کاربر:M.noormohammadi/صفحه تمرین2
 زینب دختر امام کاظم(ع) | |
| نام | زینب |
|---|---|
| نقش | امامزاده و خواهر امام رضا(ع) |
| مدفن | قم، اصفهان، کاشان، اراک، بیرجند، نطنز، هرات، مصر و... |
| پدر | امام موسی بن جعفر(ع) |
| امامزادگان مشهور | |
| عباس بن علی • زینب کبری • فاطمه معصومه • سید محمد • شاهچراغ • سیده نفیسه سایر امامزادگان | |
زینب دختر امام کاظم(ع)؛ سه تن از دختران امام کاظم(ع)، زینب نام داشتند. منابع این سه دختر را با القاب کبری، صغری و یا بدون لقب ثبت کرده‌اند. به صورتی نامشخص حداقل یکی از این دختران ساکن مدینه، یکی محدِّث و یکی از آنها به احتمال ضعیف به مصر مهاجرت کرده و در آنجا درگذشته است.
مراقد مختلفی در مناطق گوناگون به زینب دختر امام کاظم(ع) منسوب است که به درستی روشن نیست متعلق به کدامین زینب است. این مکانها به صورت معمول به دلیل انتساب به زینب، زینبیه و گاهی با القاب ایرانی همچون بی‌بی زینب، زینب خاتون و شاه زینب یا شاهزاده زینب نامیده می‌شوند.
از جمله مهم‌ترین امامزاده زینب‌ها می‌توان به مراقدی در قم، اراک، اصفهان، کاشان، نطنز، بیرجند، رامهرمز، هرات و مصر اشاره کرد. بیشتر آنها با یک یا چند واسطه به یکی از امامان شیعه(ع) می‌رسند.
یادکرد زینب در منابع
زینب نام سه تن از دختران امام کاظم(ع) است که در منابع گوناگون با القاب کبری، صغری و بدون لقب از یکدیگر متمایز شده‌اند.[۱]
منابعی که از زینب بدون لقب یاد کرده‌اند، عبارتند از: تاریخ اهل البیت،[۲] الارشاد،[۳] تاریخ قم،[۴] المَجدی فی انساب الطالبیین،[۵] دلائل الامامه،[۶] تاج المَوالید،[۷] لُباب الانساب،[۸] تاریخ مَوالید الائمه(ع)،[۹] تذکره الخواص،[۱۰] کشف الغُمه،[۱۱] الفصول المُهمه.[۱۲]
منابعی که از زینب صغری یاد کرده‌اند، عبارتند از: المجدی فی انساب الطالبیین،[۱۳] تاریخ موالید الائمه(ع)،[۱۴] المناقب،[۱۵] تذکره الخواص،[۱۶] کشف الغمه.[۱۷] زینب کبری نیز در منابع اندکی مانند المجدی فی انساب الطالبیین یاد شده است.[۱۸]
از تاریخ تولد، وفات، ازدواج و دیگر مسایل خصوصی هیچ یک از زینب‌های موسی بن جعفر(ع) اطلاع دقیقی در دست نیست ولی حداقل یکی از آنها به احتمال زیاد در مدینه زندگی می‌کرده است.[۱۹] همچنین گفته می‌شود یکی از زینب‌ها همراه همسر خواهرش به مصر مهاجرت کرده است.[۲۰] هر چند منبع مورد استناد این گزارش (اخبار الزینبیات) از منظر برخی کتابشناسان، جعلی و بی اعتبار است.[۲۱]
جایگاه علمی
ابن رازی؛ محدث و فقیه شیعه قمی در قرن ۴ هجری، حدیثی را در کتاب المسلسلات خود ثبت کرده که زینب دختر امام کاظم(ع) در سلسله سند آن قرار گرفته است.[۲۲] در این حدیث که مجلسی (درگذشت ۱۱۱۱ق) نیز آن را به نقل از ابن ارزی آورده، بُکَیر بن اَحنَف از فاطمه دختر امام رضا(ع) و او از قول فاطمه، ام کلثوم و زینب دختران امام کاظم(ع) مطالبی درباره منزلت امام علی(ع) و شیعیانش نقل کرده است.[۲۳] شش تن از دختران ائمه(ع) به نام فاطمه از حضرت فاطمه دختر رسول خدا(ص) و ایشان از پدرش این حدیث را نقل کرده‌اند و از این رو به حدیث فاطمیات مشهور است.[۲۴] بنابراین زینب دختر موسی بن جعفر(ع) از راویان احادیث بوده ولی مشخص نیست که کدام یک از زینب‌های امام کاظم(ع) بوده است.[۲۵]
مراقد منسوب
زیارتگاه‌های چندی در گوشه و کنار جهان اسلام به زینب دختر امام کاظم(ع) منسوب شده است.
زینبیه اصفهان
زینبیه اصفهان، واقع در خیابان آیت‌الله غفاری اصفهان در گذشته جزء روستای ارزنان اصفهان بود.[۲۶] نخستین شهرت این امامزاده و انتساب آن به زینب دختر امام کاظم(ع) به ذیحجه سال ۱۳۵۱ق برمی‌گردد.[۲۷] درباره صحت انتساب این امامزاده به زینب دختر امام هفتم میان پژوهشگران بحث و گفتگو است. معلم حبیب‌آبادی (درگذشت ۱۳۹۶ق)؛ نویسنده نخستین کتاب درباره زینبیه و مصلح‌الدین مهدوی (درگذشت ۱۳۷۴ش)؛ محقق معاصر، هر دو به دلایل شهرت و ضعف انتساب اشاره کرده‌اند.[۲۸] با این حال پس از جمع‌آوری شواهد و قرائن، انتساب زینبیه اصفهان به امام کاظم(ع) از سوی پژوهشگران معاصر با یک واسطه مورد تایید قرار گرفته است.[۲۹]
زینب خاتون قم
معصومه خاتون یا زینب خاتون در شمال غربی شهر کَهَک و در ۲۵ کیلومتری شهر قم واقع شده است.[۳۰] به اعتقاد اهالى، امامزاده سيد معصومه، كه نام وى زينب خاتون است، به همراه برادر بزرگوارش سيد هاشم كه از فرزندزادگان امام هفتم(ع) می‌باشد در اين بقعه مدفون هستند.[۳۱] پژوهشگران انساب، نسب شريف امامزاده زينب خاتون را با چهار واسطه به امام موسى كاظم(ع) می‌رسانند.[۳۲]
بی‌بی زینب خاتون کاهین بیرجند
در پنجاه كيلومترى جنوب شرق شهرستان بيرجند، در بخش مودِ شهرستان سربيشه در خارج از روستای کاهین، بقعه‌ای وجود دارد که مشهور به زینب خاتون و منسوب به زینب دختر امام کاظم(ع) است.[۳۳] برخی عالمان معاصر بیرجند، به نقل از کتاب تاریخ قهستان احتمال داده‌‌اند که در سفر امام جواد(ع) به خراسان برای ازدواج با ام الفضل دختر مامون، بعضی از خواهران ایشان از جمله زینب همراهشان بوده و در کاهین بیمار، فوت و دفن شده است.[۳۴] این در حالی است که دیدگاه مقابل، سفر امام جواد(ع) به خراسان را نپذیرفته و درباره زینبیه کاهین دو احتمال داده است:
- زينب دختر حسين فرزند موسى بن محمد الاعرج بن موسى ابی السبحة بن ابراهيم المرتضى فرزند امام موسى كاظم(ع).[۳۵]
- زينب دختر موسى فرزند احمد بن محمد الاعرج بن ابن ابى على احمد بن موسی مبرقع فرزند امام جواد(ع).[۳۶]
شاه زینب یزدل کاشان
در ۱۶ کیلومتری شمال غرب شهر کاشان و ۱۷۰۰ مترى روستاى يزدل از دهستان سفيددشت، بناى مجللى واقع شده كه نزد اهالى، به شاه زينب شهرت دارد.[۳۷] اهالی محل، بنای امامزاده را متعلق به زینب دختر امام کاظم(ع) دانسته و برای آن حکایت‌های خاصی نقل می‌کنند ولی این اطلاعات از سوی منابع علمی مورد تایید نیست.[۳۸] این احتمال وجود دارد که نسب ایشان با ۱۰ واسطه به امام صادق(ع) برسد.[۳۹]
بی‌بی زینب خاتون رامهرمز
در شهر رامهرمز، خيابان شيخ فضل‌الله نورى و در محله علمدار امامزاده‌ای واقع شده است که میان اهالی به بی‌بی زینب خاتون دختر امام کاظم(ع) شهرت دارد و البته از سوی منابع سندی بر آن یافت نمی‌شود. این احتمال داده شده که نسب زینب مدفون در این بقعه، با هشت واسطه به امام حسن مجتبی(ع) برسد.[۴۰]
بی‌بی زینب خاتون هَنجَن نطنز
زینبیه هنجن در روستایی به همین نام در ۲۰ کیلومتری شمال غربی نطنز واقع شده که میان اهالی به بی‌بی زینب خاتون و دختر امام کاظم(ع) شهرت دارد.[۴۱] این شهرت محلی از سوی منابع نسب‌نگارانه و پژوهشگران انساب هنوز مورد تایید قرار نگرفته و به شهرت محلی اکتفا شده است.[۴۲]
شاهزاده زینب خاتون آهنگران اراک
در روستای آهنگران و در ۳۱ كيلومترى شمال اراک، امامزاده‌ای مشهور به شاهزاده زينب خاتون وجود دارد.[۴۳] این امامزاده نیز تنها به اعتقاد اهالى، از فرزندان امام موسى كاظم(ع) است كه همراه با کاروانی ۷۲ نفره در اين مکان به شهادت رسيده است.[۴۴]
قبر زینب در مصر
بنا بر متن موجود در کتاب السیده زینب و اخبار الزینبیات، زينب دختر امام کاظم(ع) با همسر خواهرش؛ قاسم بن محمد ديباج فرزند امام جعفر صادق(ع)، به مصر مهاجرت كرده[۴۵] و این گزارش مورد استفاده نسب‌شناسان معاصر نیز قرار گرفته است.[۴۶] محقق یادشده با بررسی شواهد و قرائن احتمال داده که آرامگاه زينب و برخی دیگر از خاندان اهل‌بیت(ع) در منطقه القرافه مصر باشد.[۴۷] آنچنان که گذشت کتاب اخبار الزینبیات که از سوی یک نویسنده عرب به عبیدلی؛ نسابه قرن سوم منسوب شده، از منظر برخی کتابشناسان، جعلی و بی اعتبار است.[۴۸]
زینبیه هرات
در شهر هرات افغانستان و در محله چاوینی، کوچه خندق گنج مرقدی مشهور به زینب خاتون و یا بی‌بی معصومه وجود دارد.[۴۹] منابع محلی هرات این بقعه را متعلق به زینب دختر موسی بن جعفر(ع) دانسته‌اند.[۵۰] اگر چه فخر رازی اشاره کرده که اهل هرات گمان می‌کنند مادر جعفر الملک، زینب دختر امام کاظم(ع) است ولی اشاره‌ای به دفن زینب در هرات نکرده است.[۵۱] برخی نسب‌پژوهان با اشاره به این نکته و جمع‌آوری شواهد دیگر، مزار یادشده را متعلق به زينبی می‌دانند که نسلش با پنج واسطه به امام سجاد(ع) می‌رسد.[۵۲]
نگارخانه
-
زینبیه اصفهان
-
زینب خاتون قم
-
بی‌بی زینب خاتون اراک
-
بی‌بی زینب خاتون رامهرمز
-
شاه زینب یزدل کاشان
-
بی‌بی زینب خاتون کاهین بیرجند
-
زینبیه هرات
-
بی‌بی زینب خاتون نطنز
پانویس
- ↑ برای نمونه، ر.ک: ابن صوفی، المجدی فی انساب الطالبیین، ۱۴۰۹ق، ص۱۰۶-۱۰۷.
- ↑ ابن ابی الثلج، تاریخ اهل البیت، ۱۴۱۰ق، ص۱۰۶-۱۰۸.
- ↑ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۲۴۴.
- ↑ قمی، تاریخ قم، ۱۳۶۱ش، ص۱۹۹.
- ↑ ابن صوفی، المجدی فی انساب الطالبیین، ۱۴۰۹ق، ص۱۰۶-۱۰۷.
- ↑ طبری، دلائل الامامه، ۱۴۱۳ق، ص۳۰۹.
- ↑ طبرسی، تاج الموالید، ۱۴۲۲ق، ص۹۶.
- ↑ ابن فندق، لباب الانساب، ۱۳۸۵ش، ج۱، ص۳۹۴.
- ↑ ابن خشاب، تاریخ موالید الائمه، ۱۴۰۶ق، ص۳۴-۳۵.
- ↑ ابن الجوزی، تذکره الخواص، ص۳۱۴-۳۱۵.
- ↑ اربلی، کشف الغمه، ج۲، ص۲۳۶.
- ↑ ابن صباغ، الفصول المهمه، ص۹۶۱.
- ↑ ابن صوفی، المجدی فی انساب الطالبیین، ص۱۰۶-۱۰۷.
- ↑ ابن خشاب، تاریخ موالید الائمه، ص۳۴-۳۵.
- ↑ ابن شهرآشوب، المناقب، ۱۳۷۹ش، ج۴، ص۳۲۴.
- ↑ سبط بن جوزی، تذکره الخواص، ۱۴۱۸ق، ص۳۱۴-۳۱۵.
- ↑ اربلی، کشف الغمه، ۱۳۸۱ش، ج۲، ص۲۳۶.
- ↑ ابن صوفی، المجدی فی انساب الطالبیین، ۱۴۰۹ق، ص۱۰۶-۱۰۷.
- ↑ فقیه بحرالعلوم، زینب دختر امام موسی کاظم(ع)، ۱۳۹۳ش، ص۱۳.
- ↑ فقیه بحرالعلوم، زینب دختر امام موسی کاظم(ع)، ۱۳۹۳ش، ص۱۶.
- ↑ در باب بی‌اعتباری رساله اخبار الزینبات
- ↑ ابن رازی، جامع الاحادیث، ۱۳۸۷ش، ص۲۷۵.
- ↑ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۴ق، ج۶۵، ص۷۶-۷۷.
- ↑ فقیه بحرالعلوم، زینب دختر امام موسی کاظم(ع)، ۱۳۹۳ش، ص۱۳-۱۶.
- ↑ فقیه بحرالعلوم، زینب دختر امام موسی کاظم(ع)، ۱۳۹۳ش، ص۱۳-۱۶.
- ↑ معلم حبیب‌آبادی، کشف الخبیه عن مقبرة الزینبیه، ۱۳۵۲ق، ص۲۸-۲۹.
- ↑ معلم حبیب‌آبادی، کشف الخبیه عن مقبرة الزینبیه، ۱۳۵۲ق، ص۲۸.
- ↑ معلم حبیب‌آبادی، کشف الخبیه عن مقبره الزینبیه، ص۲۸-۳۷؛ مهدوی، تاریخچه ارزنان، ۱۳۷۵ش، ص۲-۷.
- ↑ فقیه بحرالعلوم، زینب دختر امام موسی کاظم(ع)، ص۳۱-۳۲.
- ↑ فقیه بحرالعلوم، زینب دختر امام موسی کاظم(ع)، ۱۳۹۳ش، ص۶۶.
- ↑ فقیه بحرالعلوم، زینب دختر امام موسی کاظم(ع)، ۱۳۹۳ش، ص۷۰.
- ↑ فقیه بحرالعلوم، هزار مزار ایران، استان قم و مرکزی، ۱۳۹۰ش، ص۱۶۲-۱۶۷.
- ↑ فقیه بحرالعلوم، زینب دختر امام موسی کاظم(ع)، ۱۳۹۳ش، ص۲۱-۳۱.
- ↑ آیتی، بهارستان، ۱۳۷۱ش، ص۱۳۲-۱۳۳.
- ↑ فقیه بحرالعلوم، دانشنامه بقاع و اماکن متبرکه، ۱۳۸۴ش، ج۴، ص۴۵۹.
- ↑ فقیه بحرالعلوم، زینب دختر امام موسی کاظم(ع)، ۱۳۹۳ش، ص۴۰.
- ↑ فقیه بحرالعلوم، زینب دختر امام موسی کاظم(ع)، ۱۳۹۳ش، ص۵۲.
- ↑ فقیه بحرالعلوم، زینب دختر امام موسی کاظم(ع)، ۱۳۹۳ش، ص۵۴-۵۵.
- ↑ فقیه بحرالعلوم، زینب دختر امام موسی کاظم(ع)، ۱۳۹۳ش، ص۵۶.
- ↑ فقیه بحرالعلوم، زینب دختر امام موسی کاظم(ع)، ۱۳۹۳ش، ص۵۸.
- ↑ فقیه بحرالعلوم، زینب دختر امام موسی کاظم(ع)، ۱۳۹۳ش، ص۵۰.
- ↑ فقیه بحرالعلوم، زینب دختر امام موسی کاظم(ع)، ۱۳۹۳ش، ص۵۲.
- ↑ فقیه بحرالعلوم، زینب دختر امام موسی کاظم(ع)، ۱۳۹۳ش، ص۶۵.
- ↑ فقیه بحرالعلوم، زینب دختر امام موسی کاظم(ع)، ۱۳۹۳ش، ص۶۶.
- ↑ حسن محمد قاسم، السیده زینب و اخبار الزینبیات، ۱۳۵۳ق، ص۲۱-۲۲.
- ↑ فقیه بحرالعلوم، زینب دختر امام موسی کاظم(ع)، ۱۳۹۳ش، ص۱۶.
- ↑ فقیه بحرالعلوم، زینب دختر امام موسی کاظم(ع)، ۱۳۹۳ش، ص۱۷.
- ↑ در باب بی‌اعتباری رساله اخبار الزینبات
- ↑ فقیه بحرالعلوم، زینب دختر امام موسی کاظم(ع)، ۱۳۹۳ش، ص۴۱.
- ↑ فکری سلجوقی، مزارات با برکات هرات، ۱۳۱۰، ص۱۸۶.
- ↑ فخر رازی، الشجره المبارکه، ۱۴۰۹ق، ص۲۰۶.
- ↑ فقیه بحرالعلوم، زینب دختر امام موسی کاظم(ع)، ۱۳۹۳ش، ص۴۷.
منابع
- «در باب بی‌اعتباری رساله اخبار الزینبات»، در تارنمای گنجینه؛ یادداشت‌ها و مقالات احمد خامه‌یار.
- آیتی، محمد حسین، بهارستان، مشهد، دانشگاه فردوسی، ۱۳۷۱ش.
- ابن ابی الثلج، تاریخ اهل البیت(ع)، قم، آل البیت(ع)، ۱۴۱۰ق.
- ابن خشاب بغدادی، تاریخ موالید الائمه (المجموعه)، قم، کتابخانه آيت الله العظمی مرعشی نجفی(ره)، ۱۴۰۶ق.
- ابن رازی، جعفر بن محمد، جامع الاحادیث، تصحیح محمد حسینی نیشابوری، مشهد، آستان قدس رضوی، ۱۳۷۱ش.
- ابن شهرآشوب مازندرانی، مناقب آل ابی‌طالب(ع)، قم، مؤسسه انتشارات علامه، ۱۳۷۹ق.
- ابن صباغ مالکی، الفصول المهمه فی معرفة الائمه، تحقیق سامی العزیزی، قم، دارالحدیث، ۱۳۷۹ش.
- ابن فندق، علی بن زید بیهقی، لباب الانساب و الالقاب و الاعقاب، تحقیق سید مهدی رجایی، قم، کتابخانه آیت الله العظمی مرعشی نجفی(ره)، ۱۳۸۵ش.
- ابن‌صوفی نسابه، علی بن محمد علوی عمری، المجدی فی انساب الطالبیین، به تحقیق احمد مهدوی دامغانی، قم، مطبعه سیدالشهداء (ع)، ۱۴۰۹ق.
- اربلی، علی بن عیسی، کشف الغمه فی معرفة الائمه، تبریز، چاپ مکتبة بنى هاشمى، ۱۳۸۱ق.
- حسن محمد قاسم، السیده زینب و اخبار الزینبیات للعبیدلی النسابه، مصر، بی‌نا، ۱۳۵۳ق.
- سبط بن جوزی، تذکرة الخواص، قم، المنشورات الشریف الرضی، ١٤١٨ق.
- طبرسی، فضل بن حسن، تاج الموالید، بیروت، دار القار، ۱۴۲۲ق.
- طبری، محمد بن جریر بن رستم، دلائل الإمامه، قم، بعثت، ۱۴۱۳ق.
- فخر رازی، الشجرة المبارکه، تحقیق سید مهدی رجائی، قم، کتابخانه آیت الله العظمی مرعشی نجفی(ره)، ۱۴۰۹ق.
- فقيه محمدى جلالى بحرالعلوم گيلانى، محمد مهدى، دانشنامه بقاع و اماكن متبركه، تهران، سازمان اوقاف و امور خیریه، ۱۳۸۴ش.
- فقيه محمدى جلالى بحرالعلوم گيلانى، محمد مهدى، زینب دختر امام موسی کاظم(ع)، تهران، نشر مشعر، ۱۳۹۳ش.
- فقيه محمدى جلالى بحرالعلوم گيلانى، محمد مهدى، هزار مزار ایران استان قم و مرکزی، قم، وثوق، ۱۳۹۰ش.
- فکری سلجوقی، مزارات با برکات هرات، مطبعه دانش، ۱۳۱۰.
- قمی، حسن بن محمد، تاریخ قم، تصحیح جلال‌الدین طهرانی، تهران، توس، ۱۳۶۱ش.
- مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، بیروت، الوفاء، ۱۴۰۴ق.
- معلم حبیب‌آبادی، میرزا محمد علی، کشف الخبیه عن مقبره الزینبیه، اصفهان، مطبعه محمدی و مطبعه نور، ۱۳۵۲ق.
- مفید، محمد بن محمد بن نعمان، الارشاد فی معرفه حجج الله علی العباد، قم، کنگره شیخ مفید، ۱۴۱۳ق.
- مهدوی، سید مصلح‌الدین، تایخچه ارزنان و مقبره علیا جناب زینب خاتون معروف به زینبیه دختر گرامی حضرت موسی بن جعفر علیهاالسلام، اصفهان، اداره کل اوقاف و امور خیریه استان اصفهان، ۱۳۷۵ش.