضرت علی(ع)، جنگ‌ها و میراث علمی ایشان است.

جلد سوم

جلد سوم مجموعه اعلام الهدایه کتاب «صدیقه کبری، حضرت فاطمه زهرا(س)» است. این کتاب سه فصل دارد. فصل اول درباره شخصیت و فضایل حضرت زهرا(س) است. فصل دوم این کتاب به مباحث ولادت، تربیت و ازدواج تا وفات پیامبر(ص) اشاره دارد. فصل سوم به مباحث سقیفه، فدک، خطبه حضرت فاطمه زهرا(س) در مسجد مدینه و میراث علمی ایشان می‌پردازد.

جلد چهارم

جلد چهارم مجموعه اعلام الهدایه کتاب «سبط اکبر، حضرت امام حسن(ع)» است و سه فصل دارد. فصل اول درباره شخصیت و فضائل ایشان است. فصل دوم به مراحل زندگی امام مجتبی(ع) از ولادت تا شهادت حضرت علی(ع) می‌پردازد. فصل سوم در مورد مسائل بیعت تا صلح، پیمان نامه صلح، سرنوشت پیمان نامه، شهادت امام حسن(ع) و میراث علمی ایشان اشاره دارد.

جلد پنجم

جلد پنجم مجموعه اعلام الهدایه کتاب «سید الشهداء، حضرت امام حسین(ع)» است و سه فصل دارد. فصل اول درباره نمایی از شخصیت امام حسین(ع) و فضایل ایشان است. فصل دوم به ولادت و مراحل زندگی امام حسین(ع) تا شهادت امام حسن مجتبی(ع) می‌پردازد. فصل سوم در مورد عصر امامت امام حسین(ع) است و به مباحث؛ اسلام ستیزی معاویه، مواضع امام حسین(ع) نسبت به وی، سیر تاریخی و انگیزه‌های قیام امام حسین(ع)، شهادت ایشان، نتایج قیام حسینی و میراث علمی ایشان اشاره دارد.

جلد ششم

جلد ششم مجموعه اعلام الهدایه کتاب «زین العابدین، حضرت امام سجاد(ع)» است و پنج فصل دارد. فصل اول درباره شخصیت و فضائل امام سجاد(ع) است. فصل دوم به مباحث ولادت و مراحل زندگی ایشان می‌پردازد. فصل سوم درباره زندگی امام زین العابدین(ع) بعد از فاجعه کربلا و شهادت ایشان است. فصل چهارم به ویژگی‌های زمانه و زندگی امام سجاد(ع) اشاره می‌کند و فصل پنجم درباره میراث علمی ایشان و رساله حقوق و صحیفه سجادیه است.

جلد هفتم

جلد هفتم مجموعه اعلام الهدایه کتاب «شکافنده علوم، حضرت امام محمد باقر(ع)» است و چهار فصل دارد. فصل اول درباره شخصیت و فضائل امام باقر(ع) است. فصل دوم در مورد مراحل زندگی ایشان می‌باشد. فصل سوم به رویدادهای مهم عصر امام باقر(ع) و نقش ایشان در اصلاح ناهنجاری‌ها اشاره دارد. فصل چهارم درباره بنیانگذاری گروه نُخبگان صالح است که امام باقر(ع) به وسیله تأسیس این گروه، در صدد اصلاح اوضاع اجتماعی جامعه برآمدند. پایان این فصل به شهادت و میراث امام باقر(ع) می‌پردازد.

جلد هشتم

جلد هشتم مجموعه اعلام الهدایه کتاب «پیشوای مذهب، حضرت امام جعفر صادق(ع)» است و چهار فصل دارد. فصل اول درباره شخصیت و فضایل امام صادق(ع) است. فصل دوم در مورد ولادت، پرورش و مراحل زندگی ایشان است. فصل سوم به وضع سیاسی، شرایط فکری، نیازهای زمانه امام صادق(ع) و نقش ایشان در بنیانگذاری گروه نخبگان صالح می‌پردازد. فصل چهارم درباره پایان حکومت اموی و آغاز حکومت عباسی، موضع امام صادق(ع) در برابر رویدادها، شهادت و میراث ایشان است.

جلد نهم

جلد نهم مجموعه اعلام الهدایه کتاب «باب الحوائج، حضرت امام موسی کاظم(ع)» است و چهار فصل دارد. فصل اول در مورد فضائل و شخصیت امام کاظم(ع) است. فصل دوم درباره پرورش و مراحل زندگی ایشان است. فصل سوم به ویژگی‌های عصر امام کاظم(ع)، موضع گیری ایشان در برابر منصور، مهدی و هادی عباسی و فعالیت‌های امام کاظم(ع) می‌پردازد. فصل چهارم درباره خصوصیات عصر هارون الرشید، موضع گیری امام کاظم(ع) نسبت به حکومت وی، تلاش‌های امام کاظم(ع) برای محکم کردن پیوند سیاسی شیعیان با خط اهل بیت(ع)، زندانی شدن، شهادت و میراث امام کاظم(ع) است.

جلد دهم

جلد دهم مجموعه اعلام الهدایه کتاب «ثامن الأئمة، حضرت امام رضا(ع)» است و چهار فصل دارد. فصل نخست درباره شخصیت و فضائل امام رضا(ع) است. فصل دوم درباره مراحل زندگی ایشان می‌باشد. فصل سوم به شرایط سیاسی اجتماعی امام رضا و عملکرد و نقش فکری و دینی ایشان در جامعه می‌پردازد و فصل چهارم در مورد رخدادهای قبل از ولایت عهدی، فعالیت‌های امام رضا(ع) در دوران ولایت عهدی امام رضا و احتجاج‌ها و میراث امام رضا(ع) است.

جلد یازدهم

جلد یازدهم مجموعه اعلام الهدایه کتاب «جواد الأئمة، حضرت امام محمد تقی (ع)» است و چهار فصل دارد. فصل اول درباره فضائل و کرامات امام جواد(ع) است. فصل دوم به مراحل زندگی امام جواد(ع) تا شهادت امام رضا(ع) می‌پردازد. فصل سوم درباره ویژگی‌های عصر امام جواد، خصوصیات حاکمان معاصر با ایشان، فعالیت‌های علمی امام جواد(ع) و میراث علمی ایشان است. فصل چهارم به تقاضاهای عمومی گسترۀ اسلامی، نیازهای گروه صالحان، مدرسه و میراث علمی امام جواد(ع) می‌پردازد.

جلد دوازدهم

جلد دوازدهم مجموعه اعلام الهدایه کتاب «هادی امت، حضرت امام علی النقی(ع) » است و چهار فصل دارد. فصل نخست درباره شخصیت و فضائل امام هادی(ع) می‌باشد. فصل دوم درمورد مراحل زندگی ایشان تا زمان شهادت امام جواد(ع) است. فصل سوم به جایگاه امام هادی(ع) در فرآیند تغییر فراگیر فرهنگی و شرایط زمانه ایشان می‌پردازد. فصل چهارم درباره نیازهای جامعه اسلامی در عصر امام هادی(ع)، موضع گیری آن حضرت در برابر غالیان و فرقه‌های انحرافی، پدیده زیارت و نقش آن در ایمن سازی عقیدتی مثل زیارت جامعه کبیره و زیارت غدیر، شهادت امام هادی(ع) و مکتب و میراث علمی ایشان است.

جلد سیزدهم

جلد سیزدهم مجموعه اعلام الهدایه کتاب «خورشید سامرا، حضرت امام حسن عسکری(ع)» است و چهار فصل دارد. فصل اول درباره شخصیت و فضائل امام حسن عسکری(ع) است. فصل دوم در مورد ولادت و مراحل زندگی ایشان تا شهادت امام هادی(ع) می‌باشد. فصل سوم به ویژگی‌های عصر امام حسن عسکری(ع) و معرفی و عملکرد حاکمان آن دوران می‌پردازد. فصل چهارم درباره نیازهای جامعه اسلامی زمانه امام حسن عسکری(ع)، زمینه سازی شیعیان در زمینه غیبت امام مهدی(عج) و میراث امام حسن عسکری(ع) است.

جلد چهاردهم

جلد چهاردهم مجموعه اعلام الهدایه کتاب «خاتم اوصیا، بقیة اللّه، حضرت امام مهدی(عج)» است و پنج فصل دارد. فصل اول درباره بشارت کتاب‌های مقدس آسمانی به ظهور مُنجی و غیبت ایشان در قرآن و روایات فریقین است. فصل دوم به رشد و پرورش امام مهدی(عج) و مراحل زندگی ایشان تا شهادت امام حسن عسکری(ع) اشاره دارد. فصل سوم به مباحث؛ غیبت صغری، علل غیبت صغری و اقدامات امام مهدی(عج) در عصر غیبت صغری می‌پردازد. فصل چهارم درباره غیبت کبری و علل آن، اقدامات امام مهدی(عج) و وظایف شیعیان در زمان غیبت کبری است. فصل پنجم در مورد علائم ظهور امام مهدی(عج)، سیره ایشان در عصر ظهور و روایاتی از امام مهدی(عج) می‌باشد. این دوره با یادآوری تأکید قرآن بر تأمل در سیره زندگانی پیامبران و اهمیتِ عنصر هدایت در حرکت انسان به سوی کمال آغاز شده و با ذکر زیارتی از کتاب مصباح الزائر نوشته سید بن طاووس در باره امام زمان(ع) پایان یافته است.

چاپ و ترجمه

نخستین چاپ این مجموعه به زبان عربی با نام «موسوعة أعلام الهدایة» در سال ۱۳۸۱ش. منتشر شد. ترجمۀ فارسی آن نیز با نام «پیشوایان هدایت» در سال ۱۳۸۵ش. به بازار عرضه شد.

ترجمۀ دورۀ کامل أعلام‌الهدایة یا تعدادی از مجلدات آن به زبان‌های ترکی استانبولی، اردو و مالایی نیز منتشر شده است و ترجمه به زبان‌های انگلیسی، فرانسه، تاجیکی، ترکی آذری، نروژی و بوسنیایی در حال انجام است.

تولید نرم افزار اعلام الهدایه

نرم افزار اعلام الهدایه در آبان سال ۱۳۸۸ش به زبان‌های عربی و فارسی توسط اداره اطلاع رسانی مجمع جهانی اهل‌بیت تولید و در مراسمی از آن رونمایی شد.

پیوند به بیرون

• جلد ۱، خاتم انبیاء، حضرت محمّد مصطفی صلی اللّه علیه وآله
• جلد ۲، امیرمؤمنان، حضرت علی بن ابی طالب علیه‌السلام
• جلد ۳، صدیقه کبری، حضرت فاطمه زهرا علیهاالسلام
• جلد ۴، سبط اکبر، حضرت امام حسن مجتبی علیه‌السلام
• جلد ۵، سید الشهداء، حضرت امام حسین علیه‌السلام
• جلد ۶، زین العابدین، حضرت امام سجاد علیه‌السلام
• جلد ۷، شکافنده علوم، حضرت امام محمّد باقر علیه‌السلام
• جلد ۸، پیشوای مذهب، حضرت امام جعفر صادق علیه‌السلام
• جلد ۹، باب الحوائج، حضرت امام موسی کاظم علیه‌السلام
• جلد ۱۰، ثامن الأئمة، حضرت امام رضا علیه‌السلام
• جلد ۱۱، جواد الأئمة، حضرت امام محمّد تقی علیه‌السلام
• جلد ۱۲، هادی امت، حضرت امام علی النقی علیه‌السلام
• جلد ۱۳، خورشید سامرا، حضرت امام حسن عسکری علیه‌السلام
• جلد ۱۴، خاتم اوصیا، بقیة اللّه، حضرت امام مهدی(عج)