الفوائد الرجالیة (بحرالعلوم)
 کتاب رجالی سید بحرالعلوم که با شیوه فوائدنویسی نگارش شده است. | |
| اطلاعات کتاب | |
|---|---|
| نویسنده | سید محمدمهدی بحرالعلوم |
| موضوع | شخصیتشناسی راویان |
| زبان | عربی |
| به تصحیح | محمدصادق بحرالعلوم و حسین بحرالعلوم |
| تعداد جلد | ۴ |
| اطلاعات نشر | |
| ناشر | مکتبة الصادق(ع) |
| محل نشر | تهران |
| تاریخ نشر | ۱۳۶۳ش. |
الفوائد الرجالیه کتابی با شیوه فوائدنویسی در علم رجال است که سید بحرالعلوم، از رجالنویسان قرن دوازدهم هجری، آن را نوشته است. این کتاب شامل سه بخش اصلی: معرفی خاندانهای روایی، فهرست اسامی راویان پیامبر(ص) و اهل بیت(ع) به ترتیب حروف الفبا و مجموعهای از فواید رجالی است. در این اثر، ۲۸ خاندان روایی مورد بررسی قرار گرفته است. بخش پایانی کتاب شامل ۳۳ فایده رجالی از جمله عدالت راویان، روش نگارش کتب اربعه است.
منابع کتاب بیش از ۲۰۰ اثر رجالی، حدیثی، فقهی و تاریخی شیعی و اهل سنت و جماعت گزارش شده است. کتاب نخستین بار در سال ۱۳۴۴ش در نجف و سپس در سال ۱۳۶۳ش در تهران منتشر شده است.
ساختار و محتوای کتاب
الفوائد الرجالیه، کتابی با روش فوائدنگاری در رجال است. نویسنده آن سید بحرالعلوم، رجالی قرن ۱۲ قمری است. به گزارش محمدصادق و حسین بحرالعلوم، مصححان این اثر، کتاب شامل سه بخش اصلی میباشد. بخش نخست به معرفی خاندانهای معروف روایی مانند خاندان ابی رافع، خاندان اعین و آل ابیالجهم اختصاص دارد. بخش دوم، اسامی راویان از پیامبر(ص) و امامان شیعه را به ترتیب حروف الفبا آورده است. در پایان، برخی از فواید علم رجال مانند عدالت راوی، شیوه نگارش کتب اربعه و شرح حال وکلاى امام زمان(عج) مطرح شده است.[۱]
محتوای کتاب
گفته شده بحرالعلوم در الفوائد الرجالیه به بررسی ۲۸ خاندان از مهمترین خاندانهای روایی پرداخته[۲] و انتساب آنها به افراد، شهرها و قبایل مختلف را بیان کرده است.[۳] بحرالعلوم در تحلیل خاندانهای روایی، بیشتر به نظر نجاشی اعتماد نموده و ۲۰ خاندان را براساس دیدگاه وی بررسی کرده است.[۴] برخی پژوهشگران معتقدند که بحرالعلوم در الفوائد الرجالیه، سه خاندان را با توثیق عام، ۱۹ خاندان را با توثیق خاص (توثیق نسبت به فرد یا افراد مشخص) و شش خاندان را با مدح (بیان صفات پسندیده راوی) ذکر کرده است. به گفته آقابزرگ تهرانی، بخش معرفی خاندانهای رجال در الفوائد الرجالیه در پایان کتاب تنقیح المقال[۵] اثر عبدالله مامقانی، رجالی قرن چهاردهم هجری قمری، آمده است.[۶]
به باور محمدصادق و حسین بحرالعلوم، این اثر به دلیل بخش فایدههای رجالی در پایان کتاب به «الفوائد الرجالیه» معروف شده است.[۷] در این بخش، ۳۳ فایده رجالی مطرح شده است.[۸] اولین فایده درباره راویانی است که به امامت برخی معصومان همچون امام کاظم(ع) و امام رضا(ع) تصریح کردهاند و شیخ مفید آنها را در ارشاد ذکر کرده است. همچنین برخی از فرزندان اهلبیت(ع) که شیخ مفید آنها را مدح کرده است نیز بیان شدهاند.[۹] آخرین فایده هم به بررسی و مشخص کردن نویسنده رجال برقی[۱۰] اختصاص دارد.[۱۱] سید بحرالعلوم در الفوائد الرجالیه اسامی راویانی را که با ۱۶ حرف (الف، ب، ت، ج، ح، خ، ز، س، ش، ع، ف، ق، م، ن، ه، ی) آغاز میشوند، ذکر کرده است.[۱۲]
منابع کتاب
مصححان الفوائد الرجالیه در پایان کتاب، منابع مورد استفادهٔ مؤلف را فهرست کردهاند. این منابع بیش از ۲۰۰ اثر رجالی، حدیثی، فقهی، تاریخی و تفسیری است.[۱۳] از جمله منابع شیعی میتوان به آثاری چون رجال النجاشی، رجال شیخ طوسی، رجال کشی[۱۴] و رساله منسوب به ابوغالب زراری درباره آل اعین اشاره کرد.[۱۵] همچنین منابعی از اهل سنت مانند تهذیب الکمال[۱۶] تألیف حافظ مِزّی، رجالی قرن هشتم قمری، و تقریب التهذیب[۱۷] اثر ابن حجر عسقلانی نیز در نگارش این کتاب استفاده شده است.[۱۸]
نسخههای خطی و آثار چاپی
به گفته آقابزرگ تهرانی، الفوائد الرجالیه دارای ملحقاتی با خط بحرالعلوم است که در اختیار هادی کاشف الغطاء (۱۲۹۰-۱۳۶۱ق)، نسخهشناس شیعی، بوده است.[۱۹] همچنین مصطفی درایتی، نسخهشناس شیعی، گزارش داده که ۲۳ نسخه خطی از الفوائد الرجالیه در کتابخانههای کشور موجود است.[۲۰]
کتاب الفوائد الرجالیه در سال ۱۳۸۵ق (۱۳۴۴ش) توسط مطبعة آلاداب در نجف منتشر شد[۲۱] و در سال ۱۳۶۳ش نیز بهوسیله مکتبة الصادق در تهران تجدید چاپ شد.[۲۲]
پانویس
- ↑ بحرالعلوم، «مقدمه»، الفوائد الرجالیه، مکتبة الصادق(ع)، ۱۳۶۳ش،ج۱، ص۸-۹.
- ↑ ربیع نتاج و یداللهی، «بررسی جایگاه بیوتات روایی در رجال بحرالعلوم»، ص۱۹۵.
- ↑ ربیع نتاج و یداللهی، «بررسی جایگاه بیوتات روایی در رجال بحرالعلوم»، ص۱۸۴.
- ↑ ربیع نتاج و یداللهی، «بررسی جایگاه بیوتات روایی در رجال بحرالعلوم»، ص۱۹۷.
- ↑ مامقانی، تنقیح القمال فی علم الرجال، نجف، ج۳، بخش۳، ص۱۲۳.
- ↑ آقابزرگ تهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعه، ۱۴۰۳ق، ج۱۰، ص۱۵۴.
- ↑ بحرالعلوم، «مقدمه»، الفوائد الرجالیه، ،۱۳۶۳ش،ج۱، ص۹.
- ↑ بحرالعلوم، الفوائد الرجالیه، ۱۳۶۳ش، ج۴، ص۶۳-۱۵۶.
- ↑ بحرالعلوم، الفوائد الرجالیه، ۱۳۶۳ش، ج۴، ص۶۳.
- ↑ بحرالعلوم، الفوائد الرجالیه، ۱۳۶۳ش، ج۴، ص۱۵۶.
- ↑ درایتی، فهرستگان نسخههای خطی ایران، ۱۳۹۱ش.، ج۱۶، ص۳۰۶.
- ↑ بحرالعلوم، «فهرست»، الفوائد الرجالیه،۱۳۶۳ش،
- ↑ بحرالعلوم، «موخره»، الفوائد الرجالیه، ج۱، ص۵۴۸؛ ج۲، ص۴۲۶؛ ج۳، ص۳۸۴؛ ج۴، ص۱۹۹.
- ↑ ربیع نتاج و یداللهی، «بررسی جایگاه بیوتات روایی در رجال بحرالعلوم»، ص۱۸۴؛ بحرالعلوم، «موخره»، الفوائد الرجالیه، ج۱، ص۵۴۸
- ↑ بحرالعلوم، «موخره»، الفوائد الرجالیه، ج۱، ص۴۸۰.
- ↑ بحرالعلوم، الفوائد الرجالیه، ۱۳۶۳ش، ج۱، ص۲۷۱.
- ↑ ابن حجر عسقلانی، تقریب التهذیب، ۱۳۸۰ق، ج۱، بخش۲، ص۲۴۲.
- ↑ ربیع نتاج و یداللهی، «بررسی جایگاه بیوتات روایی در رجال بحرالعلوم»، ص۱۸۴.
- ↑ آقابزرگ تهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعه، ۱۴۰۳ق، ج۱۶، ص۳۳۹.
- ↑ درایتی، فهرستگان نسخههای خطی ایران، ۱۳۹۱ش، ج۱۶، ص۳۰۶-۳۰۸.
- ↑ «رجال السید بحر العلوم المعروف بالفوائد الرجالیة»، بنیاد محقق طباطبایی.
- ↑ بحرالعلوم، الفوائد الرجالیه، ۱۳۶۳ش.
منابع
- آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعة الی تصانیف الشیعه، بیروت، دارالاضواء، ۱۴۰۳ق.
- ابنحجر عسقلانی، احمدبن علی، تقریب التهذیب، بیروت، دارالمعرفة، ۱۳۸۰ق.
- بحرالعلوم، سید محمدمهدی، الفوائد الرجالیه، قم، مکتبة الصادق(ع)، ۱۳۶۳ش.
- بحرالعلوم، محمدصادق و حسین بحرالعلوم، «مقدمه»، الفوائد الرجالیه، تالیف محمدمهدی بحرالعلوم، قم، مکتبة الصادق(ع)، ۱۳۶۳ش.
- درایتی، مصطفی، فهرستگان نسخههای خطی ایران، تهران، سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران، چاپ اول، ۱۳۹۱ش.
- ربیع نتاج، سیدعلی اکبر و حلیمه یداللهی، «بررسی جایگاه بیوتات روایی در رجال بحرالعلوم»، مجله حدیث پژوهی، شماره ۱۰، ۱۳۹۲ش.
- مامقانی، عبدالله، تنقیح القمال فی علم الرجال، نجف، بینا، بیتا.
- «رجال السید بحر العلوم المعروف بالفوائد الرجالیة»، تارنمای بنیاد محقق طباطبایی، تاریخ بازدید: ۲۱ خرداد ۱۴۰۴ش.