زکریا (پیامبر)

زَکَریا (در عبرانی زاخای و در زبان انگلیسی Zechariah) از انبیای بنی اسرائیل، پدر حضرت یحیی بود و کفالت حضرت مریم(س) را بر عهده داشت. داستان پدر شدن او در سن کهنسالی و کفالت حضرت مریم(س)از جمله جریانات زندگی ایشان است که در قرآن کریم مطرح شده است.

زندگی نامه

در عبرانی زاخای و در زبان انگلیسی Zechariah گفته می شود. هفت بار نام او در قرآن آمده است که به جریاناتی مانند کفالت حضرت مریم و دعای او برای فرزند دار شدن پرداخته است.قرآن او را از انبیاء، صاحب حکمت و دارای مقام قضاء برمی‌شمرد. زکریا نجار بود و در معبد سلیمان به‌عنوان خادم، هدایا و نذورات معبد را سرپرستی می‌کرد. از آنجا که پیامبران دیگری از بنی اسرائیل با نام زکریا وجود داشته اند به ایشان زکریای سوم پدر حضرت یحیی گفته می شود.

• از نسل ابراهیم

پسر برخیا از نسل لاوی پسر یعقوب نبی و از نوادگان دختری حضرت داود است. پدرش از احبار دوازده‌گانه‌ای بود که در بابِل زندانی بود و بعد از آزادی به فلسطین آمد.

• همسر و فرزندان

مقبره حضرت زکریا در دامنه کوه زیتون در بیت المقدس

همسر او به نام ایشاع الیصابات و الیزابت خواهر حضرت مریم(س) است. الیزابت هم زمان با بارداری مریم مقدس،‌ به معجزه الهی باردار شد و خداوند فرزند او را یحیی نامید. حضرت زکریا فرزندان دختر دیگری هم دارد که از همسر دیگری غیر از الیزابت بوده‌اند.

• شهادت

اشرار قوم او را متهم به ارتباط نامشروع با مریم کردند. بعد از اشاعه این تهمت بین بنی اسرائیل،‌ زکریا به بستان فرار کرد و در درختی مخفی شده بود که درخت را به دو نیم تقسیم کردند و زکریا در سن نود و نه سالگی به شهادت رسید.

دو مقبره در سوریه و فلسطین به آن حضرت منسوب است. مزاری منسوب به حضرت زکریا (علیه السلام) در مسجد جامعُ الکبیر حَلَب در شمال سوریه وجود دارد. محدث قمی در باب فضیلت زیارت انبیا(ع) آورده است: قبر جناب زکریا(ع) در حَلَب معروف است. مزار دیگری منسوب به ایشان در شرق بیت المقدس وجود دارد. کتیبه ای سنگی در قرن چهارم میلادی شناسایی شد که روی آن نقش بسته بود: (این قبر زکریای شهید است؛ روحانی بسیار متّقی، پدر یحیی)

دعای زکریا برای داشتن فرزند

هُنَالِكَ دَعَا زَكَرِ‌يَّا رَ‌بَّهُ ۖ قَالَ رَ‌بِّ هَبْ لِي مِن لَّدُنكَ ذُرِّ‌يَّةً طَيِّبَةً ۖ إِنَّكَ سَمِيعُ الدُّعَاءِ

---

آنجا [بود كه‌] زكريا پروردگارش را خواند [و] گفت: «پروردگارا، از جانب خود، فرزندى پاك و پسنديده به من عطا كن، كه تو شنونده دعايى

---

سوره آل عمران، آیه ۳۸

با انگیزه هایی که برای حضرت زکریا در سن کهنسالی بوجود آمد، از خداوند درخواست فرزند می کند که خداوند یحیای نبی را به او عطا می‌کند. وی تا سن کهنسالی درخواستی برای داشتن فرزند از خداوند نداشت تا اینکه حنه مادر حضرت مریم (او هم مانند همسر زکریا نازا بود) نذر کرد اگر خداوند به او فرزندی عنایت کند او را خادم معبد قرار دهد.حضرت مریم(س) به دنیا آمد و کفالتش به عهده زکریا بود و از نزدیک عنایات خداوند به مریم(س) مانند نزول غذاهای بهشتی را می‌دید. در آن لحظات بود که زکریا دست به دعا بلند می‌کند و می‌گوید: خداوندا! از طرف خود،‌ فرزند پاکیزه ای به من عطا بفرما که تو دعا را می‌شنوی. انگیزه دیگر زکریا این بود که وارث امینی نداشت و از خداوند می خواهد فرزندی داشته باشد که از او ارث ببرد. موالی و اطرافیان زکریا که از او ارث می بردند مورد تایید وی نبودند. دعای وی که در آیات سوره مریم آمده است اینگونه است: من از بستگانم بعد از خودم بیمناکم و همسرم نازا است، تو از نزد خود جانشینی به من ببخش که وارث من و و دودمان یعقوب باشد و او را مورد رضایتت قرار بده.

منظور از ارث و وارث در دعای زکریا

گفته می شود؛ دعای زکریا برای داشتن وارث به این معنا نبوده است که از خداوند فرزند صلبی درخواست داشته است. بلکه با توجه به عقیم بودن همسرش از خداوند می خواهد که از دختران همسر سابقش خداوند به او نوه ایی بدهد که از او ارث ببرد. نگرانی زکریا از وارثان مربوط به امور مالی بوده است. اموال او و همسرش که از نسل سلیمان بن داود بود که ثروت بزرگی محسوب می شد مورد نگرانی زکریا بود که به دست نااهلان از فامیل او برسد. به همین دلیل است که حضرت زهرا(س) هم برای گرفتن ارث مالی خود یعنی فدک به همین آیات استناد می کند. بعضی از مفسرین شیعه ارث را عام معنا کرده اند که ارث مالی و معنوی را شامل می شود.

درخواست نشانه ازخداوند

زکریا از خداوند در خواست نشانه و آیه می‌کند. نشانه این بود که با کسی صحبت نمی کند و فقط با خداوند در هنگام مناجات صحبت می‌کند.مفسرین در معنا و دلیل این نشانه اختلاف نظر دارند. بعضی معتقدند که منظور از این صحبت نکردن با مردم همان روزه سکوت است که جهت شکرگزاری از خداوند بوده است و البته روزه سکوت در آن زمان مشروع بوده است. اما افرادی که یکی از سه نظر زیر را پذیرفته اند معتقدند که این صحبت نکردن غیر اختیاری بوده است و زکریا توان سخن گفتن با مردم را نداشته است و فقط در مناجات با خداوند زبانش باز بوده است.

• علامه طباطبایی معتقد است؛ زکریا برای تشخیص اینکه این نداء از ناحیه خداوند بوده یا القاء شیطان است، از خداوند طلب نشانه کرده‌است.
• شیخ طبرسی معتقد است که این نشانه برای فهمیدن زمان بارداری همسرش بوده‌است.
• درخواست نشانه جهت ازدیاد یقین و ایمان بوده است. همانطور که ابراهیم نبی برای ازدیاد یقین و ایمان از خداوند طلب نشانه می کند.

زکریا و حضرت مریم(س)

زکریا و حضرت مریم، دارای رابطه سببی با یکدیگرند؛ حضرت زکریا، شوهرخاله حضرت مریم است.

حضرت زکریا، کفالت حضرت مریم در معبد را به عهده داشت. درباره شیوه به دست آوردن کفالت حضرت مریم، روایاتی نقل شده است. بر این اساس، پس از حضور حضرت مریم در معبد و درگذشت پدرش عمران، تعیین کفیل او به جدال بین بزرگان قوم یهود انجامید. قرار بر این شد که کفیل مریم با قرعه‌کشی تعیین شود. بنابر روایات مختلف، تیرها یا قلم‌هایی را روی آب می‌انداختند، و از آنجا که قلم حضرت زکریا روی آب باقی ماند، و کسی برنده قرعه بود که قلمش روی آب بماند، کفالت به او رسید.

کفالت حضرت مریم توسط زکریا و دیدن کرامات او، باعث شد حضرت زکریا از خدا بخواهد که به او فرزندی عطا کند. در روایتی از امام باقر(ع) آمده است که زکریا وقتی بر مریم وارد می‌شد، می‌دید که میوه‌های زمستانی در فصل تابستان، و میوه‌های تابستانی در فصل زمستان، از طرف خدا بر او نازل می‌شد.

زکریا در روایات

• حضرت زکریا بعد از آگاهی پیدا کردن از جریان امام حسین(ع) سه روز در عبادتگاه خود به گریه و ندبه مشغول بود. زکریا از خداوند می خواهد که فرزندی داشته باشد که در ایام پیری نور چشم او و وارث او باشد و منزلش را مثل مقام حسین(ع) برای او قرار بدهد. سپس اینگونه دعا کرد: خدایا هنگامی که چنین فرزندی به من عطا کنی، مرا به محبت او بیازما، سپس مصیبت دردناکی را که بر دوست خودت محمد(ص) به وسیله فرزندش روا داشتی، برای من نیز همان حادثه ناگوار را روا بدار.تشابهاتی بین فرزندش حضرت یحیی و امام حسین می‌باشد. مانند اینکه شش ماهه به دنیا آمدند و همانطور که سر امام حسین(ع) از بدنش جدا شد،‌ یحیی نیز سر از بدنش جدا شد و سر مبارکشان را بر تشتی نزد ظالم زمانشان بردند. تسلط ظالمان بر مردم بعد شهادت یحیی و امام حسین(ع) از دیگر تشابهات است.
• حضرت زهرا(س) در خطبه مشهور فدکیه به آیه ششم سوره مریم احتجاج می کنند، در این آیه حضرت زکریا از خداوند فرزندی می خواهد که از او ارث ببرد. حضرت زهرا(س) به دنبال اثبات این مطلب می باشند که بر خلاف سخن ابوبکر که می گفت انبیاء ارث نمی گذارند؛ نبی با دیگر افراد تفاوت ندارد و ارث باقی می گذارد و فدک حق ایشان است.

• امام صادق(ع) فرزندی که بعد از مرگ پدر به عبادت مشغول است را میراث الله می نامد و این آیه را تلاوت می کردند: هب لی من لدنک ولیا یرثنی و یرث من آل یعقوب. آیه پنجم و ششم سوره مریم که حضرت زکریا از خداوند فرزندی مانند یحیی می خواهد.

زکریا در کتاب مقدس و مقایسه با قرآن

• در انجیل لوقا زکریا کاهنی یهودی و درستکار و مجری احکام اله معرفی می شود و در قرآن کریم او پیامبر و مورد رحمت خداوند، از مهدیین و مجتبین خوانده می شود و به وصف عبودیت از او یاد می کند.
• مساله ولادت اعجاز گونه یحیی و عقیم بودن همسر زکریا که در انجیل لوقا به نام الیصابت آمده است، مانند قرآن کریم نقل شده است. همچنین نام گذاری یحیی از طرف خداوند و سلب قدرت زکریا بر تکلم در هر دو کتاب برابر است. جز اینکه سلب قدرت زکریا در انجیل به عنوان تنبیه برای باور نکردن بشارت الهی آمده است و در قرآن به عنوان نشانه ایی از طرف خداوند مطرح شده است.
• در اناجیل اربعه کفالت زکریا بر مریم مطرح نشده است.
• در انجیل لوقا و متی شهادت زکریا توسط احبار و اقوام فریسی یهودی مطرح شده است. در قرآن کریم سخنی از سرانجام زکریا نیامده است هر چند در روایات متعدد به جریان شهادت زکریا اشاره شده است.

پانویس

الگوی پانویس غیرفعال شده است. لطفا از الگوی پانوشت استفاده شود

منابع