إنتفاضه صَفَر عراق قیام شیعیان عراق در قالب پیاده‌روی اربعین بر ضد حکومت حزب بعث در ماه صفر سال ۱۳۹۷ هجری قمری (برابر با ۱۹۷۷م - ۱۳۵۵ش) بود.
حزب بعث برگزاری مراسم‌های مذهبی را محدود و هر نوع برقراری موکب و پیاده‌روی به سمت کربلا را ممنوع اعلام کرد. با این وجود مردم نجف در ۱۵ صفر ۱۳۹۷ق آماده برگزاری مراسم پیاده‌روی اربعین شدند. کاروان سی‌هزار نفری به سمت کربلا حرکت کرد. این حرکت از ابتدا با برخورد حکومت مواجه شد و تعدادی شهید شدند. در نهایت، در مسیر نجف به کربلا، با حمله نیروهای ارتش، هزاران نفر بازداشت شدند. تعدادی کشته شدند، برخی به اعدام و برخی دیگر به حبس ابد محکوم گردیدند.
سید محمدباقر صدر و سید محمدباقر حکیم در این انتفاضه نقش داشتند. امام خمینی نیز این قیام مردمی را تأیید کرد.
| زمان | صفر سال ۱۳۹۷ هجری قمری برابر با ۱۹۷۷م |
|---|---|
| مکان | عراق |
| نتیجه | شکست قیام مردمی |
| علت جنگ | عزاداری امام حسین(ع) و پیاده‌روی اربعین |
| جنگندگان | |
| طرفین جنگ | شیعیان عراق حزب بعث عراق |
| تلفات | |
| خسارات | ۱۶ نفر کشته، هشت نفر اعدام، ۱۶ نفر حبس ابد و هزاران نفر بازداشت. |
زمینه‌ها
حزب بعث عراق در سال ۱۹۶۸م قدرت را در عراق به دست گرفت.[۱] و یک سال بعد محدودیت‌های گسترده‌ای در برگزاری مراسم مذهبی شیعیان به‌وجود آورد. این محدودیت‌ها سبب شد درگیری‌های مختلفی میان مردم و حکومت بر سر انجام مراسم‌های مذهبی شکل بگیرد.[۲]
در سال ۱۹۷۲م مراسم مذهبی محدود به حسینیه‌ها شد و تعداد کمی از آنها اجازه برپایی مراسم را داشتند.[۳] در سال ۱۹۷۶م در دوران ریاست‌جمهوری حسن البکر و معاون اولی صدام حسین، دستوراتی برای منع برپایی شعائر حسینی صادر شد و هر نوع برقراری موکب و پیاده‌روی به سمت کربلا ممنوع گردید. همچنین برگزاری مجلس عزای امام حسین(ع) بسیار محدود شده و تنها با وجود شرائطی اجازه داده می‌شد.[۴] در سال ۱۹۷۷م نیز همین دستورات تکرار شد.[۵]
افزایش یافتن محدودیت‌ها
در دهه اول محرم ۱۹۷۷م، محدودیت‌ها بسیار افزایش یافت. ماشین‌ها توسط مأموران حکومتی تفتیش می‌شد و هر نوع وسیله متعلق به عزاداری مصادره می‌گردید. برخی نقل کرده‌اند مأموران حکومتی غذاهایی را که برای زائران آماده شده بود، نیز می‌گرفتند.[۶]
در شب عاشورای ۱۹۷۷م تعدادی از جوانان شیعه، تصمیم به عزاداری گرفتند. حکومت اطلاع یافت و ده‌ها نفر را بازداشت و زندانی کرد. مردم تصمیم گرفتند که در شب ۲۵ محرم مصادف با شهادت امام سجاد(ع)، بیرون آمده و تظاهرات کنند. پس از مشورت با سید محمدباقر صدر، این حرکت به اربعین حسینی موکول شد.[۷]
انتفاضه
- برای اطلاعات بیشتر، اینها را هم ببینید: حزب بعث عراق
در ۱۵ صفر ۱۳۹۷ق برابر با ۱۹۷۷م جمعیت بزرگی از مردم که قصد پیاده‌روی اربعین و زیارت امام حسین(ع) را داشتند، در حرم امام علی(ع) در نجف تجمع کردند.[۸] برخی محققان تعداد این زائران را ۳۰ هزار نفر دانسته‌اند.[۹] جمعیت با وجود جلوگیری قوای نظامی، حرکت و در ده کیلومتری نجف توقف کردند. در اطراف اردوگاه، ماشین‌های نظامی حضور پیدا کردند.[۱۰] در طول مسیر و روزهای قبل، درگیری‌های پراکنده‌ای شکل گرفته بود.[۱۱] در پنجاه کیلومتری کربلا، درگیری دیگری رخ داد و چهار نفر از مردم به شهادت رسیدند.[۱۲] مردم با وجود درگیری و شهادت برخی افراد، به مسیر خود ادامه دادند. در نهایت، نیروهای نظامی وارد عمل شده و حدود ۱۶ تن را کشته و هزاران نفر را بازداشت کرد.[۱۳] از بازداشتی‌ها، هشت نفر اعدام شدند و شانزده نفر از جمله سید محمدباقر حکیم به حبس ابد محکوم شد.[۱۴] همچنین برای برخی افراد که از عراق فرار کرده بودند، نیز حکم اعدام غیابی صادر شد؛ از جمله این افراد سید مرتضی عسکری، سید محمدحسین فضل‌الله، شیخ محمدمهدی شمس‌الدین و شیخ محمدمهدی آصفی بودند.[۱۵]
حرکت سیاسی، مذهبی
پیاده‌روی اربعین از نجف تا کربلا حرکت و مراسمی مذهبی بوده است.[۱۶] با این حال پیاده‌روی و حرکت موکبهای (هیئت‌ها) زیارتی در آن سال‌ها و با آن شرایط، نوعی اعتراض و مبارزه با حکومت قلمداد می‌شد.[۱۷]
مردم در جلوی این جمعیت، پرچم سبز رنگ بزرگی قرار داده بودند که بر روی آن آیه «یدُ اللَّهِ فَوْقَ أَیدیهِم؛ دست خدا بالای دست آنها است»[۱۸] نوشته شده بود.[۱۹] این پرچم و نوشته بر روی آن را دارای پیام روشنی برای حکومت دانسته‌اند.[۲۰]
سید محمدباقر صدر از مردم خواسته بود شعارهایشان پیرامون امام حسین(ع) باشد و به‌صورت مستقیم علیه حکومت شعار ندهند.[۲۱] با این حال شعارهایی علیه حسن البکر و صدام حسین داده شد.[۲۲]
مواضع علماء
امام خمینی و سید عبدالله موسوی شیرازی انتفاضه صَفَر عراق را تأیید کردند.[۲۳] سید محمدباقر صدر، سید محمدباقر حکیم را به‌نمایندگی خود به میان زائران فرستاد[۲۴] تا موجب تقویت روحیه آنان گردد و آنان را بر اهداف اصلی، راهنمایی کند.[۲۵] محمدباقر حکیم زمانی که به میان مردم در مسیر نجف به کربلا رفت به آنان دلگرمی داده و تأکید کرد که تا آخر در کنار آنها خواهد ماند.[۲۶] محققان، نقش روحانیون نجف را در این انتفاضه بسیار پررنگ دانسته‌اند.[۲۷]
پیامدها
حکومت عراق این قیام را اعمال خرابکارانه‌ای معرفی کرد که توسط حکومت‌های استعماری ساخته شده است.[۲۸] در مقابل، برخی این قیام را اولین حرکت سیاسی، مذهبی دانسته‌اند که علیه حزب بعث و بر محوریت مذهب و امام حسین(ع) بود.[۲۹]
برای این قیام نتایجی را برشمرده‌اند؛ ازجمله:
- برافتادن چهره اسلامی حزب بعث با اقدام علیه انتفاضه صفر مردم عراق؛
- شکسته شدن ابهت حزب بعث به‌دلیل ایستادگی مردم در مقابل حکومت بعثی برای اولین بار؛
- ایجاد اختلاف‌هایی در حزب بعث.[۳۰]
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ ویلی، نهضت اسلامی شیعیان عراق، ۱۳۷۳ش، ص۷۰.
- ↑ المؤمن، سنوات الجمر، ۲۰۰۴م، ص۱۶۴.
- ↑ الموسوی، «نفحات من انتفاضة صفر عام ۱۹۷۷م»، شبکة اخبار الناصریة.
- ↑ المؤمن، سنوات الجمر، ۲۰۰۴م، ص۱۶۵.
- ↑ کاظم، ارقام و آراء حول نظام البعث فی العراق، ۱۹۸۲م، ص۱۵۸.
- ↑ کاظم، ارقام و آراء حول نظام البعث فی العراق، ۱۹۸۲م، ص۱۵۹.
- ↑ الطالقانی، «دراسة حول انتفاضة صفر المجیدة عام ۱۹۷۷ میلادیة»، سایت براثا.
- ↑ الأسدی، موجز تاریخ العراق السیاسی الحدیث، ۲۰۰۱م، ص۱۰۱.
- ↑ ویلی، نهضت اسلامی شیعیان عراق، ۱۳۷۳ش، ص۸۰.
- ↑ الأسدی، موجز تاریخ العراق السیاسی الحدیث، ۲۰۰۱م، ص۱۰۱.
- ↑ الموسوی، «انتفاضه اربعین»پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.
- ↑ الأسدی، موجز تاریخ العراق السیاسی الحدیث، ۲۰۰۱م، ص۱۰۲.
- ↑ ویلی، نهضت اسلامی شیعیان عراق، ۱۳۷۳ش، ص۸۱.
- ↑ الأسدی، موجز تاریخ العراق السیاسی الحدیث، ۲۰۰۱م، ص۱۰۳.
- ↑ ویلی، نهضت اسلامی شیعیان عراق، ۱۳۷۳ش، ص۸۲.
- ↑ الطالقانی، «دراسة حول انتفاضة صفر المجیدة عام ۱۹۷۷ میلادیة»، سایت براثا.
- ↑ الموسوی، «انتفاضه اربعین»پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه
- ↑ سوره فتح،آیه۱۰.
- ↑ الأسدی، موجز تاریخ العراق السیاسی الحدیث، ۲۰۰۱م، ص۱۰۱.
- ↑ ویلی، نهضت اسلامی شیعیان عراق، ۱۳۷۳ش، ص۸۱.
- ↑ المؤمن، سنوات الجمر، ۲۰۰۴م، ص۱۶۹.
- ↑ العامری، «انتفاضة صفر ۱۹۷۷ قراءة جدیدة»، سایت وکالة نون الخبریة.
- ↑ المؤمن، سنوات الجمر، ۲۰۰۴م، ص۱۷۰.
- ↑ المؤمن، سنوات الجمر، ۲۰۰۴م، ص۱۶۹.
- ↑ الطالقانی، «دراسة حول انتفاضة صفر المجیدة عام ۱۹۷۷ میلادیة»، سایت براثا.
- ↑ الموسوی، «نفحات من انتفاضة صفر عام ۱۹۷۷م»، شبکة اخبار الناصریة.
- ↑ ویلی، نهضت اسلامی شیعیان عراق، ۱۳۷۳ش، ص۸۱.
- ↑ المؤمن، سنوات الجمر، ۲۰۰۴م، ص۱۷۱.
- ↑ الموسوی، «نفحات من انتفاضة صفر عام ۱۹۷۷م»، شبکة اخبار الناصریة.
- ↑ الطالقانی، «دراسة حول انتفاضة صفر المجیدة عام ۱۹۷۷ میلادیة»، سایت براثا.
منابع
- الأسدی، مختار، موجز تاریخ العراق السیاسی الحدیث، مرکز الشهیدین الصدرین للدراسات و البحوث، ۲۰۰۱م.
- الطالقانی، سید محمد، «دراسة حول انتفاضة صفر المجیدة عام ۱۹۷۷میلادیة»، سایت براثا، تاریخ درج مطلب:۸\۳\۲۰۰۷، تاریخ بازدید: ۱۵ خرداد، ۱۳۹۶ش.
- العامری، عمار، «انتفاضة صفر ۱۹۷۷ قراءة جدیدة»، سایت وکالة نون الخبریة، تاریخ درج مطلب: ۱۲\۱۱\۲۰۱۶، تاریخ بازدید: ۱۵ خرداد، ۱۳۹۶ش.
- کاظم، فواد، ارقام و آراء حول نظام البعث فی العراق، قم، المرکز الاسلامی للابحاث السیاسیه، ۱۹۸۲م.
- الموسوی، السید جعفر صادق، «نفحات من انتفاضة صفر عام ۱۹۷۷»، شبکة اخبار الناصریة، تاریخ درج مطلب: ۸ دسامبر ۲۰۱۲، تاریخ بازدید: ۱۵ خرداد، ۱۳۹۶ش.
- الموسوی، رعد، «انتفاضه اربعین»، ترجمه جواد محدثی، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه، تاریخ درج مطلب: دی‌ماه ۱۳۹۲ش، تاریخ بازدید: ۱۵ خرداد، ۱۳۹۶ش.
- المؤمن، علی، سنوات الجمر، بیروت، المرکز الاسلامی المعاصر، ۲۰۰۴م.
- ویلی، جویس ان، نهضت اسلامی شیعیان عراق، ترجمه مهوش غلامی، موسسه اطلاعات، ۱۳۷۳ش.