کاربر:M.noormohammadi/صفحه تمرین

عمادالدین محمود بن محمد گاوان گیلانی،(۸۰۸-۸۸۶ق) در روستای گاوان یا قاوان در گیلان متولد شد. پدرانش از فرمانروایان گیلان یا وزرای حاکمان آن منطقه بودند. محمود هنگامی که به سن رشد رسید، به دلیل توطئه امرای گیلان و به سفارش مادرش که از خاندانی بزرگ بود، از گیلان خارج شد. برخی محققان حوزه شبه جزیره هند، با پاسخ به شبهه سنی بودن محمود، او را شیعه می‌دانند.

محمود ابتدا با انتخاب شغل تجارت به خراسان و عراق و سپس در ظاهر به قصد تجارت و در باطن به شوق دیدار با عالمان در سال ۸۵۱ق و در سن ۴۳ سالگی به هند رفت. او در دوره سلطنت علاءالدین احمد شاه دوم (۸۳۹-۸۶۲ق) به بیدر پایتخت بهمنیان (۷۴۸-۹۳۲ق)‌ وارد شد و مورد توجه فراوان علاءالدین قرار گرفت.

محمود پس از مدتی تصمیم گرفت به دهلی سفر کند ولی علاءالدین مانع وی شد و او را در پست‌های حکومتی به کار گرفت. محمود به زودی پیشرفت کرد و از منصب هزاری (فرمانده سپاه هزار نفری) که پیشتر دریافت کرده بود، به منصب وزارت رسید. در زمان وزارت وی، سلطنت بهمنی به وسیع‌ترین حدود خود و شهر بیدر از نظر آبادانی و رونق به اوج خود رسید.

گاوان در دوره همایون شاه بهمنی (۸۶۲-۸۶۵ق) با لقب ملک التجار به حکومت ولایت بیجاپور رسید. پس از مرگ همایون و به وصیت او وزارت پسرش نظام الدین احمدشاه سوم (۸۶۵-۸۶۷ق) را پذیرفت. محمد شاه سوم، برادر و جانشین احمدشاه سوم (۸۶۷-۸۸۷ق) به توصیه مادرش؛ مخدومه جهان، با واگذاری منصب «امیرالامرا» و «وکالت امور شاهی» به محمود او را به «خواجه جهان» ملقب نمود. در همین زمان بود که مرزهای مملکت بهمنیان را از شرق تا خلیج بنگال و از غرب تا ساحل دریا

القاب «مخدومه جهانیان»،‌ «معتمد درگاه سلطان»،‌ «آصف جم نشان» و «ملک نایب مخدومه جهان» القاب دیگری است که درباره محمود گاوان به کار می‌رفت.

نقش محمود گاوان در گسترش تشیع

برخی بر این باورند که محمود گاوان در کنار شاه طاهر و میرمحمد مومن استرآبادی یکی از برجسته‌ترین و پرنقش‌ترین شخصیت‌های سیاسی علمی شیعی ایرانی در دکن بود. این نقش در دو محور قابل بررسی است:

شخصیت علمی محمود گاوان

محمود گاوان عالمی بود که با انواع علوم عقلی به ویژه ریاضیات و طب آشنایی داشت و در نثر و نظم و انشاء و حساب بی همتا بود. خواجه جهان نوشتن خط سیاق تبحر داشته و شعر می‌سرود. آثار او عبارتند از: دیوان اشعار، روضه الانشاء،‌ حاوی شماری از اشعار و ریاض الانشاء؛ حاوی نامه‌های او به شاهان،‌ وزیران،‌ امیران،‌ شاهزادگان محلی است. آخرین اثر او مناظر الانشاء که کتابی علمی و تحقیقی در مهارت انشاءنویسی است. شاگردان محمود گاوان در زمره دولتمردان و نویسندگان برجسته دوره خود درآمدند از جمله می توان به عبدالکریم نیمدهی اشاره کرد.

حضور محمود گاوان در دربار شاهان دکن و آشوبهایی که در آن زمان در گیلان در جریان بود،‌ سبب شد که بسیاری از عالمان و شاعران گیلان به قلمرو بهمنیان مهاجرت کرده و سبب رونق بیش از پیش تشیع در آن منطقه شوند. در زمان محمود، سلطنت بهمنیان به میعادگاه دانشمندان و ادیبان در سراسر هندوستان تبدیل گشت.

شخصیت برجسته علمی محمود سبب شد تا برخی دانشمندان، شماری از آثار خود را به نام محمود گاوان نوشته‌اند. از جمله جلال الدین دوانی، شرح هیاکل النور و مولانا رییس شاخنی، حاشیه علی شرح هدایه الحکمه المیبدی و حاشیه علی شرح مطالع را به نام گاوان نوشتند.

شخصیت کارآمد و اجرایی محمود گاوان

محمود مدارس مختلف در جنوب هند تاسیس کرد که در آنها علوم رایج آن زمان، زبان و ادبیات فارسی آموزش داده می‌شد. مدرسه بیدر با بنای عظیم و به کارگیری بهترین استادان از نواحی مختلف، نمونه‌ای از توجه گاوان به اعتلای فکر و فرهنگ مردم محسوب می‌شود.

ارتباطات اجتماعی محمود گاوان

محمود گاوان نمونه کاملی از آفاقیان بود که هر سه ویژگی علم،‌دیوان سالاری و تجارت را در حد کمال داشت. گاوان دارای روابط وسیعی بوده و دانشمندانی مانند جلال الدین دوانی(درگذاشت ۹۱۸ق)، عبدالرحمان جامی (درگذشت ۸۹۸ق)،‌ خواجه عبیدالله نقشبندی،‌ شرف الدین علی یزدی مصنف ظفرنامه،‌ شمس الدین سخاوی از جمله افرادی هستند که خواجه با آنان مکاتبه و روابط دوستانه داشته است. برخی از این ارتباطات با نزدیکان شاهان از جمله سلطان حسن بیگ و پسرش سلطان یعقوب آق قویونلو (حکومت ۸۸۳-۸۹۶ق) بود و محمود از این راه ارتباط وثیقی با سلاطین پیدا کرد.

قتل محمود گاوان

پیشرفت خواجه محمود و رشد گیلانیان در منطقه حسادت بدخواهان را برانگیخته و آنان با توطئه‌ و بدگویی، سبب صدور حکم قتل وزیر از سوی شاه شدند. شاعران در وصف محمود شعرها سرودند و او را شهید لقب دادند. شاه برای توجیه قتل او به برخی از حکام نامه نوشته و اتهاماتی را به خواجه و اطرافیانش وارد ساخت.