آیه سکر
 | |
| مشخصات آیه | |
|---|---|
| واقع در سوره | سوره نساء |
| شماره آیه | ۴۳ |
| جزء | ۵ |
| اطلاعات محتوایی | |
| موضوع | برخی احکام نماز و تیمم |
آیه سُکر (سوره نساء: ۴۳) از نمازخواندن در حال مستی و جنابت نهی کرده است. به گفتهٔ برخی مفسران، نماز گفتگوی بنده با خداست و باید در نهایت هوشیاری باشد؛ از این‌رو نماز در حالت مستی باطل است.[۱]
﴿يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا تَقْرَبُوا الصَّلَاةَ وَأَنْتُمْ سُكَارَى حَتَّى تَعْلَمُوا مَا تَقُولُونَ وَلَا جُنُبًا إِلَّا عَابِرِي سَبِيلٍ حَتَّى تَغْتَسِلُوا وَإِنْ كُنْتُمْ مَرْضَى أَوْ عَلَى سَفَرٍ أَوْ جَاءَ أَحَدٌ مِنْكُمْ مِنَ الْغَائِطِ أَوْ لَامَسْتُمُ النِّسَاءَ فَلَمْ تَجِدُوا مَاءً فَتَيَمَّمُوا صَعِيدًا طَيِّبًا فَامْسَحُوا بِوُجُوهِكُمْ وَأَيْدِيكُمْ إِنَّ اللَّهَ كَانَ عَفُوًّا غَفُورًا ٤٣﴾ [نساء:43]|﴿ای کسانی که ایمان آورده‌اید در حال مستی به نماز نزدیک نشوید تا زمانی که بدانید چه می‌گویید و [نیز] در حال جنابت [وارد نماز نشوید] مگر اینکه راهگذر باشید تا غسل کنید و اگر بیمارید یا در سفرید یا یکی از شما از قضای حاجت آمد یا با زنان آمیزش کرده‌اید و آب نیافته‌اید پس بر خاکی پاک تیمم کنید و صورت و دستهایتان را مسح نمایید که خدا بخشنده و آمرزنده است ٤٣﴾
برخی از اندیشمندان با استناد به این آیه، از آن به‌عنوان صحت نظریه حرمت تدریجی خمر یاد کرده‌اند.[۲] فیض کاشانی، مفسر قرآن و فقیه شیعه در قرن یازدهم قمری، از قائلین به نسخ این آیه با آیه ۲۱۹ بقره است و نزول این آیه را قبل از تحریم خمر می‌داند و معتقد به تحریم تدریجی شده است.[۳]
به عقیده برخی از فقیهان و مفسران شیعی، واژه «سُكَارَىٰ» در این آیه، مستی ناشی از شراب است و آن را دلیلی بر تحریم خمر دانسته‌اند[۴] تا جایی که فخرالدین رازی (درگذشت: ۶۰۶ق)، در این زمینه ادعای اجماع کرده است.[۵] اما علامه طباطبایی، نویسنده تفسیر المیزان و جوادی آملی نویسنده تفسیر تسنیم، سکر در این آیه را زمانی سکر خمر می‌دانند که آیه ۴۳ سوره نساء قبل از آیه ۲۱۹ سوره بقره نازل شده باشد.[۶] در مقابل، سید ابوالقاسم خویی، صاحب اثر تفسیری البیان فی تفسیر القرآن، معتقد است که این آیه، هیچ ارتباطی با حکم فقهی حرمت خمر ندارد.[۷]
برخی دیگر نیز سُکر را به خواب‌آلودگی تفسیر کرده‌اند.[۸] علامه طباطبایی معتقد است که پس از نهی مطلق از حرمت شراب در آیات ۶۷ سوره نحل و ۳۳ سوره اعراف، اگر آیه «لَا تَقْرَبُوا الصَّلَاةَ وَأَنتُمْ سُكَارَى» را تنها به مستی ناشی از شراب محدود کنیم، این کار از نظر عقلی قابل قبول نیست. زیرا چنین تفسیری با اصول تدریجی بودن احکام، و همچنین قواعد مطلق و مقید در تعارض قرار می‌گیرد. مگر اینکه بپذیریم که منظور از «سُکَارَى» در این آیه مستی خواب (سکر نوم) باشد.[۹] علامه طباطبایی برای تقویت ادعای خود به روایاتی از زراره و زید شحام استناد می‌کند که در کتاب‌های تفسیر عیاشی و کافی آمده است.[۱۰]
برخی عبارت «عَابِرِي سَبِيلٍ» در آیه را به‌معنای «عبورکننده» ترجمه کرده‌اند. طبق این معنا در تفسیر آیه، منظور از نماز، «مکان نماز یا مسجد» است و آیه از ورود به مسجد در حال مستی، نهی کرده و نیز می‌گوید فرد جُنُب نباید در مسجد توقف کند و فقط مجاز است از آن عبور کند.[۱۱]
از این آیه در ضمن آیات الاحکام و آیات تیمم یاد شده است. طبق آیه، اگر انسان نمی‌تواند غسل یا وضو را انجام دهد باید تیمم کند. به گفته مفسران عفو و غفران در انتهای آیه نشانه تسهیل و تخفیفی دانستن انجام تیمم بجای وضو و غسل است.[۱۲] در این آیه برخی مواضع لزوم تیمم اینچنین آورده شده:
- جایی که استفاده از آب در وضو یا غسل مضر است؛ مانند اینکه انسان بیماری خاصی داشته باشد و وضو یا غسل سابقش باطل شده.
- جایی که برای وضو یا غسل آب کافی نیست؛ مانند اینکه انسان در مسافرت باشد یا با زنی آمیزش کرده است و وضو یا غسل سابقش از بین رفته باشد.[۱۳]
پانویس
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۳، ص۳۹۵.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به: علامه طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، ۱۴۱۷ق، ج۶، ص۱۱۷؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۵، ص۷۱؛ جوادی آملی، تفسیر تسنیم، ۱۳۸۹ش، ج۱۹، ص۴۰-۳۲.
- ↑ فیض کاشانی، تفسیر الصافی، ۱۴۱۵ق، ج۱، ص۴۵۲.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به فخرالمحققین، إیضاح الفوائد فی شرح مشکلات القواعد، ۱۳۸۷ق، ج۴، ص۵۱۱؛ ابن‌فهد حلی، المهذب البارع، ۱۴۰۷ق، ج۵، ص۷۷؛ طبرسی، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ۱۳۷۲ش، ج۳، ص۸۰.
- ↑ فخر رازی، التفسیر الکبیر، ۱۴۲۰ق، ج۱۰، ص۸۷.
- ↑ علامه طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، ۱۴۱۷ق، ج۲، ص۱۹۴ و ج۴، ص۳۵۹؛ جوادی آملی، تفسیر تسنیم، ۱۳۷۹ش، ج۱۹، ص۵۲ و ج۲۳، ص۴۹۹.
- ↑ خویی، البیان فی تفسیر القرآن، ۱۴۳۰ق، ص۳۳۴.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به قمی مشهدی، تفسیر کنز الدقائق و بحر الغرائب، ۱۳۶۸ش، ج۳، ص۴۱۲؛ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۳، ص۳۷۱؛ طبری، جامع البیان فی تفسیر القرآن، ۱۴۱۲ق، ج۵، ص۶۲؛ طبرسی، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ۱۳۷۲ش، ج۳، ص۸۱
- ↑ علامه طباطبایی، المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۲، ص۱۹۵ و ج۴، ص۳۶۱-۳۵۹.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۴، ص۳۵۹-۳۶۱.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۳ش، ج۳، ص۸۱؛ فخررازی، التفسیر الکبیر، ۱۴۲۰ق، ج۱۰، ص۸۸-۸۷.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۳، ص۳۹۸.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۳، ص۳۹۸-۴۰۰.
منابع
- ابن‌فهد حلی، احمد بن محمد، المهذب البارع فی شرح المختصر النافع، تحقیق: مجتبی عراقی، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ اول، ۱۴۰۷ق.
- جوادی آملی، عبدالله، تسنیم تفسیر قرآن کریم، قم، مرکز نشر اسراء، ۱۳۷۹ش.
- حویزی، عبدعلی، تفسیر نورالثقلین، قم، نشر اسماعیلیان، چاپ چهارم، ۱۴۱۵ق.
- خویی، سید ابوالقاسم، البیان فی تفسیر القرآن، قم، مؤسسة احیاء آثار الامام الخوئی، ۱۴۳۰ق.
- طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ایران، ناصر خسرو، چاپ سوم، ۱۳۷۲ش.
- طبری، محمد بن جریر، جامع البیان فی تفسیر القرآن، بیروت، دار المعرفة، ۱۴۱۲ق.
- علامه طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ پنجم، ۱۴۱۷ق.
- فخررازی، محمد بن عمر، التفسیر الکبیر، لبنان، دار إحیاء التراث العربی، چاپ سوم، ۱۴۲۰ق.
- فخرالمحققین، محمد بن حسن، إیضاح القوائد فی شرح مشکلات القواعد، تصحیح: سید حسین موسوی کرمانی، قم، نشر اسماعیلیان، چاپ اول، ۱۳۸۷ق.
- فیض کاشانی، محمد بن شاه مرتضی، تفسیر الصافی، تصحیح: حسین اعلمی، تهران، مکتبة الصدر، ۱۴۱۵ق.
- قمی مشهدی، محمدرضا، تفسیر کنز الدقائق و بحر الغرائب، قم، دار الغدیر، ۱۴۲۳ق.
- کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تحقیق علی‌اکبر غفاری و محمد آخوندی، تهران، دار الکتب الاسلامیة، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ق.
- مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، قم، دفتر مطالعات تاریخ و معارف اسلامی، چاپ دوم، ۱۳۷۳ش.
- مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب الإسلامیة، چاپ دهم، ۱۳۷۱ش.