اکثار روایت
اکثار روایت از وجوه عامه اثبات وثاقت راویانِ فاقد توثیق خاص است. مقصود آن است که اگر افراد ثقه، روایات فراوانی از یک راوی نقل کنند، این امر نشانه اعتماد و وثاقت اوست. بسیاری از علما همچون صاحب معالم، مجلسی اول، صاحب وسائل، سید بحرالعلوم، ملا احمد نراقی، وحید بهبهانی و صاحب جواهر از این راه وثاقت گروهی از راویان را اثبات کردهاند. درباره دلالت اکثار روایت سه دیدگاه مطرح است: برخی آن را سبب توثیق، برخی صرفاً مدح، و برخی مشروط به نقل توسط اجلا دانستهاند؛ گروهی نیز آن را بیدلالت میدانند.
برای اثبات دلالت، چند بیان ارائه شده: نخست، روایات دال بر شناخت منزلت افراد به مقدار روایتشان؛ دوم، اینکه ثقات هرگز از ضعفا نقل فراوان نمیکردند؛ سوم، ارتباط استاد و شاگرد که کثرت روایت نشانه شناخت و اعتماد است. ثمره این وجه، اثبات وثاقت برخی راویان مجهول مانند محمد بن سنان، جابر جعفی، ابوالربیع شامی، ابراهیم بن هاشم و دیگران است.
جایگاه و اهمیت
اکثار روایت از وجوه عامه و توثیقات عملی برای اثبات وثاقت راویانی دانسته شده که توثیق خاص ندارند و به اصطلاح مجهول هستند.[۱] مقصود آن است که وقتی افراد ثقه، روایات فراوانی از یک راوی نقل کنند، نشاندهنده وثاقت اوست.[۲] مقصود از کثرت و فراوانی، سی - چهل روایت یا کمتر دانسته شده است.[۳]
بسیاری از علما ازجمله صاحب معالم،[۴] مجلسی اول،[۵] آقا حسین خوانساری،[۶] صاحب وسائل،[۷] سید بحرالعلوم،[۸] ملا احمد نراقی،[۹] وحید بهبهانی،[۱۰] اعرجی کاظمی[۱۱] و صاحب جواهر[۱۲] از همین راه، وثاقت یا مدح گروهی از راویان را اثبات کردهاند.
مقدار دلالت
برخی برای اثبات وثاقت راویان باواسطه و بیواسطه و برخی هم تنها راویان بدونواسطه به این وجه استناد کردهاند؛[۱۳] اما درباره اصل دلالت، سه دیدگاه وجود دارد:
- اکثار روایت از اسباب توثیق راوی است.[۱۴]
- این وجه تنها از اسباب مدح راوی است.[۱۵]
- این وجه تنها به شرط اینکه کثرت روایت توسط اجلا (بزرگان شناختهشده) باشد، پذیرفته است.[۱۶]
- این وجه دلالتی بر مدح یا توثیق ندارد.[۱۷]
بررسی این وجه
برای دلالت اکثار روایت بر توثیق چند بیان ارائه شده است:
بیان اول: با توجه به روایاتی از قبیل «اعرفوا منازل الرجال منّا علی قدر روایاتهم عنا؛ قدر و منزلت افراد نزد ما را به مقدار روایات آنها از ما بشناسید»،[۱۸] مشخص میشود هر کسی که روایات بیشتری از ائمه(ع) نقل کند، مقام و منزلتش نزد ائمه بیشتر است و ثقه میباشد.[۱۹]
هرچند برخی به اشکال سندی (وجود محمد بن سنان در سند) و اشکال دلالی (به این بیان که کثرت روایت تنها پس از احراز و یقینی بودن صدور روایت از معصوم(ع) و وثاقت راوی ممکن است، لذا بهصرف نقل روایت، چیزی اثبات نمیشود)، این بیان را نپذیرفتهاند؛[۲۰] ولی پاسخ داده شده که چون روایاتی که بر این مضمون دلالت دارند، مستفیضه هستند، سند روایت اشکالی ندارد و دلالت روایت نیز تام است، زیرا همین که روایات شاذ یا مخالف مذهب نباشند و راوی، مشهور به کذب و دروغگویی نباشد، ظن به روایت حاصل میشود و در نتیجه کثرت روایت نیز اثبات میگردد.[۲۱]
برخی نیز مضمون روایت را با توجه به روایات دیگر، تشویق ائمه(ع) به کثرت روایت همراه با فقاهت و درایت دانستهاند.[۲۲]
بیان دوم: ثقات هرچند گاهی از ضعفا نقل روایت کردهاند، اما هیچگاه نقل فراوان از آنان نمیکردند؛ زیرا موجب جرح میشد. پس اکثار روایت نشانه اعتماد به راوی است.[۲۳]
بیان سوم: روند نقل روایات بر پایه ارتباط استاد و شاگرد بوده و کثرت روایت به روش سماع و قرائت نشانه شناخت کامل نسبت به استاد و وثاقت اوست.[۲۴]
ثمره این وجه
گفته شده با این وجه، وثاقتِ برخی راویان فاقد توثیق خاص همچون محمد بن سنان، جابر بن یزید جعفی، ابوالربیع شامی، ابراهیم بن هاشم، ابراهیم کرخی، حسن بن زیاد الصیقل، حسن بن علی زیتونی، حسین بن اسحاق التاجر و علی بن احمد بن اشیم اثبات میشود.[۲۵]
تکنگاریها
کتابی در خصوص موضوع اکثار روایت تدوین نشده، اما در مقالاتی این موضوع مورد بررسی قرار گرفته است؛ ازجمله:
- «بازخوانی نظریه دلالت اکثار بر وثاقت، با تکیه بر تقریر استاد سید محمدجواد شبیری»، تألیف سید علیرضا حسینی شیرازی و عباس مفید؛
- «بازکاوی دلالت حدیث «اعرفوا منازل الرجال»، بر مبنای اکثار روایت از معصوم(ع)»، تألیف حسین جدی و حسن نقیزاده؛
- «کثرت روایت از راوی نشانه اعتماد به روایات منقول او» تألیف رسول طلاییان و مهدی لاهیجی.
پانویس
- ↑ حسینی شیرازی، «بازخوانی نظریه دلالت اکثار بر وثاقت، با تکیه بر تقریر استاد سید محمدجواد شبیری»، ص۳۹.
- ↑ طلاییان و لاهیجی، «کثرت روایت از راوی نشانه اعتماد به روایات منقول او»، دانشها و آموزههای قرآن و حدیث.
- ↑ حسینی شیرازی، «بازخوانی نظریه دلالت اکثار بر وثاقت، با تکیه بر تقریر استاد سید محمدجواد شبیری»، ص۴۲.
- ↑ ابن الشهید الثانی، منتقی الجمان، ۱۳۶۲ش، ج۱، ص۳۹-۴۱.
- ↑ مجلسی، روضة المتقین، ۱۴۰۶ق، ج۷، ص۱۱۹-۱۲۰ و ج۱۴، ص۹۳.
- ↑ خوانساری، مشارق الشموس، ج۱، ص۵۶.
- ↑ حرّ عاملی، وسائل الشیعه، ۱۴۰۹ق، ج۳۰، ص۳۲۹.
- ↑ بحرالعلوم، مصابیح الاحکام، ۱۴۲۷ق، ج۱، ص۱۰۷.
- ↑ نراقی، مستند الشیعه، ۱۴۱۵ق، ج۱۰، ص۴۵۴.
- ↑ وحید بهبهانی، الفوائد الرجالیه، ۱۴۰۴ق، ص۴۹.
- ↑ اعرجی کاظمی، عدة الرجال، ۱۴۱۵ق، ج۱، ص۱۴۴.
- ↑ نجفی، جواهر الکلام، ۱۴۰۴ق، ج۴، ص۸.
- ↑ سند، بحوث فی مبانی علم الرجال، ۱۴۲۹ق، ص۱۶۶.
- ↑ مجلسی، روضة المتقین، ۱۴۰۶ق، ج۷، ص۱۱۹-۱۲۰ و ج۱۴، ص۹۳؛ حرّ عاملی، وسائل الشیعه، ۱۴۰۹ق، ج۳۰، ص۳۲۹؛ سند، بحوث فی مبانی علم الرجال، ۱۴۲۹ق، ص۱۶۶-۱۶۷.
- ↑ اعرجی کاظمی، عدة الرجال، ۱۴۱۵ق، ج۱، ص۱۴۴؛ نوری، خاتمه مستدرک، ۱۴۱۷ق، ج۵، ص۲۲۴.
- ↑ مازندرانی، منتهی المقال، ۱۴۱۶ق، ج۱، ص۹۰؛ همتی، «دلالت اکثار روایت اجلاء بر وثاقت»، ذکری.
- ↑ خویی، معجم رجال الحدیث، ج۱، ص۷۵؛ تبریزی، ارشاد الطالب الی تعلیق المکاسب، ۱۳۹۹ق، ج۳، ص۲۴۱ وج۵، ص۱۸۷؛ سبحانی، کلیات فی علم الرجال، ۱۴۱۰ق، ص۳۴۷-۳۴۹؛ محسنی، بحوث فی علم الرجال، ۱۴۳۲ق، ص۲۷.
- ↑ حرّ عاملی، وسائل الشیعه، ۱۴۰۹ق، ج۲۷، ص۱۵۰.
- ↑ سند، بحوث فی مبانی علم الرجال، ۱۴۲۹ق، ص۱۶۴-۱۶۶.
- ↑ خویی، معجم رجال الحدیث، ج۱، ص۷۵.
- ↑ سند، بحوث فی مبانی علم الرجال، ۱۴۲۹ق، ص۱۶۶-۱۶۷.
- ↑ جدی و نقیزاده، «بازکاوی دلالت حدیث «اعرفوا منازل الرجال»، بر مبنای اکثار روایت از معصوم(ع)»، ص۹۰.
- ↑ طلاییان و لاهیجی، «کثرت روایت از راوی نشانه اعتماد به روایات منقول او»، دانشها و آموزههای قرآن و حدیث.
- ↑ حسینی شیرازی، «بازخوانی نظریه دلالت اکثار بر وثاقت، با تکیه بر تقریر استاد سید محمدجواد شبیری»، ص۴۶-۴۷.
- ↑ حسینی شیرازی، «بازخوانی نظریه دلالت اکثار بر وثاقت، با تکیه بر تقریر استاد سید محمدجواد شبیری»، ص۴۳.
منابع
- ابن الشهید الثانی، حسن بن زینالدین، منتقی الجمان فی الاحادیث الصحاح و الحسان، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، ۱۳۶۲ش.
- اعرجی کاظمی، محسن بن حسن، عدة الرجال، قم، نشر اسماعیلیان، ۱۴۱۵ق.
- بحرالعلوم، سید مهدی، مصابیح الاحکام، قم، منشورات میثم تمار، ۱۴۲۷ق.
- تبریزی، جواد، ارشاد الطالب الی تعلیق المکاسب، قم، مطبعة مهر، ۱۳۹۹ق.
- جدی، حسین و نقیزاده، حسن، «بازکاوی دلالت حدیث «اعرفوا منازل الرجال»، بر مبنای اکثار روایت از معصوم(ع)»، فصلنامه علمی علوم حدیث، شماره ۲۴، فروردین ۱۳۹۸ش.
- حسینی شیرازی، سید علیرضا و مفید، عباس، «بازخوانی نظریه دلالت اکثار بر وثاقت، با تکیه بر تقریر استاد سید محمدجواد شبیری»، فصلنامه تخصصی مطالعات قرآن و حدیث سفینه، شماره ۶۷، تابستان ۱۳۹۹ش.
- حرّ عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعه، قم، مؤسسه آل البیت(ع)، ۱۴۰۹ق.
- خوانساری، آقاحسین بن محمد، مشارق الشموس فی شرح الدروس، بیجا، بینا، بیتا. (نرمافزار فقه اهل بیت(ع) ۲)
- خویی، سید ابوالقاسم، معجم رجال الحدیث، بیجا، بینا، بیتا. (نرمافزار فقه اهل بیت(ع) ۲)
- سبحانی، جعفر، کلیات فی علم الرجال، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، ۱۴۱۰ق.
- سند، محمد، بحوث فی مبانی علم الرجال، قم، نشر مدین، ۱۴۲۹ق.
- طلاییان، رسول و لاهیجی، مهدی، «کثرت روایت از راوی نشانه اعتماد به روایات منقول او»، نشریه دانشها و آموزههای قرآن و حدیث، شماره ۲، ۱۳۹۷ش.
- مازندرانی، محمد بن اسماعیل، منتهی المقال، قم، مؤسسة آل البیت(ع) لاحیاء التراث، ۱۴۱۶ق.
- مجلسی، محمدتقی، روضة المتقین فی شرح من لا یحضره الفقیه، قم، مؤسسه فرهنگی اسلامی کوشانپور، ۱۴۰۶ق.
- محسنی، محمد آصف، بحوث فی علم الرجال، قم، مركز المصطفی العالمی للترجمة و النشر، ۱۴۳۲ق.
- نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۴ق.
- نراقی، احمد بن محمدمهدی، مستند الشیعه فی احکام الشریعه، قم، مؤسسه آل البیت(ع)، ۱۴۱۵ق.
- نوری، میرزا حسین، خاتمه المستدرک، قم، مؤسسه آل البیت(ع)، ۱۴۱۷ق.
- وحید بهبهانی، محمدباقر بن محمد، الفوائد الرجالیه، قم، مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، ۱۴۰۴ق.