نوروز
نوروز آغاز سال نوی هجری شمسی و برابر با اول فروردین است که ایرانیان آن را جشن می‌گیرند. در منابع روایی شیعه، احادیثی در ردّ و تأیید نوروز نقل شده است. در روایتی که از امام صادق(ع) نقل شده آداب و اعمال خاصی برای نوروز نقل شده است. برخی علمای شیعه همچون علامه مجلسی این روایت را تأیید نموده و برخی دیگر همچون سید محمدحسین تهرانی آن را نپذیرفته و سندش را ضعیف می‌دانند.
جشن نوروز را کهن‌ترین نماد فرهنگی ایران می‌دانند. این جشن با مجموعه‌ای از آداب و سنت‌های ملی، قومی و مذهبی همراه است. جشن نوروز در کشورهای دیگر نیز برگزار می‌گردد و در برخی کشورها از جمله ایران این روز تعطیل رسمی است. همچنین در مناطقی از افغانستان و پاکستان، بر اساس باور به اینکه امام علی(ع) در این روز به خلافت رسیده است، مراسم خاصی برگزار می‌شود. در ایران گروهی از مردم هنگام تحویل سال در حرم امامان و امامزادگان حاضر می‌شوند.
معرفی و اهمیت
نخستین روز فروردین را که مصادف با آغاز سال جدید هجری خورشیدی و با اول بهار[۱] است،[۲] نوروز خوانده‌اند. برخی پیدایش نوروز را به اولین پادشاهان ایرانی نسبت داده و عده‌ای آن را از اعتقادات دین زرتشت دانسته‌اند؛[۳] به همین جهت آن‌را جشن زرتشتیان نیز معرفی می‌کنند.[۴] در مقابل، عده‌ای نوروز را جشن ملی و آیین کهن ایرانی می‌دانند که کهن‌ترین نماد فرهنگی ایران[۵] و بزرگ‌ترین جشن ملی ایرانیان است.[۶]
در منابع حدیثی شیعه، احادیثی در تأیید نوروز و اعمالی برای این روز بیان شده است.[۷] نوروز را نشانی از فرهنگ‌های متنوع ایرانی و زمینه همزیستی آنان معرفی کرده‌اند[۸] به طوری‌که در یک زمان، افراد مختلف اعم از زرتشتی، شیعه، اهل‌سنت، مسیحی و... با مقدسات، کتاب‌ها و علائق متفاوت در آن سهیم می‌شوند.[۹] همچنین گفته شده حاکمان در ایام نوروز، هدایا[۱۰] و خراج را از مردم می‌گرفتند[۱۱] و در برخی دوران‌ها، انتصاب کارگزاران دولتی توسط پادشاه در این ایام انجام می‌شد.[۱۲]
نوروز در میان کشورها و ملت‌های مختلف جشن گرفته می‌شود و در برخی کشورها نیز تعطیل رسمی است.[۱۳] مجمع عمومی سازمان ملل، نوروز را با ریشهٔ ایرانی در تقویم خود جای داده است.[۱۴] همچنین آیین باستانی «نوروز» با عضویت ایران و چند کشور دیگر از جمله آذربایجان، هند، قرقیزستان به عنوان میراث معنوی چند ملیتی در هشتم مهرماه ۱۳۸۸ در اجلاس کمیته بین الدول حفاظت از میراث فرهنگی ناملموس یونسکو به ثبت رسید.[۱۵]
آیین‌ها
نوروز از قدیم با سنت‌هایی همراه بوده است.[۱۶] آمادگی برای برگزاری جشن نوروز از مدت‌ها قبل،[۱۷] خانه‌تکانی (تمیز کردن خانه)[۱۸] پوشیدن لباس نو،[۱۹] کاشتن سبزه عید،[۲۰] انداختن سفره هفت‌سین،[۲۱] و قراردادن قرآن بر سر سفره،[۲۲] عیدی دادن[۲۳] و زیارت قبور و دادن خیرات برای شادی آنان در پنج‌شنبه آخر سال،[۲۴] از جمله این رسوم و آیین‌ها است. از دیگر سنت‌هایی رایج در نوروز، دیدوبازدید و صله ارحام است.[۲۵]
مراسم پرچم‌بالا کردن
در افغانستان و پاراچنارِ پاکستان مردم با استناد به روایاتی از معصومان(ع)[۲۶] بر این باورند که امام علی(ع) در نوروز به خلافت رسیده است به‌همین دلیل جشن خلافت امام علی(ع) را با افراشتن علَم در این روز گرامی می‌دارند.[۲۷] این مراسم در زیارتگاه امام علی(ع) در مزار شریف افغانستان[۲۸] و در زیارتگاهی منسوب به امام علی(ع) در پاراچنار پاکستان برگزار می‌گردد.[۲۹]
حضور مردم در اماکن مذهبی
گروهی از مردم هنگام تحویل سال در حرم امامان یا امامزادگان حاضر می‌شوند.[۳۰] در دوره جمهوری اسلامی ایران، رهبر این کشور به مناسبت نوروز، پیامی صادر می‌کند.[۳۱] همچنین آیت‌الله خامنه‌ای هر ساله روز نوروز در حرم امام رضا(ع) سخنرانی می‌کند.
احادیث در تأیید یا رد نوروز
در منابع روایی شیعه دو دسته حدیث در مورد نوروز نقل شده است. بر پایه روایتی که مُعلّی بن خُنَيس از امام صادق(ع) نقل کرده که امام عید نوروز را تأیید می‌کند و توصیه به غسل، پوشیدن بهترین لباس، روزه و نماز خاصی در این روز دارد.[۳۲] علامه مجلسی نیز روایتی را نقل کرده که براساس آن امام صادق(ع) وقایع مهم دینی همچون غدیر[یادداشت ۱] و حوادثی همچون اولین روزی که خورشید طلوع کرد را در نوروز دانسته است.[۳۳] در مقابل، روایتی از امام موسی کاظم(ع) نقل شده که نوروز را از سنت‌های مورد قبول اسلام ندانسته و از احیای آن اِبا داشته است.[۳۴] برخی از نویسندگان، این دو دسته از روایات را مورد بررسی سندی و محتوایی خود قرار داده‌اند.[۳۵] علامه مجلسی روایت تأیید نوروز را قوی‌تر و مشهورتر می‌داند و احتمال می‌دهد که روایت مخالف با نوروز از باب تقیه باشد.[۳۶] امام خمینی نیز غسل[۳۷] و روزه را[۳۸] در عید نوروز مستحب دانسته است. البته سید محمدحسین تهرانی (۱۳۴۵-۱۴۱۶ق) معتقد است آنچه راجع به عيد نوروز شهرت یافته كه اسلام آن را امضا كرده و غسل، نماز و دعا را در هنگام تحويل شمس به بُرج حَمَل، مرغوب دانسته، درست نیست. او همچنین گرفتن عيد را به عنوان سنّت ملی و آداب قومی بدعت شمرده و روايتی كه در اين باب از مُعلّی بن خُنَيس وارد شده را ضعيف‌السّند دانسته است.[۳۹]
در میان اهل‌سنت، برخی از علمای آن، بزرگداشت نوروز[۴۰] و هدیه‌دادن در آن را حرام می‌دانند.[۴۱] به باور عده‌ای از آنان اگر شخصی پنجاه سال عبادت خدا را انجام دهد سپس در بزرگداشت نوروز هدیه دهد، کافر شده و اعمالش برای او نفعی ندارد.[۴۲] گروه طالبان در دوره اول حکومت بر افغانستان، نوروز را برخلاف اسلام و بدعت دانسته و برگزارى آن را حرام و ممنوع کردند.[۴۳]
«چون امشب شب عید نوروز است و ... شب ۲۳ رمضان و احیا است و شب قدر؛ مردم مشغول نماز و دعا هستند. ما مشغول شدیم سوره روم و سوره عنکبوت و سوره دخان حم دخان را می‌خواندیم. در وسط خواندن بودیم که نایب‌السلطنه به حضور آمد. بعد که تمام کردیم رفتیم به اطاق موزه».[۴۴]
به گفته نویسنده مقاله «بازخوانی سند نوروز در روایات اسلامی»، عید نوروز به دلیل همراه بودن با اعمالی مثل هدیه‌دادن، صله رحم، احترام به بزرگترها، مهربانی با کوچکترها، پاکیزگی و آراستگی که مورد پسند عقل و شرع است، باید گرامی داشته شود.[۴۵]
آداب دینی
در کتاب وسائل الشیعه، به احادیث مربوط به نوروز، باب جداگانه‌ای اختصاص داده شده است.[۴۶] در این باب روایاتی درباره آداب این روز همچون غسل کردن، روزه گرفتن، پوشیدن لباس تمیز و خوشبو نقل شده است.[۴۷] علامه مجلسی برای تحویل سال، دعای «يَا مُقَلِّبَ الْقُلُوبِ وَ الْأَبْصَارِ يَا مُدَبِّرَ اللَّيْلِ وَ النَّهَارِ يَا مُحَوِّلَ الْحَوْلِ وَ الْأَحْوَالِ حَوِّلْ حَالَنَا إِلَى أَحْسَنِ الْحَال» را نقل کرده[۴۸] که به دعای تحویل سال شناخته می‌شود.[۴۹] او همچنین دعای دیگری را نیز برای نوروز آورده است: «اللَّهُمَّ هَذِهِ سَنَةٌ جَدِيدَةٌ وَ أَنْتَ مَلِكٌ قَدِيمٌ أَسْأَلُكَ خَيْرَهَا وَ خَيْرَ مَا فِيهَا وَ أَعُوذُ بِكَ مِنْ شَرِّهَا وَ شَرِّ مَا فِيهَا وَ أَسْتَكْفِيكَ مَؤُنَتَهَا وَ شُغْلَهَا يَا ذَا الْجَلَالِ وَ الْإِكْرَامِ».[۵۰][یادداشت ۲] دو نماز دو رکعتی با آداب خاصی نیز در منابع برای عید نوروز نقل شده است.[۵۱] برخی احتمال داده‌اند که نوروز دارای ویژگی و امتیاز خاصی نیست که آداب و اعمال اختصاصی برای آن وارد شده باشد بلکه توصیه به نماز و روزه در روز نوروز با هدف رویگردانی مردم از کارهای هرزه و بی‌هدف انجام شده است.[۵۲]
نوروز در اشعار
شاعران فارسی‌زبان، اشعاری درباره نوروز سروده‌اند. از جمله:
نوروز در اشعار عربی نیز تبلور یافته است.[۵۷]
پانویس
- ↑ دهخدا، لغتنامه دهخدا، واژه «نوروز».
- ↑ طهماسبی، نوروز، پیر برنای جاوید، ۱۳۸۴ش، ص۵.
- ↑ افشار، جشن نوروز، ۱۳۸۲ش، ص۲۲.
- ↑ ابوالفرج اصفهانی، الأغانی، ۱۴۱۵ق، ج۲۳،ص۱۵۴.
- ↑ امین بیدختی و شریفی، سرمایه اجتماعی در عید نوروز و پیش از آن، ۱۳۹۳ش، ص۶۴۹
- ↑ دهخدا، لغتنامه دهخدا، واژه «نوروز».
- ↑ حرّ عاملی، وسائل الشیعة، ۱۴۰۹ق، ج۸، ص۱۷۲.
- ↑ طباطبایی، «نوروز؛ نمادی از تساهل و تسامح».
- ↑ طباطبایی، «نوروز؛ نمادی از تساهل و تسامح».
- ↑ ابن عبدالبر، الإستيعاب فی معرفة الأصحاب، ۱۴۱۲ق، ج۳، ص۱۴۲۰.
- ↑ جعفریان، «نوروز در فرهنگ شیعه»
- ↑ دارابی، نوروز از دید سفرنامه نویسان دوره صفویه و قاجاریه، ۱۳۹۵ش، ص۱۰۴.
- ↑ نفر، «آشنایی با مراسم نوروز در هشت کشور جهان»
- ↑ UNITED NATIONS
- ↑ «چرا نوروز دوباره ثبت جهانی شد؟»، ایسنا.
- ↑ دارابی، نوروز از دید سفرنامه نویسان دوره صفویه و قاجاریه، ۱۳۹۵ش، ص۱۱۳.
- ↑ دارابی، نوروز از دید سفرنامه نویسان دوره صفویه و قاجاریه، ۱۳۹۵ش، ص۱۱۰.
- ↑ دارابی، نوروز از دید سفرنامه نویسان دوره صفویه و قاجاریه، ۱۳۹۵ش، ص۱۱۰.
- ↑ افشار، جشن نوروز، ۱۳۸۲ش، ص۲۳.
- ↑ افشار، جشن نوروز، ۱۳۸۲ش، ص۲۳.
- ↑ دارابی، نوروز از دید سفرنامه نویسان دوره صفویه و قاجاریه، ۱۳۹۵ش، ص۱۱۴.
- ↑ افشار، جشن نوروز، ۱۳۸۲ش، ص۲۳.
- ↑ رحیمی، «جشنی تاریخی در دل مردم»
- ↑ افشار، جشن نوروز، ۱۳۸۲ش، ص۲۳.
- ↑ فجری، فرصت‌های طلایی نوروز، اسفند۱۳۸۶ش، ص۳۸.
- ↑ مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۵۶، ص ۹۱.
- ↑ «آغازجشن نوروز در افغانستان با برافراشتن علم حضرت علی (ع)» خبرگزاری ایرنا.
- ↑ «آغازجشن نوروز در افغانستان با برافراشتن علم حضرت علی (ع)» خبرگزاری ایرنا.
- ↑ «پاکستان میں نوروز "عالم افروز" اور "ایران صغیر" کی کہانی» ایرنا نیوز ایجنسی
- ↑ فجری، فرصت‌های طلایی نوروز، اسفند۱۳۸۶ش، ص۳۷.
- ↑ نگاه کنید به: «بازخوانی پیام‌های نوروزی امام خمینی(ره)» و «بازخوانی پیام‌های نوروزی رهبر انقلاب از سال ۶۹ تا ۹۷»
- ↑ حرّ عاملی، وسائل الشیعة، ۱۴۰۹ق، ج۸، ص۱۷۲.
- ↑ مجلسی، بحار الأنوار، ۱۴۰۳ق، ج۵۶، ص۹۲-۱۰۰.
- ↑ ابن‌شهر آشوب، مناقب آل أبی‌طالب، ۱۳۷۹ش، ج۴، ص۳۱۹.
- ↑ فاضل استرآبادی، مجموعه مقالات در زمینه عاشورا، اربعین، و نوروز، ۱۳۹۲ش،ص۱۱۲-۱۲۰.
- ↑ مجلسی، بحار الأنوار، ۱۴۰۳ق، ج۵۶، ص۱۰۱.
- ↑ امام خمینی، تحریرالوسیله، ۱۳۷۹ش، ج۱، ص۸۲
- ↑ امام خمینی، تحریرالوسیله، ۱۳۷۹ش، ج۱، ص۲۳۷
- ↑ حسینی تهرانی، امام‌شناسی، ج۶، ص۲۱۵.
- ↑ المناوی، فيض القدير شرح الجامع الصغير، ۱۳۵۶ق، ج۴، ص۵۱۱.
- ↑ أبوالبركات النسفی، كنز الدقائق، ۲۰۱۱م، ج۱، ص۶۹۵
- ↑ التقی الغزی، الطبقات السنية في تراجم الحنفية، ص۳۴۳.
- ↑ جعفریان، «نوروز در فرهنگ شیعه»
- ↑ «روایت ناصرالدین شاه از همزمانی شب قدر با تحویل سال ١٢٧۴»، سایت خبرآنلاین.
- ↑ زمانی محجوب، «بازخوانی سند نوروز در روایات اسلامی؛ مطالعه موردی: روایت معلی بن خنیس»، ص۴۱.
- ↑ حرّ عاملی، وسائل الشیعة، ۱۴۰۹ق،ج۸، ص۱۷۲.
- ↑ حرّ عاملی، وسائل الشیعة، ۱۴۰۹ق،ج۸، ص۱۷۲.
- ↑ مجلسی، زاد المعاد، ۱۴۲۳ق، ص۳۲۸.
- ↑ نگاه کنید به کریمیان سردشتی، «دعای تحویل سال»، ص۴۱-۴۲.
- ↑ مجلسی، زاد المعاد، ۱۴۲۳ق، ص۳۲۸.
- ↑ حر عاملی، هداية الأمة، ۱۴۱۴ق، ج۳، ص۳۱۶.
- ↑ فاضل استرآبادی، «مجموعه مقالات در زمینه عاشورا، اربعین و نوروز»، ص۱۱۹.
- ↑ حافظ، غزلیات، غزل۴۵۴.
- ↑ سعدی، غزلیات، غزل۵۱.
- ↑ مولوی، دیوان شمس، غزل۵۹۷.
- ↑ دیوان شهریار، نشر نگاه، ۱۳۸۹ش
- ↑ برای نمونه رجوع کنید به: ابن فوطى، مجمع الآداب فی معجم الألقاب، ۱۴۱۶ق، ج۴، ص۳۸۰.
یادداشت
- ↑ گفته شده تأیید و تکریم نوروز در روایات، به سبب بزرگداشت سالگشت شمسی غدیر است. («سالگرد شمسی عید غدیر»، مؤسسه فرهنگی هنری سلیس.)
- ↑ ترجمه: خدايا اين است سال نوست و تو معبود قديمى؛ پس، از تو خیر و خوبی‌اش را درخواست می‌کنم و از شر و بدی‌اش به تو پناه می‌برم. و از تو در این سال کمک برای حل مشکلاتش می‌طلبم، اى صاحب جلال و بزرگوارى.
منابع
- ابوالبركات النسفی، كنز الدقائق، محقق: سائد بكداش، بی‌جا، دار البشائر الإسلامية، ۲۰۱۱م.
- ابن‌شهر آشوب مازندرانی، مناقب آل أبی‌طالب علیهم السلام، قم، انتشارات علامه، چاپ اول، ۱۳۷۹ق.
- ابن‌عبدالبر، یوسف بن عبد الله، الاستیعاب فی معرفة الأصحاب، تحقیق: علی محمد البجاوی، بیروت، دار الجیل، چاپ اول، ۱۴۱۲ق.
- ابن‌فوطى، عبدالرزاق بن احمد، مجمع الآداب في معجم الألقاب، محقق: محمد كاظم، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى، ۱۴۱۶ق.
- ابوالفرج اصفهانی، علی بن حسین، الاغانی، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، ۱۴۱۵ق.
- افشار، ایرج، جشن نوروز، مجله کیهان فرهنگی، شماره ۱۹۸، ۱۳۸۲ش.
- التقی الغزی، الطبقات السنية في تراجم الحنفية، بی‌جا، بی‌تا.
- المناوی، زین‌الدین، فيض القدير شرح الجامع الصغير، مصر، المكتبة التجارية الكبرى، ۱۳۵۶ق.
- امام خمینی، روح‌الله، تحریرالوسیله، تهران، تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۷۹ش.
- امین بیدختی، علی‌اکبر، شریفی، نوید، سرمایه اجتماعی در عید نوروز و پیش از آن، مطالعات و تحقیقات اجتماعی در ایران، دوره۲، شماره۴، ۱۳۹۳ش،
- جعفریان، رسول، «نوروز در فرهنگ شیعه»، در شبکه اجتهاد، تاریخ درج مطلب: ۸ فروردین ۱۳۹۶ش، تاریخ بازدید: ۲۵ اسفند ۱۳۹۶ش.
- دارابی، علی‌رضا، نوروز از دید سفرنامه نویسان دوره صفویه و قاجاریه، فرهنگ مردم ایران، شماره ۴۷، ۱۳۹۵ش.
- دهخدا، لغتنامه دهخدا.
- رحیمی، پرستو، «جشنی تاریخی در دل مردم»، در سایت مرکز دایرة المعارف بزرگ اسلامی، تاریخ درج مطلب: ۲۳ اسفند ۱۳۹۶ش، تاریخ بازدید: ۲۷ اسفند ۱۳۹۶ش.
- زمانی محجوب، حبیب، بازخوانی سند نوروز در روایات اسلامی؛ مطالعه موردی: روایت معلی بن خنیس، تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی، شماره ۲۵، زمستان ۱۳۹۵ش،
- سید ابن طاووس، رضی‌الدین علی، الاقبال بالاعمال الحسنة، تهران، دارالکتب الإسلامیة، چاپ دوم، ۱۴۰۹ق.
- حر عاملی، هدایة الأمة إلی أحکام الأئمة(ع)، مشهد، آستانة الرضویة المقدسة، مجمع البحوث الإسلامیة، چاپ اول، ۱۴۱۴ق.
- حرّ عاملی، وسائل الشیعة، قم، مؤسسه آل البیت(ع)، چاپ اول، ۱۴۰۹ق.
- طباطبایی، احمد، «نوروز؛ نمادی از تساهل و تسامح»، در سایت مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی، تاریخ درج مطلب: ۲۳ اسفند ۱۳۹۶ش، تاریخ بازدید: ۲۷ اسفند ۱۳۹۶ش.
- طهماسبی، طغرل، نوروز، پیر برنای جاوید، حافظ، شماره ۲۶، اسفند ۱۳۸۴ش،
- فاضل استرآبادی، محمد، مجموعه مقالات در زمینه عاشورا، اربعین، و نوروز، قم، شیعه‌شناسی، ۱۳۹۲ش،
- فجری، محمدمهدی، فرصت‌های طلایی نوروز، مبلغان، شماره۱۰۱، اسفند ۱۳۸۶ش.
- کریمیان سردشتی، نادر، «دعای تحویل سال»، در کتاب ماه هنر، شماره ۲۹و۳۰، بهمن و اسفند ۱۳۷۹ش.
- مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، چاپ دوم، ۱۴۰۳ق.
- مجلسی، محمدباقر، زاد المعاد (مفتاح الجنان)، تصحیح: علاء الدین اعلمی، بیروت، موسسة الأعلمی للمطبوعات، چاپ اول، ۱۴۲۳ق.
- نفر، فاطمه، «آشنایی با مراسم نوروز در هشت کشور جهان»، در سایت همشهری، تاریخ درج مطلب: ۲۸ اسفند ۱۳۸۶ش، تاریخ بازدید: ۲۵ اسفند ۱۳۹۶ش.
- حسینی طهرانی، سید محمدحسین، امام‌شناسی، پایگاه علوم و معارف اسلام
- پاک‌نیا تبریزی، عبدالکریم، نگاهی نو به جایگاه عید نوروز، مبلغان، شماره ۱۳۸، اسفند ۱۳۸۹ش.
- حافظ، دیوان غزلیات.
- مولوی، دیوان شمس.
- سعدی، غزلیات.
- UNITED NATIONS تاریخ درج مطلب: 23 February 2010،تاریخ بازدید: ۱۸ مارس ۲۰۱۸.