آخوند: تفاوت میان نسخه‌ها
Shamsoddin (بحث | مشارکتها) |
imported>Mgolpayegani جزبدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
'''آخوند'''، واژه‌ای فارسی، به معنی دانشمند، پیشوای دینی و معلم است که نخستین مورد كاربرد این واژه در [[ایران]]، به مثابه عنوانی احترام‌آمیز برای روحانیون دانشمند، به دوره [[تیموریان]] مربوط میشود. در عصر [[قاجار]] كاربرد این كلمه گسترش بیش‌تری یافت و شامل مدرسان مكتب‌خانه‌ها نیز گردید | '''آخوند'''، واژه‌ای فارسی، به معنی دانشمند، پیشوای دینی و معلم است که نخستین مورد كاربرد این واژه در [[ایران]]، به مثابه عنوانی احترام‌آمیز برای روحانیون دانشمند، به دوره [[تیموریان]] مربوط میشود. در عصر [[قاجار]] كاربرد این كلمه گسترش بیش‌تری یافت و شامل مدرسان مكتب‌خانه‌ها نیز گردید و در میان دانشمندان آن روزگار هنوز جایگاهی والا داشت. به عنوان مثال [[آخوند ملامحمدکاظم خراسانی|ملا محمدکاظم خراسانی]] (درگذشت ۱۳۲۹ق)، مشهورترین [[فقیه]] و مدرس پایان دوره [[قاجار]]، آخوند نامیده می‌شد. اكنون این كلمه به گونه عام برای روحانیون به‌كار می‌رود. | ||
==ریشه و اشتقاق== | ==ریشه و اشتقاق== | ||
درباره اشتقاق این کلمه آراء مختلف آورده‌اند: | درباره اشتقاق این کلمه آراء مختلف آورده‌اند: | ||
* پاوْل هُرن در «اساس اشتقاق فارسی» آن را از پیشوند «آ» + «خواند» (از فعل خواندن) مرکب دانسته است.<ref>پاول هرن، ص۳</ref> | * پاوْل هُرن در «اساس اشتقاق فارسی» آن را از پیشوند «آ» + «خواند» (از فعل خواندن) مرکب دانسته است.<ref>پاول هرن، ص۳</ref> | ||
* رَدْلُف «خوند» را در این کلمه، مخفف «خداوند» دانسته، مانند «خاوند» و جزء «خوند» در اسامی میرخوند و خوندمیر.<ref>ر.ک:ایرانیکا</ref> | * رَدْلُف «خوند» را در این کلمه، مخفف «خداوند» دانسته، مانند «خاوند» و جزء «خوند» در اسامی میرخوند و خوندمیر.<ref>ر.ک: ایرانیکا</ref> | ||
* محمد قزوینی جزء اول کلمه را مخفف «آقا» گفته است.<ref> | * محمد قزوینی جزء اول کلمه را مخفف «آقا» گفته است.<ref>یادداشتها، ج۱، ص۱</ref> | ||
* [[دهخدا]] نیز آن را مخفف | * [[دهخدا]] نیز آن را مخفف «آغا»، و «خوند» را مخفف «خداوندگار» دانسته است.<ref>دهخدا، لغت نامه</ref> | ||
* [[زکی ولیدی طوغان]]، محقق ترک در مقاله‌ای که در «اسلام آنسیکلوپدیسی» نوشته است این کلمه را تلفظ و تحریفی از آرْخون یا آرگون یونانی، که عنوان روحانیون [[مسیحیت|مسیحی]] و رؤسای [[کلیسا|کلیسای]] نسطوری بوده و در | * [[زکی ولیدی طوغان]]، محقق ترک در مقاله‌ای که در «اسلام آنسیکلوپدیسی» نوشته است این کلمه را تلفظ و تحریفی از آرْخون یا آرگون یونانی، که عنوان روحانیون [[مسیحیت|مسیحی]] و رؤسای [[کلیسا|کلیسای]] نسطوری بوده و در سرزمینهای آسیایی رواج داشته، دانسته است. | ||
هیچیک از این اشتقاقات خالی از اشکالات تاریخی و [[زبان‌شناسی]] نیست و هنوز توافق کلی بر سر اصل و ریشه این کلمه حاصل نشده است. | |||
==کاربرد در دورههای مختلف== | ==کاربرد در دورههای مختلف== | ||
| خط ۱۵: | خط ۱۵: | ||
'''در عصر تیموریان'''{{سخ}} نخستین مورد کاربرد واژه آخوند در [[ایران]]، به مثابه عنوانی احترام آمیز برای روحانیون دانشمند، به دوره [[تیموریان]] مربوط میشود، چنانکه [[امیر علیشیر نوایی]] استاد خود مولانا [[فصیح الدین نظامی]] (درگذشت۹۱۹ق) را به سبب دانش گسترده‌اش در علوم معقول و منقول و ریاضیات، آخوند خطاب می‌کرده است.<ref>خواندمیر، ج۴، ص۳۵۲، ۳۵۳</ref> | '''در عصر تیموریان'''{{سخ}} نخستین مورد کاربرد واژه آخوند در [[ایران]]، به مثابه عنوانی احترام آمیز برای روحانیون دانشمند، به دوره [[تیموریان]] مربوط میشود، چنانکه [[امیر علیشیر نوایی]] استاد خود مولانا [[فصیح الدین نظامی]] (درگذشت۹۱۹ق) را به سبب دانش گسترده‌اش در علوم معقول و منقول و ریاضیات، آخوند خطاب می‌کرده است.<ref>خواندمیر، ج۴، ص۳۵۲، ۳۵۳</ref> | ||
'''در عصر صفویه'''{{سخ}} چنین می‌نماید که در سراسر دوران [[صفویه]] حرمت این کلمه حفظ شده و جز بر مردمان بسیار دانشمند اطلاق نگردیده است. در این دوره تنی چند از بزرگان [[فلسفه]]، از جمله [[ملاصدرا]] ( | '''در عصر صفویه'''{{سخ}} چنین می‌نماید که در سراسر دوران [[صفویه]] حرمت این کلمه حفظ شده و جز بر مردمان بسیار دانشمند اطلاق نگردیده است. در این دوره تنی چند از بزرگان [[فلسفه]]، از جمله [[ملاصدرا]] (درگذشت ۱۰۵۰ق) و [[ملا نصرالله همدانی]] (درگذشت ۱۰۴۲ق)، آخوند نامیده شده‌اند. | ||
'''در عصر قاجار'''{{سخ}} در عصر [[قاجار]] کاربرد این کلمه گسترش | '''در عصر قاجار'''{{سخ}} در عصر [[قاجار]] کاربرد این کلمه گسترش بیش‌تری یافت و شامل مدرسان مکتب‌خانه‌ها نیز گردید. با این همه این کلمه در میان دانشمندان آن روزگار هنوز جایگاهی والا داشت و مثلاً [[آخوند ملامحمدکاظم خراسانی|ملامحمدکاظم خراسانی]] (درگذشت ۱۳۲۹ق)، مشهورترین فقیه و مدرس پایان دوره قاجار، آخوند نامیده می‌شد، اما ظاهراً در این دوران‌ها عنوان آخوند برای ساداتِ علما به کار نمی‌رفته است. | ||
'''در عصر پهلوی'''{{سخ}}در دوران [[حکومت پهلوی|حكومت پهلوی]]، كاربرد این واژه بسیار گسترده‌تر شد و سیاست دستگاه حاكم نیز به دنبال آن بود كه از جنبه ارزشی و | '''در عصر پهلوی'''{{سخ}}در دوران [[حکومت پهلوی|حكومت پهلوی]]، كاربرد این واژه بسیار گسترده‌تر شد و سیاست دستگاه حاكم نیز به دنبال آن بود كه از جنبه ارزشی و احترام‌آمیز آن كاسته شود و حتی آن را به عنوان واژه‌ای تمسخرآمیز در بیاورد. | ||
'''در عصر حاضر'''{{سخ}}اكنون این كلمه به گونه عام برای [[روحانی|روحانیون]] | '''در عصر حاضر'''{{سخ}}اكنون این كلمه به گونه عام برای [[روحانی|روحانیون]] به كار می‌رود. | ||
==مشهوران به آخوند== | ==مشهوران به آخوند== | ||
در برخی علوم لفظ آخوند به صورت مطلق به یکی از بزرگان آن علم اختصاص یافته است. در فقه و اصول، منظور از آخوند، [[محمد کاظم خراسانی]] است. در فلسفه به [[ملاصدرا]]، آخوند اطلاق | در برخی علوم لفظ آخوند به صورت مطلق به یکی از بزرگان آن علم اختصاص یافته است. در فقه و اصول، منظور از آخوند، [[محمد کاظم خراسانی]] است. در فلسفه به [[ملاصدرا]]، آخوند اطلاق میشود و در عرفان منظور از آخوند، [[ملا حسینقلی همدانی]] است.<ref>[http://www.bou.ac.ir/portal/Home/ShowPage.aspx?Object=News&CategoryID=78d7f25b-d9d8-4de9-a305-3dcec4c4a28d&WebPartID=4ecde86c-affe-4f5c-9a48-fb6777b2a695&ID=2fd1b122-c5d5-4a8d-8539-6b74a22bb39f گفتگو با آيه الله ميرزا عبدالرضا كفايي خراساني؛ پایگاه کنگره بزرگداشت آخوند خراسانی]</ref> | ||
== پانویس == | == پانویس == | ||
| خط ۴۵: | خط ۴۵: | ||
==پیوند به بیرون== | ==پیوند به بیرون== | ||
* مقاله : [http://www.cgie.org.ir/fa/publication/entryview/779 | * مقاله: [http://www.cgie.org.ir/fa/publication/entryview/779 دایره المعارف بزرگ اسلامی] | ||
[[ar:الآخوند]] | [[ar:الآخوند]] | ||
{{حوزه علمیه}} | {{حوزه علمیه}} | ||
[[رده:القاب روحانیان شیعه]] | [[رده:القاب روحانیان شیعه]] | ||
نسخهٔ ۱۶ مارس ۲۰۱۶، ساعت ۰۹:۵۷
آخوند، واژه‌ای فارسی، به معنی دانشمند، پیشوای دینی و معلم است که نخستین مورد كاربرد این واژه در ایران، به مثابه عنوانی احترام‌آمیز برای روحانیون دانشمند، به دوره تیموریان مربوط میشود. در عصر قاجار كاربرد این كلمه گسترش بیش‌تری یافت و شامل مدرسان مكتب‌خانه‌ها نیز گردید و در میان دانشمندان آن روزگار هنوز جایگاهی والا داشت. به عنوان مثال ملا محمدکاظم خراسانی (درگذشت ۱۳۲۹ق)، مشهورترین فقیه و مدرس پایان دوره قاجار، آخوند نامیده می‌شد. اكنون این كلمه به گونه عام برای روحانیون به‌كار می‌رود.
ریشه و اشتقاق
درباره اشتقاق این کلمه آراء مختلف آورده‌اند:
- پاوْل هُرن در «اساس اشتقاق فارسی» آن را از پیشوند «آ» + «خواند» (از فعل خواندن) مرکب دانسته است.[۱]
- رَدْلُف «خوند» را در این کلمه، مخفف «خداوند» دانسته، مانند «خاوند» و جزء «خوند» در اسامی میرخوند و خوندمیر.[۲]
- محمد قزوینی جزء اول کلمه را مخفف «آقا» گفته است.[۳]
- دهخدا نیز آن را مخفف «آغا»، و «خوند» را مخفف «خداوندگار» دانسته است.[۴]
- زکی ولیدی طوغان، محقق ترک در مقاله‌ای که در «اسلام آنسیکلوپدیسی» نوشته است این کلمه را تلفظ و تحریفی از آرْخون یا آرگون یونانی، که عنوان روحانیون مسیحی و رؤسای کلیسای نسطوری بوده و در سرزمینهای آسیایی رواج داشته، دانسته است.
هیچیک از این اشتقاقات خالی از اشکالات تاریخی و زبان‌شناسی نیست و هنوز توافق کلی بر سر اصل و ریشه این کلمه حاصل نشده است.
کاربرد در دورههای مختلف
این کلمه به معنی دانشمند و پیشوای دینی و معلم، در اغلب لهجه‌های ترکی وارد شده[۵] و در اویغوری جدید به صورت «آخنیم» عنوانی است که در خطاب مؤدبانه به اشخاص داده میشود.[۶] در میان مسلمانان چین نیز به صورت آهونگ به معنی «امام مسجد» به کار می‌رود.[۷]
در عصر تیموریان
نخستین مورد کاربرد واژه آخوند در ایران، به مثابه عنوانی احترام آمیز برای روحانیون دانشمند، به دوره تیموریان مربوط میشود، چنانکه امیر علیشیر نوایی استاد خود مولانا فصیح الدین نظامی (درگذشت۹۱۹ق) را به سبب دانش گسترده‌اش در علوم معقول و منقول و ریاضیات، آخوند خطاب می‌کرده است.[۸]
در عصر صفویه
چنین می‌نماید که در سراسر دوران صفویه حرمت این کلمه حفظ شده و جز بر مردمان بسیار دانشمند اطلاق نگردیده است. در این دوره تنی چند از بزرگان فلسفه، از جمله ملاصدرا (درگذشت ۱۰۵۰ق) و ملا نصرالله همدانی (درگذشت ۱۰۴۲ق)، آخوند نامیده شده‌اند.
در عصر قاجار
در عصر قاجار کاربرد این کلمه گسترش بیش‌تری یافت و شامل مدرسان مکتب‌خانه‌ها نیز گردید. با این همه این کلمه در میان دانشمندان آن روزگار هنوز جایگاهی والا داشت و مثلاً ملامحمدکاظم خراسانی (درگذشت ۱۳۲۹ق)، مشهورترین فقیه و مدرس پایان دوره قاجار، آخوند نامیده می‌شد، اما ظاهراً در این دوران‌ها عنوان آخوند برای ساداتِ علما به کار نمی‌رفته است.
در عصر پهلوی
در دوران حكومت پهلوی، كاربرد این واژه بسیار گسترده‌تر شد و سیاست دستگاه حاكم نیز به دنبال آن بود كه از جنبه ارزشی و احترام‌آمیز آن كاسته شود و حتی آن را به عنوان واژه‌ای تمسخرآمیز در بیاورد.
در عصر حاضر
اكنون این كلمه به گونه عام برای روحانیون به كار می‌رود.
مشهوران به آخوند
در برخی علوم لفظ آخوند به صورت مطلق به یکی از بزرگان آن علم اختصاص یافته است. در فقه و اصول، منظور از آخوند، محمد کاظم خراسانی است. در فلسفه به ملاصدرا، آخوند اطلاق میشود و در عرفان منظور از آخوند، ملا حسینقلی همدانی است.[۹]
پانویس
منابع
- اسلام آنسیکلوپدیسی.
- افندی، سلیمان، لغت جغتای و ترکی عثمانی، استانبول، ۱۲۹۸ق.
- خواندمیر، غیاث الدین، حبیب السیر، به کوشش محمد دبیرسیاقی، تهران، خیام، ۱۳۶۲ش.
- لغت نامه دهخدا.
- قزوینی، محمد، یادداشتها، به کوشش ایرج افشار، دانشگاه تهران، ۱۳۳۷ش.
- d’Ollone, Recherches sur les musulmans chinois, Paris, 1911.
- Horn, Paul, Grundriss der Neupersischen Etymologie, Straesburg, 1893.
- Radloff, W., Versuch eines Wörterbuches der Türkdialecte, st. peersburg, 1889.
- Redhouse, Turkish and English Lexicon, Constantipole, 1890.
پیوند به بیرون
- مقاله: دایره المعارف بزرگ اسلامی