آقا احمد کرمانشاهی

آقا احمد کرمانشاهی

از فقیهان شیعه
اطلاعات فردی
نام کامل	احمد بن محمدعلی بهبهانی
نسب	آل آقا
تاریخ تولد	۱۱۹۱ قمری
زادگاه	کرمانشاه
تاریخ وفات	۱۲۳۵ قمری
خویشاوندان سرشناس	آقا محمدعلی بهبهانی (پدر) • وحید بهبهانی (پدربزرگ)
اطلاعات علمی
استادان	ملامحمد اسماعیل عَقْدائی • سید محمدمهدی بحرالعلوم • جعفر کاشف‌الغطاء • میرزای قمی و ...
محل تحصیل	کربلا • نجف • کاظمین
تألیفات	مرآت الاحوال • محمودیه • نورالانوار • ربیع الاَزهار و ...

آقا احمد کرمانشاهی (۱۱۹۱-۱۲۳۵ق/ ۱۱۵۶-۱۱۹۸ش)، با نام احمد بن محمدعلی بهبهانی عالم شیعه قرن ۱۳ق، و از خاندان وحید بهبهانی (آل آقا) است. وی افزون بر مقام علمی و تألیفاتش، به دلیل سیر و سیاحتش در ایران، عراق و هند و بر جای نهادن خاطراتش، منزلت ویژه‌ای دارد. کتاب مرآت الاحوال مهم‌ترین کتاب تألیفی اوست.

ولادت و درگذشت

آقااحمد، به نوشته خود در کتاب مرآت الاحوال که شرح‌حال خودنوشت اوست، در ۱۱۹۱ق در کرمانشاه به دنیا آمد. وی در ۱۲۳۵ق درگذشت و کنار مرقد پدرش در کرمانشاه به خاک سپرده شد.

تحصیلات

از شش سالگی تحصیل عربی و فارسی و نیز متون فقهی را نزد پدرش آقامحمدعلی بهبهانی (متوفی ۱۲۱۶) و برادرش آقامحمد جعفر (متوفی ۱۲۵۹) آغاز کرد. در هفده سالگی مادرش را از دست داد و در بیست سالگی برای ادامه تحصیل عازم عتبات عالیات شد و در مسیر خود، با عالمان شهر کاظمین دیدار کرد و پس از سکونت در نجف و ازدواج، تحصیل خود را به سرعت ادامه داد.

اساتید

برخی از استادان وی در فقه عبارت بودند از:

1. ملامحمد اسماعیل عَقْدائی یزدی (متوفی ۱۲۴۰ق)
2. سید محمدمهدی طباطبائی سرسلسله خاندان بحرالعلوم (متوفی ۱۲۱۲ق)
3. شیخ جعفر نجفی (متوفی ۱۲۲۸ق)

وی همچنین، علاوه بر پدرش، از چند تن از عالمان برجسته روزگار خود اجازه علمی به دست آورد که متن آنها را در مرآت درج کرده است، از جمله:

1. شیخ جعفر نجفی
2. میرسید علی طباطبائی
3. سید محسن اعرجی بغدادی
4. میرزاابوالقاسم قمی صاحب قوانین الاصول
5. اجازه‌ای نیز از سیدمحمد مجاهد داشته که قسمتی از آن در اعیان الشیعه آمده است.

سفر به شهرهای مختلف

آقااحمد در ۱۲۱۵ برای دیدار پدر به کرمانشاه بازگشت. چند ماه پس از بازگشت وی، پدرش درگذشت و او برای مدتی در این شهر ماند. با شنیدن خبر حمله وهابی‌ها به کربلا در ۱۲۱۶، به عتبات رفت و پس از بازگرداندن خانواده‌اش به کرمانشاهان، عازم قم شد. او در مدت شش ماه اقامت در این شهر، از محضر میرزاابوالقاسم قمی استفاده کرد و در ضمن به تدریس و تألیف پرداخت. پس از آن به شهرهای مختلفی از جمله بروجرد، نهاوند و بار دیگر به عتبات سفر کرد و در ۱۲۱۹ به مشهد مشرّف شد و سپس به عزم سفر به هندوستان به سوی بندرعباس و مسقط حرکت کرد و از آنجا راهی بمبئی شد. وی درباره شهرها و مناطقی که در هند دیده سخن گفته و اوضاع اقتصادی و سیاسی و اجتماعی و احیاناً مذهبی آن شهرها را شرح داده است آقا احمد در محرم ۱۲۲۵ در شهر عظیم آباد بوده و ضمن وصفِ «کیفیت عزاداری بی‌خردان آن بلده» از آخرین واقعه‌ای که یاد کرده، تولد فرزندش آقاعلی در عظیم آباد است. پس از آن وی به ایران بازگشته است. از این پس اطلاع دقیقی از زندگی وی وجود ندارد. به روایتی، آقا احمد در ۱۲۳۳ در عراق بوده و گویا پس از مدتی به ایران بازگشته است.

کتاب «مرآت الاحوال»

تألیفات

مقالهٔ اصلی: مرآت الاحوال

مهمترین کتاب مؤلف، مرآت الاحوال است که نخستین بار، در ۱۳۷۰ ش، مجلد نخست آن و چندی بعد، متن کامل آن با تصحیح مجدد به چاپ رسید.

• بخش نخست کتاب، شرح حال خاندان علامه مجلسی و وحید بهبهانی است که در اصل شرح و بسط و تکمیل رساله‌ای است که میرزا حیدرعلی مجلسی در ۱۱۹۴ درباره خاندان مجلسی تألیف کرد.
• بخش دوم کتاب شرح حال خود مؤلف و به عبارتی سفرنامه اوست که در آن خاطرات تحصیل و سفر به شهرهای گوناگونِ ایران و عراق را آورده است. این بخش تا آغاز ورود مؤلف به بمبئی ادامه یافته است.
• بخش سوم کتاب شامل شرح سفر مؤلف از ورود به بمبئی و پس از آن سفر به دیگر شهرهای هند تا ۱۲۲۵ است.
• بخش پایانی کتاب، ضمن پرداختن به مطالبی چون تاریخ شاهان فرنگستان، درباره کشورهای اروپایی، امریکایی و افریقایی، و نیز چگونگی حکومت انگلیسیها و کمپانی هند شرقی در هند اطلاعاتی داده است.
• خاتمه کتاب نصایحی به ملوک و غیرملوک است که ضمن آن به برخی رخدادهای اواخر عصر صفوی و دوره نادری نیز اشاره شده است.

در مجموع، مرآت الاحوال حاوی شرح حال بسیاری از چهره‌های علمی، سیاسی و اجتماعی ایران و هند در دهه سوم قرن سیزدهم است و افزون بر آن، مشتمل بر دیدگاههای یک عالم شیعه در برخورد با دنیای جدید است.

آقااحمد فهرست هجده تألیف یا اثر در دست تألیف خود را در مرآت الاحوال آورده است. در مقدمه این کتاب و مکارم الآثار حبیب آبادی نیز آثار دیگری برای وی برشمرده شده است که احتمال می‌رود از برخی کتاب‌ها با چند عنوان یاد شده باشد:

1. محمودیه، حاشیه‌ای بر صمدیة شیخ بهائی که در پانزده سالگی نوشته است.
2. نورالانوار، در شرح بسمله.
3. الدرّر الغرویة فی اصول الاحکام الالهیة.
4. رسالة قوت لایموت و شرح آن با عنوان مخزن القوت.
5. ربیع الاَزهار؛ تاریخ ولادت و وفات سادات اطهار(ع).
6. تاریخ نیک و بد ایام.
7. تاریخ بغلی یا تحفة الاخوان، در شرح احوال مشاهیر انبیا، خلفا، امامان و شرح غزوات امیرالمؤمنین(ع).
8. تنبیه الغافلین.
9. کشف الرّیب و المَین عن حکم صلاة الجمعة و العیدین.
10. کشف الشّبهة عن حکم المتعة.
11. تحفة المحبین، در اثبات خلافت امیرالمؤمنین و فضیلت اهل بیت(ع).
12. مناهج الاحکام فی القضاء و الشّهادات.
13. جدول در شکوک صلاة.
14. مناهج الفقه.
15. تفسیر قرآن مجید.
16. رسایلی در جواب مسائل فیض آباد، مرشدآباد و حیدرآباد دکن.
17. شروحی بر المختصر النّافع تألیف محقق حلی.
18. خلاصه الحساب شیخ بهائی و تفسیر بیضاوی.

مؤلف در مرآت الاحوال از ناقص بودن برخی از این آثار یاد کرده و روشن نیست که آنها را تا چه‌اندازه تکمیل کرده است. آقابزرگ طهرانی از تألیفات وی، با اشاره به چگونگی آنها، یاد کرده است.

جستارهای وابسته

• محمدباقر بهبهانی
• آقا محمدعلی بهبهانی
• آل آقا

پیوند به بیرون

• منبع مقاله: دانشنامه جهان اسلام