این مقاله دربارهٔ فهرستی از جنگ‌های پیامبر اکرم(ص) است. برای آشنایی با جنگ‌های پیامبر، مدخل جنگ‌های پیامبر(ص) را ببینید.
فهرست جنگ‌های پیامبر(ص) فهرستی از غَزْوه‌ها و سَریّه‌های پیامبر اسلام(ص) است. به نظر بیشتر تاریخ‌نگاران، پیامبر(ص) ۲۶ یا ۲۷ غزوه داشت. اختلاف نظرها درباره تعداد سریه‌های پیامبر، بیشتر است؛ چرا که تاریخ‌نویسان، برخی سریه‌های کوچک را شمارش نکرده‌اند. ازاین‌رو، تعداد سریه‌ها را از ۳۵ تا ۸۲ سریه، ذکر کرده‌اند.
جنگ‌های پیامبر
جنگ‌های پیامبر(ص) به دو دسته غَزْوه و سَرِیّه تقسیم شده‌اند.[۱] به جنگ‌هایی که پیامبر(ص) در آن شرکت می‌کرد و فرماندهی آنها را به صورت مستقیم بر عهده داشت، غَزْوه و به جنگ‌هایی که پیامبر(ص) در آنها شرکت نداشت، بلکه دسته‌ای را با تعیین فرمانده به منطقه‌ای اعزام می‌کرد، سَرِیّه می‌گویند.[۲] با این حال برخی محققان بر این باورند تعریف ذکر شده برای غزوه و سریّه دقیق نیست؛ بلکه غزوه به جنگ‌های پیامبر گفته می‌شود که به صورت آشکار، با جنگجویان زیاد و با سازماندهی انجام شده است، ولی به جنگ‌های پیامبر که به صورت مخفیانه، با جنگجویان کم و بدون سازماندهی انجام شده باشد، سریّه می‌گویند.[۳] این دو تعریف، در مصداق غزوه‌ها و سریه‌ها اختلاف ندارند، زیرا طبق تعریف اخیر، پیامبر در عملیات‌هایی که با تعداد نفرات اندک انجام می‌شد و هدف از آنها، ایذائی یا شناسایی بود، شرکت نمی‌کرد.[۴]
فهرست غزوه‌ها
بر اساس روایتی که در کتاب تذکرة الخواص از امام هادی(ع) نقل شده، مجموع غزوه‌های پیامبر، ۲۷ غزوه بوده است.[۵] مسعودی مورخ قرن چهارم هجری تعداد غزوات رسول خدا(ص) را ۲۶ غزوه می‌داند.[۶] مطابق نقل مسعودی، برخی تعداد غزوات را ۲۷ غزوه دانسته‌اند.[۷] مسعودی علت این اختلاف را چنین بیان کرده است که دسته اول بازگشت رسول خدا از خیبر به وادی‌القری را با غزوه خیبر یکی دانسته‌اند؛ اما دسته دوم، غزوه خیبر و غزوه وادی‌القری را دو غزوه شمرده‌اند.[۸] با این حال ابن‌اسحاق که نامی از وادی‌القری پس از خیبر نمی‌برد نیز غزوه‌های رسول خدا را ۲۷ غزوه ذکر می‌کند؛ چرا که او عمرة القضاء را جزو غزوات می‌شمارد.[۹] برخی جنگ موته را نیز غزوه نامیده‌اند با آنکه پیامبر(ص) در آن شرکت نداشت.[۱۰] [یادداشت ۱]
مجموع ۲۹ غزوه پیامبر (با ذکر موارد اختلافی) چنین است:
| نام جنگ | نیروهای اسلام | نیروهای دشمن | مکان جنگ | زمان جنگ | مختصری از نتایج جنگ | |
|---|---|---|---|---|---|---|
| ۱ | غزوه ابواء(وَدّان) | ۲۰۰ نفر | نامعلوم | ابواء، روستای بزرگی در نزدیک ودّان میان راه مکه و مدینه | صفر سال دوم هجری | در این غزوه، درگیری نظامی صورت نگرفت.[۱۳] نیروی اسلام به قریش نرسید و تنها با قبیله بنی‌ضمره پیمان مودت بسته شد. |
| ۲ | غزوه بُواط | ۲۰۰ نفر | ۱۰۰ نفر | بواط | ربیع‌الاول سال دوم هجری[۱۴] یا ربیع الاخر سال دوم هجری[۱۵] | رویارویی با دشمن صورت نگرفت. بازگشت به مدینه بدون درگیری.[۱۶] |
| ۳ | غزوه عُشَیره | ۲۰۰ نفر | ائتلافی از قریش و قبیله مدلج و بنی‌ضمره | العشیره (مکانی بین مکه و مدینه[۱۷]) | جمادی‌الاول سال دوم هجری[۱۸] | درگیری صورت نگرفت.[۱۹]
متارکه و دوستی قبیله مُدلِج و هم‌پیمانان مدلج و ضَمْرَه |
| ۴ | غزوه بدر اول | ۲۰۰ نفر | نیروی کمی با فرماندهی یکی از کفار | بدر، آبادی‌ای بر سر راه مدینه به مکه | جمادی‌الاخر سال دوم هجری[۲۰] یا ربیع‌الاول سال دوم.[۲۱] | فرار مشرکان |
| ۵ | غزوه بدر کبری | ۳۱۳ نفر با ۲ اسب و ۷۰ شتر | ۹۵۰ سواره و پیاده | بدر، آبادی‌ای بر سر راه مدینه به مکه | ۱۷ رمضان سال دوّم.[۲۲] | پیروزی مسلمانان بر قریش کشته شدن ۷۰ نفر از مشرکان اسیر شدن ۷۰ نفر از مشرکان [۲۳] |
| ۶ | غزوه بنی‌سُلَیم | ۲۰۰ نفر سواره | بنی‌سلیم و غطفان | میان مکه و مدینه | شوّال سال دوّم.[۲۴] | فرار بنی‌سلیم ترک اموال خود در جنگ |
| ۷ | غزوه بنی‌قَینُقاع | مسلمانان مدینه | یهود مدینه | مدینه | ۱۵ شوال سال دوم هجری[۲۵] | پاکسازی محیط مدینه از یهود[۲۶] |
| ۸ | غزوه سَویق | نیرویی ناچیز | ۲۰۰ نفر | قرقرة الکدر | ذی‌الحجه سال دوم هجری[۲۷][۲۸] | فرار قریش |
| ۹ | ذی اَمَرّ | ۴۵۰ نفر | فبیله و محارب | ذو امر نجد | محرم سال سوم هجرت[۲۹] | فرار بنی‌ثعلبه یک ماه اقامت مسلمانان در دیار آنان |
| ۱۰ | غزوه بُحران | ۳۰۰ نفر سواره | بنی‌سلیم | بحران (معدنی در حجاز یا وادی‌ای در ذابع) | ربیع‌الاخر سال سوم هجرت[۳۰] | ---- |
| ۱۱ | غزوه احد | ۷۰۰ نفر سواره و پیاده در اطراف مدینه | ۲۹۰۰ تا ۳۰۰۰ نفر | دامنه کوه احد | شوّال سال سوّم.[۳۱] | شهادت ۷۰ نفر از مسلمانان عدم پیروزی قطعی کفار نجات لشکر محاصره شده مسلمانان |
| ۱۲ | غزوه حَمراء الاسد | ۶۳۰ نفر | ۹۲۷۹ نفر از قریش | حَمراءالاسد چند کیلومتری جنوب مدینه | شوّال سال سوم.[۳۲] | فرار مشرکان قریش |
| ۱۳ | غزوه بنی‌نَضیر | عموم مسلمانان مدینه | یهودیان بنی‌نضیر | اطراف مدینه | ربیع‌الاوّل سال چهارم[۳۳] | کوچ دادن بنی‌نضیر از اطراف مدینه |
| ۱۴ | غزوه ذات الرِّقاع | ۴۰۰ نفر سواره و پیاده | بنی‌محارب | ذات‌الرقاع نجد | جمادی‌الاولی سال چهارم.[۳۴] | فرار بنی‌ثعلبه و محارب |
| ۱۵ | غزوه بدر الوعد | ۱۰۰۰ نفر | ۲۰۰۰ نفر | بدر | شعبان سال چهارم.[۳۵] | برخورد نظامی نداشتند |
| ۱۶ | غزوه دُومة الجَندَل | ۱۰۰۰ نفر سواره و پیاده | قبایل دومةالجندل | دومةالجندل | ربیع‌الاوّل سال پنجم[۳۶] | فرار و شکست قبایل جندل |
| ۱۷ | غزوه خندق | ۳۰۰۰ نفر | ۱۰۰۰۰ نفر از قبایل مشرک | مدینه | شوّال سال پنجم.[۳۷] | شکست احزاب، کشته شدن عمرو بن عبدود، و بازگشت بدون پیروزی |
| ۱۸ | غزوه بنی‌قُرَیظه | ۳۰۰۰ نفر | ۶۰۰ تا ۷۰۰ نفر | اطراف مدینه | ذی‌قعده و ذی‌حجّه سال پنجم[۳۸] | پیروزی ارتش اسلام بر بنی‌قریظه |
| ۱۹ | غزوه بنی‌لِحیان | حدود ۳۰۰۰ نفر | قبیله لحیان | غران | جمادی الأولی سال ششم[۳۹] | فرار بنی‌لِحیان |
| ۲۰ | غزوه ذی‌قرد | پانصد تا هفتصد نفر[۴۰] | غطفان | ذی‌قرد | ربیع الاول[۴۱]و ربیع‌الثانی سال ششم.[۴۲] | بستن پیمان صلح بین مسلمانان و قریش |
| ۲۱ | غزوه بنی‌مصطلق | ۱۰۰۰ نفر سواره و پیاده | بنی‌مصطلق | المُرَیْسیع | شعبان سال ششم[۴۳] | فرار مشرکان پس از مقاومت مختصر |
| ۲۲ | غزوه حدیبیه | ۱۶۰۰ نفر | قریش | حدیبیه | ذی‌القعده سال ششم هجری[۴۴] | عقد پیمان صلح بین مسلمانان و قریش |
| ۲۳ | غزوه خیبر | ۱۶۰۰ نفر | یهودیان خیبر | خیبر | محرم و صفر سال هفتم هجری [۴۵] | سقوط و شکست خیبریان کشته شدن مرحب خیبری به دست امام علی(ع) [۴۶] |
| ۲۴ | غزوه عمرة القضاء | ۱۴۰۰ نفر | قریش | مکه | ذی‌الحجه یا ذی‌القعده سال هفتم.[۴۷] | تقویت روحی مسلمانان و تضعیف مشرکان |
| ۲۵ | غزوه موته | ۳۰۰۰ | ۱۰۰۰۰۰ | مرزهای شام | سال هشتم [۴۸] | شهادت سه فرمانده و بازگشت سپاه اسلام |
| ۲۶ | غزوه فتح مکه | ۱۰۰۰۰ نفر | قریش و بنی‌بکر | مکه | رمضان سال هشتم.[۴۹] | فتح مکه |
| ۲۷ | غزوه حنین | ۱۲۰۰۰ نفر | قبیله هوازن و ثقیف | نزدیکی طائف | شوّال سال هشتم.[۵۰] | پیروزی مسلمانان |
| ۲۸ | غزوه طائف | ۱۲۰۰۰ نفر | قبیله ثقیف | طائف | شوّال سال هشتم[۵۱] | بازگشت به مکه بدون پیروزی |
| ۲۹ | غزوه تبوک | ۳۰۰۰۰ نفر | روم و هم‌پیمانان | تبوک | رجب سال نهم[۵۲] | درخواست مصالحه مالی با مسلمانان از سوی رومیان[۵۳] پراکنده ساختن سپاه روم [۵۴] |
فهرست سریه‌ها
تاریخ‌نگاران تعداد سریه‌ها را مختلف نقل کرده‌اند؛ به گزارش ابن‌اسحاق در کتاب سیرة النبی، رسول خدا ۳۸ سریه داشته است.[۵۵] مسعودی از برخی ۳۵، از محمد بن جریر طبری ۴۸ و از برخی دیگر ۶۶ سریه و بعث نقل کرده است.[۵۶] فضل بن حسن طبرسی در اعلام الوری ۳۶ سریه می‌نویسد.[۵۷] بر اساس روایتی که در کتاب تذکرة الخواص از امام هادی نقل شده، مجموع سریه‌های پیامبر، ۵۵ سریه بوده است.[۵۸] جعفر سبحانی پژوهشگر تاریخ اسلام علت اختلاف را این می‌داند که برخی از سریه‌ها به سبب کمی افراد به شمارش نیامده و از این جهت در شماره آنها اختلاف پیش آمده است.[۵۹] محمدابراهیم آیتی، مؤلف کتاب تاریخ پیامبر اسلام، ۸۲ سریه را به شرح ذیل ذکر کرده است:[۶۰]
- سریه حمزه بن عبدالمطلب به ساحل دریا، در ناحیه عیص- سال دوم بعد از غزوه ابواء.
- سریه عبیده بن حارث بن مطّلب به پایین‌تر از ثَنیّه المَرّه- سال دوم بعد از غزوه اَبواء. [یادداشت ۲]
- سریه سعد بن ابی‌وقاص به خرّار آبگاهی در جحفه- بعد از سریه حمزه، سال دوم.
- سریه عبدالله بن جحش به نخله- در ماه رجب، بعد از بدر اولی.
- سریه عمیر بن عدی [یادداشت ۳]- رمضان سال دوم.
- سریه سالم بن عمیر برای کشتن ابی‌عفک- ماه شوّال سال دوم.
- سریه محمّد بن مسلمه برای کشتن کعب بن اشرف- ربیع الاول سال سوم.
- سریه زید بن حارثه به قرده- جمادی‌الآخر سال سوم.
- سریه مرثد بن ابی‌مرثد غنوی: سریه رجیع- صفر سال چهارم.[۶۱]
- سریه منذر بن عمرو: سریه بِئر مَعونه- صفر سال چهارم.[۶۲]
- سریه ابوسلمه بن عبدالاسد به سرزمین قطن- محرّم سال چهارم.
- سریه عبداللّه بن انیس جهنی برای کشتن سفیان بن خالد بن نبیح هذلی لحیانی- محرّم سال چهارم.
- سریه عمرو بن امیه ضمری و سلمه بن اسلم بن حریش به مکه برای کشتن ابوسفیان- سال چهارم. [۶۳]
- سریه ابوعبیده بن جرّاح به سیف البحر- ذی‌الحجّه سال پنجم.[۶۴]
- سریه عبداللّه بن عتیک برای کشتن ابورافع سلّام بن ابی‌الحقیق رمضان سال ششم.
- سریه محمّد بن مسلمه به سمت قرطاء بر سر بنی‌بکر بن کلاب محرّم سال ششم.
- سریه عمر بن خطاب از غزوه لحیان بر سر قاره- ربیع‌الاول سال ششم.
- سریه هلال بن حارث مزنی از غزوه لحیان بر سر بنی مالک بن فهر- ربیع الاوّل سال ششم.
- سریه بشر بن سویید جهنی از غزوه لحیان بر سر بنی‌حارث بن کنانه- ربیع الاوّل سال ششم.
- سریه سعد بن عباده جهنی به غمیم- ربیع الاوّل سال ششم.
- سریه عکاشه بن محصن اسدی تا غمر آبگاهی از بنی‌اسد- ربیع الاوّل سال ششم.
- سریه محمّد بن مسلمه به ذی‌القصّه بر سر بنی‌ثعلبه و بنی‌عوال- ربیع الثانی[۶۵]
- سریه ابوعبیده بن جرّاح به ذی‌القصّه بر سر بنی‌ثعلبه و بنی‌عوال- ربیع الثانی سال ششم.
- سریه ابوعبیده بن جرّاح به ذی‌القصّه در راه عراق.[۶۶]
- سریه زید بن حارثه به جموم: سرزمین بنی‌سلیم.[۶۷]
- سریه زید بن حارثه به عیص- جمادی‌الاول سال ششم.
- سریه زید بن حارثه به طرف - جمادی‌الثانی سال ششم.
- سریه زید بن حارثه به حسمی بر سر جذام- جمادی‌الثانی سال ششم.
- سریه زید بن حارثه به مدین.[۶۸]
- سریه زید بن حارثه به وادی‌القری بر سر امّ‌قرفه- رجب سال ششم.
- سریه علی بن ابی‌طالب(ع) به فدک بر سر سعد بن بکر- شعبان سال ششم.
- سریه عبدالرحمن بن عوف به دومةالجندل بر سر بنی‌کلب- شعبان سال ششم.
- سریه ابوعبیده بن جراح به دو کوه اجاَ و سلمی.[۶۹]
- سریه زید بن حارثه به وادی‌القری- رمضان سال ششم.
- سریه عبدالله بن رواحه به خیبر[۷۰].
- سریه عبدالله بن رواحه به خیبر بر سر یسیر بن رزام یهودی- شوّال سال ششم.
- سریه کرز بن جابر فهری به ذی الجدر- شوّال سال ششم.
- سریه عمر بن خطّاب به تربه- شعبان سال هفتم.
- سریه ابوبکر به نجد بر سر بنی‌کلاب- شعبان سال هفتم.
- سریه بشیر بن سعد به فدک بر سر بنی مرّه- شعبان سال هفتم.
- سریه زبیر بن عوام به فدک بر سر بنی مرّه.
- سریه غالب بن عبداللّه لیثی به میفعه بر سر بنی‌ثعلبه و بنی‌عوال- رمضان سال هفتم.
- سریه بشیر بن سعد به یمن و جبار در ناحیه خیبر [۷۱].
- سریه ابن‌ابی‌العوجاء بر سر بنی‌سلیم- ذی‌الحجه سال هفتم.
- سریه عبداللّه بن ابی‌حدرد اسلمی به غابه- ذی‌حجّه سال هفتم.
- سریه محیصه بن مسعود به ناحیه فدک- ذی‌حجّه سال هفتم.
- سریه عبداللّه بن ابی‌حدرد به إضم- ذی‌حجّه سال هفتم.
- سریه غالب بن عبداللّه لیثی به کدید بر سر بنی‌ملوّح[۷۲] صفر سال هشتم.
- سریه غالب بن عبداللّه لیثی به فدک بر سر بنی‌مرّه- صفر سال هشتم.
- سریه کعب بن عمیر غفاری به ذات اطلاح از سرزمین شام- ربیع‌الاَوّل سال هشتم.
- سریه شجاع بن وهب اسدی به سی: آبی از ذات عرق- ربیع‌الاوّل سال هشتم.
- سریه عُیَینة بن حِصْن فَزاری بر سر بنی‌العنبر.
- سریه قطبة بن عامر بن حدیده به تباله بر سر قبیله خشعم بعد از سریه شجاع بن وهب.
- سریه موته- جمادی‌الاول سال هشتم.
- سریه عمرو بن عاص: سریه ذات السلاسل آبی در آن طرف وادی‌القری بر سر بلی و قضاعه- جمادی‌الثانی سال هشتم.
- سریه ابوعبیده بن جرّاح: سریه خبط بر سر جهینه- رجب سال هشتم.
- سریه ابوقتاده بن ربعی انصاری به خضره از سرزمین نجد، مسکن محارب بر سر غطفان شعبان سال هشتم.
- سریه ابوقتاده به بطن اضم- رمضان سال هشتم [۷۳].
- سریه خالد بن ولید برای ویران کردن بتخانه عزّی.[۷۴]
- سریه ابوعامر اشعری به اوطاس- بعد از حنین.[۷۵]
- سریه عمرو بن عاص به رهاط برای ویران کردن بتخانه سواع- رمضان سال هشتم.
- سریه سعد بن زید اَشهلی به مثلّل برای ویران کردن بتخانه مناه- رمضان سال هشتم.
- سریه خالد بن سعید بن عاص به عرنه- رمضان سال هشتم.
- سریه هشام بن عاص به یلملم- رمضان سال هشتم.
- سریه طفیل بن عمرو دوسی برای خراب کردن بتخانه ذی- الکفّین بت عمرو بن حممه دوسی- شوّال سال هشتم.
- سریه غالب بن عبد اللّه بر سر بنی مدلج (بعد از فتح مکه).
- سریه عمرو بن امیه بر سر بنی‌الهذیل[۷۶] بعد از فتح مکه.
- سریه عبداللّه بن سهیل بن عمرو بر سر بنی معیص و محارب بن فهر- بعد از فتح مکه.
- سریه خالد بن ولید بر سر بنی جذیمه.
- سریه ضحّاک بن سفیان کلابی بر سر بنی کلاب- ربیع‌الاَوّل سال نهم.
- سری‌های که ثمامه بن اَثال حنفی را اسیر کرد.[۷۷]
- سریه علقمه بن مجزّز مدلجی به بندر شعیبه- ربیع الآخر سال نهم.
- سریه عکاشه بن محصن اَسدی به جناب: سرزمین عذره و بلی -ربیع الآخر سال نهم.
- سریه علی بن ابی‌طالب برای خراب کردن بتخانه فلس از بنی طیئ ربیع الآخر سال نهم.
- سریه خالد بن ولید به دومة الجندل بر سر اَکید بن عبد الملک- ربیع الآخر سال نهم.
- سریه خالد بن ولید بر سر بنی حارث بن کعب- ربیع الآخر یا جمادی الاَولی سال دهم.
- سریه اسامه بن زید به ابنی از ناحیه بلقاء- صفر سال دهم.
- سریه خالد بن ولید بر سر بنی‌عبد المدان در نجران - ربیع‌الاوّل سال دهم.
- سریه علی بن ابی‌طالب به یمن[۷۸]- رمضان سال دهم.
- سریه خالد بن ولید به یمن[۷۹].
- سریه اسامة بن زید به سرزمین بلقاء و اذرعات و مؤته- صفر سال یازدهم.
- سریه بنی‌عبس.
پانویس
- ↑ سبحانی، فرازهایی از تاریخ پیامبر اسلام، ۱۳۸۶ش، ص۲۱۶.
- ↑ سبحانی، فرازهایی از تاریخ پیامبر اسلام، ۱۳۸۶ش، ص۲۱۶.
- ↑ قائدان، «سازماندهی جنگی در غزوات عصر پیامبر»، ص۷۹-۸۰.
- ↑ قائدان، «سازماندهی جنگی در غزوات عصر پیامبر»، ص۸۰.
- ↑ ابن‌جوزی، تذکرة الخواص، ۱۴۱۸ق، ص۳۲۲.
- ↑ مسعودی، مروج الذهب، ۱۴۰۹ق، ج۲، ص۲۸۰.
- ↑ مسعودی، مروج الذهب، ۱۴۰۹ق، ج۲، ص۲۸۰.
- ↑ مسعودی، مروج الذهب، ۱۴۰۹ق، ج۲، ص۲۸۱.
- ↑ نگاه کنید به: ابن‌اسحاق، سیرة النبی، ۱۴۲۴ق، ص۶۷۴.
- ↑ جعفریان، سیره رسول خدا(ص)، ص۴۶۴.
- ↑ مقریزی، امتاع الاسماع، الناشر : دار الكتب العلمية، ج۱، ص۳۳۸.
- ↑ پرسش: چرا با وجود عدم حضور مستقیم حضرت رسول (صلی الله علیه واله وسلم) ؛ نبرد موته در اکثر منابع در شمار غزوات ذکر شده.؟http://askdin.com/thread/سریه-یا-غزوه-موته؟
- ↑ ابن‌خلدون، ج۱، ص۴۰۸؛ بحار ج۱۹، ص۱۸۷.
- ↑ السیرة النبویة، ج۱، ص۵۹۸
- ↑ بیهقی، ج۳، ص۱۱.
- ↑ ابن هشام، السیرة النبویه، تحقیق طه عبدالرؤف سعد، ج۲، ص۱۷۶.
- ↑ حموی، معجم البلدان، ج۴، ص۱۲۷
- ↑ طبرسی، اعلام الوری، ج۱، ص۱۶۴؛ السیرة النبویة، ج۱، ص۵۹۹؛ دلائل النبوة، ج۵، ص۴۶۹.
- ↑ جوامع السیرة النبویة، ص۷۸.
- ↑ خلیفة بن خیاط، تاریخ خلیفة، ص۲۰،
- ↑ واقدی، ج۱، ص۱۲؛ عیون الأثر، ج۱، ص۲۶۳.
- ↑ السیرة النبویة، ج۱، ص۲۴۰.
- ↑ سبحانی، جعفر، فروغ ابدیت، ۱۳۸۵ش، ص۴۹۶.
- ↑ دلائل النبوة، ج۳، ص۱۶۳؛ السیرة النبویة، ج۲، ص۴۳–۴۴.
- ↑ واقدی، المغازی، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۱۷۶؛ مسعودی، التنبیه و الاشراف، ص۲۰۶.
- ↑ سبحانی، فروغ ابدیت، ۱۳۸۵ش، ج۱، ص۵۱۶.
- ↑ دلائل النبوة، ج۳، ص۱۶۴
- ↑ ابن هشام، السیرة النبویة، الناشر: مكتبة محمد علي صبيح وأولاده - بمصر، ج۲، ص۵۵۹.
- ↑ السیرة النبویة، ج۲، ص۴۶.
- ↑ ابن‌حبیب، ص۱۱۲؛ ابن‌سعد، ج۲، ص۲۴.
- ↑ السیرة النبویة، ج۲، ص۶۰؛ دلائل النبوة، ج۳، ص۱۷۷؛ جوامع السیرة النبویة، ص۱۴۰.
- ↑ واقدی، المغازی، ج۱، ص۳۳۴.
- ↑ عیون الأثر، ج۲، ص۷۰؛ المغازی، ج۱، ص۳۶۳.
- ↑ السیرة النبویة، ج۲، ص۲۰۳.
- ↑ السیرة النبویة، ج۲، ص۲۰۹.
- ↑ السیرة النبویة، ج۲، ص۲۱۳
- ↑ السیرة النبویة، ج۲، ص۲۱۴؛ جوامع السیرة النبویة، ص۱۴۷؛ انیس المؤمنین، ص۲۱.
- ↑ المغازی، ج۲، ص۴۹۶؛ انساب الاشراف، ج۱، ص۳۴۷
- ↑ دلائل النبوة، ج۳، ص۳۶۴
- ↑ جعفریان، تاریخ سیاسی اسلام، (سیره رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم)، قم، عترت، ۱۳۸۰ش، ج۱، ص۵۷۳.
- ↑ انساب الأشراف، ج۱، ص۳۴۹
- ↑ واقدی، المغازی، ج۲، ص۵۳۷
- ↑ السیرة النبویة، ج۲، ص۲۸۹
- ↑ السیرة النبویة، ج۲، ص۳۰۸.
- ↑ واقدی، مغازی، الناشر : الأعلمي، ج۲، ص۶۳۴.
- ↑ سبحانی، فروغ ابدیت، ۱۳۸۵ش، ص۷۳۵.
- ↑ السیرة النبویة، ج۲، ص۳۲۸؛ دلائل النبوة، ج۴، ص۱۹۷
- ↑ إعلام الوری، ص۲۱۲ و مناقب آل ابی طالب، ج ۱، ص۲۰۵.
- ↑ السیرة النبویة، ج۲، ص۳۸۹.
- ↑ دلائل النبوة، ج۵، ص۱۵۶؛ المغازی، ج۳، ص۸۹۲
- ↑ طبرسی، اِعلام الوری، ج۱، ص۲۳۳؛ دلائل النبوة، ج۵، ص۱۵۶.
- ↑ السیرة النبویة، ج۲، ص۵۱۵؛ دلائل النبوة، ج۵، ص۴۶۹.
- ↑ سبحانی، فروغ ابدیت، ۱۳۸۵ش، ص۸۷۴.
- ↑ سبحانی، فروغ ابدیت، ۱۳۸۵ش، ص۸۷۳.
- ↑ ابن‌اسحاق، سیرة النبی، ۱۴۲۴ق، ص۶۷۵.
- ↑ مسعودی، مروج الذهب، ۱۴۰۹ق، ج۲، ص۲۸۲.
- ↑ طبرسی، اعلام الوری، ۱۳۹۹ق، ص ۶۹- ۷۰.
- ↑ ابن‌جوزی، تذکرة الخواص، ۱۴۱۸ق، ص۳۲۲.
- ↑ سبحانی، فروغ ابدیت، ۱۳۸۵ش، ص۴۶۰.
- ↑ آیتی، تاریخ پیامبر اسلام، ۱۳۶۹ش، ص۲۴۰-۲۴۷.
- ↑ مقریزی، امتاع‌الاسماع، بیروت، ج۱، ص۱۷۴.
- ↑ مقریزی، امتاع‌الاسماع، بیروت، ج۱، ص ۱۷۰.
- ↑ مسعودی، التنبیه و الاشراف، ۱۳۵۶ش، ص ۲۱۳.
- ↑ مسعودی، التنبیه و الاشراف، ۱۳۵۶ش، ص ۲۱۷.
- ↑ مسعودی، التنبیه و الاشراف، ۱۳۵۶ش، ربیع الاول (ص۲۱۹، چاپ بیروت) م.سال ششم.
- ↑ احتمالاً تکرار است. م. ربیع الآخر سال ششم
- ↑ ابن‌اسحاق، سیره النبی، ج ۴، ص ۲۸۴..- ربیع الآخر سال ششم.
- ↑ ابن‌اسحاق، سیره النبی، ج ۴، ص ۳۱۲.
- ↑ مسعودی، التنبیه و الاشراف، ۱۳۵۶ش، ص ۲۱۸.
- ↑ ابن‌اسحاق، سیره النبی، ج ۴، ص ۲۹۲؛ یعقوبی، ص ۴۳۸
- ↑ ر. ک: ابن‌اسحاق، سیره النبی، ج ۴، ص ۲۸۴؛ مقریزی، امتاع الاسماع، بیروت، ج۱، ص ۳۳۵.- در شوّال سال هفتم
- ↑ ابن‌اسحاق، سیره النبی، ج۴، ص ۲۸۲؛ مقریزی، امتاع الاسماع، بیروت، ج۱، ص ۳۴۲-۳۴۳.
- ↑ از ۵۲- ۵۸: ابن‌اسحاق، سیره النبی، ج ۴، ص ۲۹۶؛ یعقوبی، ص ۴۳۸
- ↑ انسان العیون، ج ۳، ص ۲۲۱
- ↑ انسان العیون، ج ۳، ص ۲۲۵
- ↑ در نسخه اصل بر این گونه است ولی صحیح: بنی دیل است. ر. ک: تاریخ یعقوبی ص۴۳۷؛ طبرسی، اعلام الوری، ۱۳۹۹ق، ص ۶۹- ۷۰.
- ↑ ابن‌اسحاق، سیره النبی، ج ۴، ص ۳۱۵
- ↑ ابن‌اسحاق، سیره النبی، ج ۴، ص ۳۱۹.
- ↑ ابن‌اسحاق، سیره النبی، ج ۴، ص ۳۱۹
یادداشت
- ↑ برای غزوه بودن موته توجیهاتی صورت گرفته است مانند این که پیامبر هنگام روانه ساختن سپاه برای موته به آنان فرمود:اغزوا بسم اللَّه في سبيل اللَّه [۱۱]، فراوانی نفرات در جنگ موته [۱۲]
- ↑ در تقدیم و تأخیر و مصادف بودن این دو سریه اختلاف است: بعضی سریه عبیده را مقدّم و بعضی هر دو را در یک زمان نوشته‌اند.
- ↑ جوامع السیره عمرو بن عدی (ص۲۱، چاپ دار المعارف مصر) م. برای کشتن عَصماء دختر مروان
منابع
- آیتی، محمدابراهیم، تاریخ پیامبر اسلام، تهران، دانشگاه تهران، ۱۳۶۹ش.
- ابن‌اسحاق، محمد، سیرة النبی، چاپ مصطفی الحلبی، ۱۳۵۵ق.
- ابن‌اسحاق، محمد، السیرة النبویه، بیروت، دار الکتاب العلمیه، ۱۴۲۴ق.
- ابن‌جوزی، یوسف بن قزاوغلی، تذکرة الخواص من الامة فی ذکر خصائص الائمة، قم، منشورات الشریف الرضی، ۱۴۱۸ق.
- ابن‌حبیب، محمد، المحبر، به کوشش ایلزه لیشتن اشتتر، حیدرآباد دکن، ۱۳۶۱ق/۱۹۴۲م.
- ابن‌حزم اندلسی، جوامع السیرة النبویة، دار الکتب العلمیة، بیروت، بی‌تا.
- ابن‌خلدون، تاریخ ابن‌خلدون، مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی، چاپ اول، ۱۳۶۳ش.
- ابن‌سعد، محمد، کتاب الطبقات الکبیر، به کوشش ادوارد زاخاو، لیدن، ۱۳۲۱- ۱۳۲۵ق.
- ابن‌سید الناس، عیون الأثر، دار القلم، بیروت، چاپ اول، ۱۴۱۴ق.
- ابن‌شهر آشوب، مناقب آل ابی طالب، قم، علامه، ۱۳۷۹ق.
- ابن‌هشام، عبدالملک، السیرة النبویة، تحقیق: السقا، مصطفی، الأبیاری، ابراهیم، شلبی، عبد الحفیظ، دار المعرفة، بیروت، چاپ اول، بی‌تا.
- ابن هشام، عبدالملک، السیرة النبویه، تحقیق طه عبدالرؤف سعد، بی تا، بی جا.
- بیهقی، ابو بکر احمد بن حسین، دلائل النبوة و معرفة أحوال صاحب الشریعة، تحقیق: قلعجی، عبد المعطی، دار الکتب العلمیة، بیروت، چاپ اول، ۱۴۰۵ق.
- جعفریان، تاریخ سیاسی اسلام، (سیره رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم)، قم، عترت، ۱۳۸۰ش، ج۱، ص۵۷۳.
- حلبی ابوالفرج، السيرة الحلبية، دار الكتب العلمية، بيروت، ۱۴۲۷، چاپ دوم.
- حموی، محمد بن اسحاق، أنیس المؤمنین، بنیاد بعثت، تهران، ۱۳۶۳ش.
- حموی، یاقوت، معجم البلدان، دار صادر، بیروت، چاپ دوم، ۱۹۹۵م.
- خلیفة بن خیاط، تاریخ خلیفة، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۵ق.
- سبحانی، جعفر، فرازهایی از تاریخ پیامبر اسلام، تهران، مشعر، ۱۳۸۶ش.
- سبحانی، جعفر، فروغ ابدیت، قم، بوستان کتاب، ۱۳۸۵ش.
- طبرسی، فضل بن حسن، اعلام الوری بأعلام الهدی، مؤسسه آل البیت(ع)، قم، چاپ اول، ۱۴۱۷ق.
- قائدان، اصغر، «سازماندهی جنگی در غزوات عصر پیامبر»، در مجله مطالعات تاریخی جنگ، شماره ۳، بهار ۱۳۹۷ش.
- مجلسی، محمدباقر، بحار الأنوار، مؤسسة الوفاء، بیروت، ۱۴۰۴ ق.
- مسعودی، علی بن حسین، التنبیه و الاشراف، قاهره، دار الصاوی، بی‌تا، چاپ افست قم، مؤسسة نشر المنابع الثقافة الاسلامیه.
- مسعودی، علی بن حسین، مروج الذهب، چاپ مطبعة السعاده، ۱۳۶۷ق.
- مقریزی، احمد بن علی، امتاع الاسماع، بیروت، دار الکتب العلمیه.
- واقدی، محمد بن عمر، کتاب المغازی، مؤسسة الأعلمی، بیروت، چاپ سوم، ۱۴۰۹ق.
- یعقوبی، احمد، تاریخ یعقوبی، ترجمه محمد ابراهیم آیتی، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی، ۱۳۷۱ش.
- «سریه یا غزوه موته؟!»، http://askdin.com/thread/سریه-یا-غزوه-موته؟مرکز ملی پاسخگویی به سؤالات دینی