کتاب الغیبة (شیخ طوسی): تفاوت میان نسخه‌ها
P.motahari (بحث | مشارکت‌ها) |
P.motahari (بحث | مشارکت‌ها) |
||
| خط ۳۸: | خط ۳۸: | ||
شیخ طوسی پس از وفات [[سید مرتضی]]، زعامت [[مذهب جعفری]] را برعهده گرفت، هزاران شاگرد تربیت کرد و ده‌ها اثر ماندگار علمی در حوزه‌های [[کلام]]، [[تفسیر]]، [[حدیث]]، [[فقه]] و [[اصول فقه|اصول‌فقه]] نوشت.<ref>گرجی، تاریخ فقه و فقها، ۱۳۹۸ش، ص۱۸۳.</ref> | شیخ طوسی پس از وفات [[سید مرتضی]]، زعامت [[مذهب جعفری]] را برعهده گرفت، هزاران شاگرد تربیت کرد و ده‌ها اثر ماندگار علمی در حوزه‌های [[کلام]]، [[تفسیر]]، [[حدیث]]، [[فقه]] و [[اصول فقه|اصول‌فقه]] نوشت.<ref>گرجی، تاریخ فقه و فقها، ۱۳۹۸ش، ص۱۸۳.</ref> | ||
==اهمیت | ==اهمیت کتاب== | ||
کتاب الغیبه را از بهترین کتا‌ب‌هایی دانسته‌اند که درباره [[امام زمان(ع)]] و دفع شبهات [[غیبت کبری]] نگاشته شده است.<ref>سرشار تهرانی، ناصح، «مقدمه»، در کتاب الغیبة، تألیف شیخ طوسی، ۱۴۱۱ق، ص۹.</ref> [[آقا بزرگ تهرانی]] این کتاب را | کتاب الغیبه را از بهترین کتا‌ب‌هایی دانسته‌اند که درباره [[امام زمان(ع)]] و دفع شبهات [[غیبت کبری]] نگاشته شده است.<ref>سرشار تهرانی، ناصح، «مقدمه»، در کتاب الغیبة، تألیف شیخ طوسی، ۱۴۱۱ق، ص۹.</ref> [[آقا بزرگ تهرانی]] این کتاب را دربرگیرندهٔ قوی‌ترین استدلال‌های عقلی و نقلی بر وجود امام زمان و علت غیبت او و [[علائم ظهور]] در [[آخر الزمان|آخرالزمان]] معرفی کرده است.<ref>آقابزرگ تهرانی، «مقدمه»، در کتاب الغیبة، تألیف شیخ طوسی، ۱۴۱۱ق، ص۲۴.</ref> این کتاب از زمان نگارش تا اکنون، مورد توجه عالمان شیعه و محققان قرار گرفته و در نگارش‌ها بسیار به آن استناد شده است.<ref>سلیمیان، فرهنگ‌نامه مهدویت، ۱۳۸۸ش، ص۳۵۷.</ref> | ||
===انگیزه تألیف=== | ===زمان و انگیزه تألیف=== | ||
به گفته آقا بزرگ تهرانی، کتاب الغبیه در سال [[سال ۴۴۷ هجری قمری|۴۴۷ق]] تألیف شده است.<ref>آقابزرگ تهرانی، الذریعة الی التصانیف الشیعة، ۱۴۰۳ق، ج۱۶، ص۷۹.</ref> شیخ طوسی در مقدمه کتاب، انگیزه‌اش از تألیف را اجابت درخواست استادش بیان کرده که از او درخواست نموده بود کتابی در باب غیبت صاحب‌الزمان(ع) بنویسد و در آن، از سبب غیبت آن امام و علت طولانی شدن غیبتش، با وجود نیاز شدید به حضور وی، و بررسی موانع ظهور آن حضرت بحث شود و به شبهات مخالفان و طعنه بدخواهان پاسخ داده شود.<ref>شیخ طوسی، کتاب الغیبة، ۱۴۱۱ق، ص۱.</ref> | |||
== ساختار کتاب == | == ساختار کتاب == | ||
نسخهٔ ۲۵ اوت ۲۰۲۳، ساعت ۲۰:۳۷
 | |
| اطلاعات کتاب | |
|---|---|
| نویسنده | شیخ طوسی (متوفای ۴۶۰ق) |
| موضوع | مهدویت، آخر الزمان، امام زمان(عج)، علائم ظهور |
| سبک | روایی |
| زبان | عربی |
| مجموعه | ۱ جلد |
| اطلاعات نشر | |
| ناشر | دار المعارف الاسلامیة |
| تاریخ نشر | ۱۴۱۱ ق |
کتابُ الغیبة، کتابی درباره غیبت امام دوازدهم شیعیان، اثر شیخ طوسی. این کتاب از منابع با اهمیت در زمینه شناخت امام زمان(عج) و مسئله غیبت است. این کتاب در هشت فصل، دیدگاه شیعه درباره حضرت مهدی(عج) ارائه کرده و به شبهات و اشکالاتی که درباره غیبت آن حضرت مطرح بوده، با ادله قرآنی و روایی و عقلی جواب داده است.
این اثر دارای نسخه‌های خطی متعددی است و نخستین بار در سال ۱۳۲۳ق در تبریز چاپ گردید. جدیدترین چاپ این اثر در سال ۱۴۱۱ق، با تحقیق عبادالله سرشار تهرانی و علی‌احمد ناصح، از سوی انتشارات دار المعارف الاسلامیة در قم چاپ گردید.
کتاب الغیبة به‌قلم مجتبی عزیزی به فارسی ترجمه شده و از سوی انتشارات مسجد مقدس جمکران، چاپ و انتشار یافته است.
درباره مؤلف
محمد بن حسن، مشهور به شیخ‌الطائفه و شیخ طوسی و مؤلف دو کتاب از کتب اَربعه شیعه، در رمضان سال ۳۸۵ق، در طوس یکی از شهرهای خراسان متولد شد.[۱] وی در در ۲۳سالگی به عراق رفت و در شهر بغداد سکونت گزید و از بزرگان علمی آنجا، ازجمله شیخ مفید و سید مرتضی بهره برد.[۲]
شیخ طوسی پس از وفات سید مرتضی، زعامت مذهب جعفری را برعهده گرفت، هزاران شاگرد تربیت کرد و ده‌ها اثر ماندگار علمی در حوزه‌های کلام، تفسیر، حدیث، فقه و اصول‌فقه نوشت.[۳]
اهمیت کتاب
کتاب الغیبه را از بهترین کتا‌ب‌هایی دانسته‌اند که درباره امام زمان(ع) و دفع شبهات غیبت کبری نگاشته شده است.[۴] آقا بزرگ تهرانی این کتاب را دربرگیرندهٔ قوی‌ترین استدلال‌های عقلی و نقلی بر وجود امام زمان و علت غیبت او و علائم ظهور در آخرالزمان معرفی کرده است.[۵] این کتاب از زمان نگارش تا اکنون، مورد توجه عالمان شیعه و محققان قرار گرفته و در نگارش‌ها بسیار به آن استناد شده است.[۶]
زمان و انگیزه تألیف
به گفته آقا بزرگ تهرانی، کتاب الغبیه در سال ۴۴۷ق تألیف شده است.[۷] شیخ طوسی در مقدمه کتاب، انگیزه‌اش از تألیف را اجابت درخواست استادش بیان کرده که از او درخواست نموده بود کتابی در باب غیبت صاحب‌الزمان(ع) بنویسد و در آن، از سبب غیبت آن امام و علت طولانی شدن غیبتش، با وجود نیاز شدید به حضور وی، و بررسی موانع ظهور آن حضرت بحث شود و به شبهات مخالفان و طعنه بدخواهان پاسخ داده شود.[۸]
ساختار کتاب
کتاب الغیبة در هشت فصل تنظیم شده است:
- فصل اول: سخن پیرامون غیبت است.[۹] مؤلف در این فصل به اثبات دو ادعایِ ضرورت وجود امام معصوم درهر عصری برای هدایت مردم و امام عصر بودنِ امام دوازدهم پرداخته و به رد دیدگاه برخی فرق‌های شیعه مانند کیسانیه، ناووسیه، واقفیه و فطحیه که امامت و عصمت را در غیر امام دوازدهم پذیرفته‌اند، پرداخته است.[۱۰] همچنین در این فصل درباره موضوعاتی همچون: پاسخ به شبهه مخالفان در مورد ولادت امام زمان، فلسفه و حکمت غیبت، وضعیت اجرای حدود در زمان غیبت، چگونگی تشخیص اعتقاد به حق در زمان غیبت، علت غیبت حضرت از شیعیان و دوستان و...پرداخته است.[۱۱]
- فصل دوم: درباره ولادت امام دوازدهم و اثبات آن به‌وسیله دلیل عقلی و روایت‌های تاریخی است.[۱۲] نویسنده در این فصل اخبار کسانی که شاهد بر تولد امام عصر بوده‌اند و یا به نحوی بر ولادت آن حضرت آگاهی یافته‌اند، را ذکر کرده است.[۱۳]
- فصل سوم: این فصل دربردارنده اخبار کسانی است که امام دوازدهم را دیده‌اند ولی او را نشناخته‌اند و بعداً متوجه وی گشته‌اند.[۱۴]
- فصل چهارم: درباره معجزاتی از امام مهدی(ع) است که بر صحت امامت وی در عصر غیبت دلالت دارد.[۱۵]
- فصل پنجم: مؤلف در این فصل به ذکر عواملی که مانع از ظهور حضرت مهدی(ع) هستند پرداخته[۱۶] و بیست روایت در این خصوص نقل کرده است.[۱۷] وی علت عمده ظهور نکردن حضرت و مخفی ماندن وی را خوف جانی دانسته است.[۱۸]
- فصل ششم: این فصل به ذکر اخبار سفیران امام در عصر غیبت اختصاص دارد.[۱۹] نویسنده در این فصل، نواب خاص حضرت، منصوبین نواب اربعه و برخی سفیرانی که مورد سرزنش حضرت بوده‌اند را ذکر کرده است.[۲۰]
- فصل هفتم: این فصل درباره عمر امام مهدی(ع) است و چنین گفته شده که تولد آن حضرت در سال ۲۵۶ق بوده است.[۲۱] شیخ طوسی در این فصل با ذکر هفت روایت، بر این اعتقاد است که حضرت در هنگام ظهور در سیمای مرد جوانی ظاهر می‌شود.[۲۲] او همچنین برخی از نشانه‌های پیش از ظهور و قیام حضرت را ذکر نموده و ۵۹ روایت را در این مورد نقل کرده است.[۲۳]
- فصل هشتم: در این فصل به برخی از اوصاف و مقامات حضرت مهدی(ع) و سیره وی در ضمن ۲۳ روایت، توجه شده است.[۲۴]
مصادر و منابع
مصادر و منابعی که شیخ طوسی در تدوین کتاب الغیبة از آن‌ها بهره برده، دو دسته‌اند:
- منابعی که اکنون در دسترس هستند. برخی از این منابع عبارتند از:
- کتاب سلیم بن قیس هلالی، از کهن‌ترین منابع روایی است که شیخ طوسی از آن بهره برده است.[۲۵]
- مؤلف برای اثبات ولادت امام مهدی(ع) و دیدار شیعیان با آن حضرت، از بخش «کتاب الحجة» کتاب الکافی بهره جسته است.[۲۶]
- از دیگر منابعی که شیخ طوسی از آن‌ها بهره برده کتاب‌های الغیبة نعمانی از شیخ مفید و کمال الدین از شیخ صدوق بوده است.[۲۷]
- در برخی مباحث کلامی کتاب نیز گفته می‌شود از بعضی دیدگاه‌های سید مرتضی در کتاب الشافی فی الامامة تأثیر پذیرفته است.[۲۸]
- برخی دیگر از منابعی که مؤلف در تدوین این کتاب از آن‌ها بهره برده در دسترس نیستند.[۲۹] این منابع عبارتند از: «الضیاء فی الرد علی المحمدیة و الجعفریة» از سعد بن عبدالله اشعری قمی، «کتاب الرجعة» و «کتاب القائم» اثر فضل بن شاذان، کتاب «اخبار الوکلاء الاربعة» از ابن نوح سیرافی و کتاب «الغیبة» اثر شلمغانی.[۳۰]
نسخه‌ها و چاپ‌ها
از کتاب الغیبه تألیف شیخ طوسی چندین نسخه خطی موجود است و در چاپ‌های متعددی منتشر شده است:
نسخه‌ها
برخی از نسخه‌های خطی این کتاب عبارتند از:
- دو نسخه در کتابخانه آستان قدس رضوی موجود است که یکی در سال ۱۰۷۴ق و دیگری در سال ۱۰۸۹ق کتابت شده است.[۳۱]
- یک نسخه به‌خط خلف بن یوسف بن نجم نجفی در سال ۱۰۸۵ق، در کتابخانه مدرسه فیضیه وجود دارد.[۳۲]
- نسخه دیگری به‌خط ملاعباسقلی شمس‌العلماء، در کتابخانه آیت‌الله مرعشی موجود است.[۳۳]
چاپ‌ها
کتاب الغیبة برای اولین بار در سال ۱۳۲۳ق در تبریز، همراه با کتاب البیان فی اخبار صاحب الزمان به صورت سنگی به چاپ رسید.[۳۴] پس از آن در چاپ‌های دیگری مننتشر شد که برخی از آن‌ها عبارتند از:
- در سال ۱۳۸۵ق در نجف اشرف در مطبعة النعمان و با مقدمه آقا بزرگ تهرانی در ۲۹۲ صفحه منتشر و در همان سال توسط مکتبة نینوی الحدیثة در تهران افست شد.
- چاپ دیگر این اثر در سال ۱۴۱۱ق با تحقیق عبادالله سرشار تهرانی و علی احمد ناصح، به‌همراه مقدمه‌ای از این دو محقق و مقدمه آقابزرگ تهرانی، در ۵۷۰ صفحه توسط مؤسسة المعارف الاسلامیه در قم به چاپ رسید.[۳۵]
- این اثر به‌قلم مجتبی عزیزی به فارسی ترجمه شد و با عنوان «کتاب غیبت» در سال سال ۱۳۸۶ش از سوی انتشارات مسجد مقدس جمکران در قم چاپ گردید.[۳۶]
تک‌نگاری
کتاب «بررسی توصیفی و تحلیلی کتاب الغیبة شیخ طوسی»، نوشته سیدعلی رستمی، از جمله آثاری است که درباره کتاب الغیبة، زیر نظر پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی نوشته شده است. این کتاب از سوی انتشارات بوستان کتاب در سال ۱۳۹۲ش چاپ شده است.[۳۷]
پانویس
- ↑ آقابزرگ تهرانی، طبقات اعلام الشیعة، ۱۴۳۰ق، ج۲، ص۱۶۱.
- ↑ آقابزرگ تهرانی، طبقات اعلام الشیعة، ۱۴۳۰ق، ج۲، ص۱۶۱.
- ↑ گرجی، تاریخ فقه و فقها، ۱۳۹۸ش، ص۱۸۳.
- ↑ سرشار تهرانی، ناصح، «مقدمه»، در کتاب الغیبة، تألیف شیخ طوسی، ۱۴۱۱ق، ص۹.
- ↑ آقابزرگ تهرانی، «مقدمه»، در کتاب الغیبة، تألیف شیخ طوسی، ۱۴۱۱ق، ص۲۴.
- ↑ سلیمیان، فرهنگ‌نامه مهدویت، ۱۳۸۸ش، ص۳۵۷.
- ↑ آقابزرگ تهرانی، الذریعة الی التصانیف الشیعة، ۱۴۰۳ق، ج۱۶، ص۷۹.
- ↑ شیخ طوسی، کتاب الغیبة، ۱۴۱۱ق، ص۱.
- ↑ شیخ طوسی، کتاب الغیبة، ۱۴۱۱ق، ص۳.
- ↑ شیخ طوسی، کتاب الغیبة، ۱۴۱۱ق، ص۳-۴.
- ↑ شیخ طوسی، کتاب الغیبة، ۱۴۱۱ق، ص۷۶ و ص۸۶ و ص۹۴-۹۵ و ص۹۸.
- ↑ شیخ طوسی، کتاب الغیبة، ۱۴۱۱ق، ص۲۲۹.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به شیخ طوسی، کتاب الغیبة، ۱۴۱۱ق، ص۲۲۹-۲۵۳.
- ↑ شیخ طوسی، کتاب الغیبة، ۱۴۱۱ق، ص۲۵۳.
- ↑ شیخ طوسی، کتاب الغیبة، ۱۴۱۱ق، ص۲۸۱.
- ↑ شیخ طوسی، کتاب الغیبة، ۱۴۱۱ق، ص۳۲۹.
- ↑ احمدی کچایی، «تحلیلی بسترشناسانه درباره کتاب «الغیبة» شیخ طوسی»، ص۷۳.
- ↑ شیخ طوسی، کتاب الغیبة، ۱۴۱۱ق، ص۳۲۹.
- ↑ شیخ طوسی، کتاب الغیبة، ۱۴۱۱ق، ص۳۴۵.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به شیخ طوسی، کتاب الغیبة، ۱۴۱۱ق، ص۳۵۱ و ص۳۵۳ و ص۳۹۷.
- ↑ شیخ طوسی، کتاب الغیبة، ۱۴۱۱ق، ص۴۱۹.
- ↑ شیخ طوسی، کتاب الغیبة، ۱۴۱۱ق، ص۴۱۹-۴۲۲.
- ↑ شیخ طوسی، کتاب الغیبة، ۱۴۱۱ق، ص۴۳۳.
- ↑ شیخ طوسی، کتاب الغیبة، ۱۴۱۱ق، ص۴۶۷.
- ↑ احمدی کچایی، «تحلیلی بسترشناسانه درباره کتاب «الغیبة» شیخ طوسی»، ص۶۹.
- ↑ احمدی کچایی، «تحلیلی بسترشناسانه درباره کتاب «الغیبة» شیخ طوسی»، ص۶۹.
- ↑ احمدی کچایی، «تحلیلی بسترشناسانه درباره کتاب «الغیبة» شیخ طوسی»، ص۶۹-۷۰
- ↑ احمدی کچایی، «تحلیلی بسترشناسانه درباره کتاب «الغیبة» شیخ طوسی»، ص۷۰.
- ↑ احمدی کچایی، «تحلیلی بسترشناسانه درباره کتاب «الغیبة» شیخ طوسی»، ص۶۹.
- ↑ احمدی کچایی، «تحلیلی بسترشناسانه درباره کتاب «الغیبة» شیخ طوسی»، ص۷۰.
- ↑ احمدی نورآبادی، رحمتی، تاریخ حدیث شیعه در سده‌های چهارم تا هفتم هجری، ۱۳۸۹ش، ص۲۸۵.
- ↑ احمدی نورآبادی، رحمتی، تاریخ حدیث شیعه در سده‌های چهارم تا هفتم هجری، ۱۳۸۹ش، ص۲۸۵.
- ↑ احمدی نورآبادی، رحمتی، تاریخ حدیث شیعه در سده‌های چهارم تا هفتم هجری، ۱۳۸۹ش، ص۲۸۵.
- ↑ سرشار تهرانی، ناصح، «مقدمه»، در کتاب الغیبة، تألیف شیخ طوسی، ۱۴۱۱ق، ص۱۰.
- ↑ سرشار تهرانی، ناصح، «مقدمه»، در کتاب الغیبة، تألیف شیخ طوسی، ۱۴۱۱ق، ص۱۱.
- ↑ شیخ طوسی، کتاب غیبت، ترجمه مجتبی عزیزی، ۱۳۸۷ش، ص۱.
- ↑ «بررسی توصیفی و تحلیلی کتاب الغیبه شیخ طوسی»، سایت پایگاه اطلاع‌رسانی حدیث شیعه.
یادداشت
منابع
- آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، طبقات اعلام الشیعة، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، ۱۴۳۰ق.
- آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعة الی التصانیف الشیعة، بیروت، دار الاضواء، ۱۴۰۳ق.
- آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، «مقدمه»، در کتاب الغیبة، تألیف شیخ طوسی، قم، دار المعارف الاسلامیة، چاپ اول، ۱۴۱۱ق.
- احمدی کچایی، مجید، «تحلیلی بسترشناسانه درباره کتاب «الغیبة» شیخ طوسی»، پژوهش‌های مهدوی، شماره ۱۰، پاییز ۱۳۹۳ش.
- احمدی نورآبادی، مهدی و محمدکاظم رحمتی، تاریخ حدیث شیعه در سده‌های چهارم تا هفتم هجری، قم، انتشارات دار الحدیث، ۱۳۸۹ش.
- «بررسی توصیفی و تحلیلی کتاب الغیبه شیخ طوسی»، سایت پایگاه اطلاع‌رسانی حدیث شیعه، تاریخ بازدید: ۱۳ مرداد ۱۴۰۲ش.
- سرشار تهرانی، عبادالله و علی‌احمد ناصح، «مقدمه»، در کتاب الغیبة، تألیف شیخ طوسی، قم، دار المعارف الاسلامیة، چاپ اول، ۱۴۱۱ق.
- سلیمیان، خدامراد، فرهنگ‌نامه مهدویت، تهران، بنیاد فرهنگی حضرت مهدی موعود(عج)، ۱۳۸۸ش.
- شیخ طوسی، محمد بن حسن، کتاب الغیبة، قم، دار المعارف الاسلامیة، چاپ اول، ۱۴۱۱ق.
- شیخ طوسی، محمد بن حسن، کتاب غیبت، ترجمه مجتبی عزیزی، قم، انتشارات مسجد مقدس جمکران، ۱۳۸۷ش.
- گرجی، ابوالقاسم، تاریخ فقه و فقها، تهران، انتشارات سمت، چاپ هفدهم، ۱۳۹۸ش.