عبدالحسین تهرانی شیخ العراقین (درگذشته ۱۲۸۶ق) از فقهای قرن سیزدهم هجری قمری، مورد اعتماد و وصی امیرکبیر، از مبارزین علیه بابیت و بهاییت و نماینده ناصرالدین شاه قاجار در بازسازی عتبات عالیات عراق. او از شاگردان برجسته صاحب جواهر بود. تهرانی معتقد به کارآمدی احکام و قوانین اسلامی در جامعه بود از این رو دعاوی شرعی که به دیوانخانه ارجاع شده بود، از سوی امیرکبیر به وی محول گشت.
| اطلاعات فردی | |
|---|---|
| نام کامل | شیخ عبدالحسین تهرانی شیخ العراقین |
| تاریخ تولد | ۱۲۲۲ قمری طبق قولی |
| محل زندگی | عراق، ایران |
| تاریخ وفات | ۱۲۸۶ قمری |
| محل دفن | کربلا حرم امام حسین (ع) |
| شهر وفات | کاظمین |
| اطلاعات علمی | |
| استادان | محمد حسن نجفی صاحب جواهر، حسن کاشف الغطاء و... |
| شاگردان | میرزا حسین نوری |
| محل تحصیل | نجف |
| اجازه اجتهاد از | صاحب جواهر |
| تألیفات | طبقات الروات، مصباح النّجاة فی اسرار الصلاة، كتاب الاجازاة، المبکی. |
| فعالیت‌های اجتماعی-سیاسی | |
| سیاسی | مبارزه علیه بابیت و بهاییت، وصی امیرکبیر، قضاوت |
| اجتماعی | نماینده ناصرالدین شاه قاجار در بازسازی عتبات عالیات، تأسیس مدرسه علمیه و مسجد آذربایجانیها در تهران. |
تولد و وفات
عبدالحسین تهرانی در تهران به دنیا آمد. از تاریخ تولد وی اطلاع دقیقی در دست نیست. در عین حال برخی تولد وی را ۱۲۲۲ق ذکر کردهاند. او ۲۲ رمضان سال ۱۲۸۶ق[۱] در کاظمین از دنیا رفت و در حرم امام حسین(ع) در اتاقی نزدیک به باب سلطانیه دفن شد.[۲]
علت شهرت به شیخ العراقین
نفوذ کلمه و جایگاه والای علمی و شهرت به خدمات متنوع اجتماعی و دینی و ارتباط نزدیک با حاکمان معاصر خویش در دوکشور ایران و عراق؛ وی را مشهور به شیخ العراقین کرده بود، زیرا در قدیم ایران را به عنوان عراق عجم و عراق را نیز عراق عرب می دانستند و البته در تعیین دقیق محدوده این دو عراق گزارش ها متفاوت است.[۳]
موقعیت علمی و تألیفات
شیخ العراقین پس از عزیمت به عراق تحصیلات حوزوی خود را در نجف سپری کرد. او در دروس اساتیدی چون حسن کاشف الغطاء ( فرزند جعفر کاشف الغطاء)، مشکور بن محمد بن صقر حولاوی (درگذشت ۱۲۷۳ق)، عیسی بن حسین، (معروف به زاهد)، و محمدحسن نجفی حاضر شد. وی یکی از چهار شاگرد صاحب جواهر است که خود بر اجتهاد آنان تصریح کرده است. شیخ العراقین پس از کسب اجتهاد به تهران بازگشت.[۴][۵] برخی از نویسندگان کتب تراجم او را مرجع دینی تهران در دوره ناصرالدین شاه قاجار معرفی کرده اند.[۶] در کربلا حوزه درس داشته و محمدهادی تهرانی نیز از شاگردانش بوده است.[۷]
فعالیت‌های اجتماعی و فرهنگی
شیخ العراقین پس از بازگشت به ایران علاوه بر زعامت دینی، در عرصه اجتماعی و فرهنگی نیز حاضر شد. وی تعاملاتی با امیرکبیر و دولت وقت ناصرالدین شاه داشت و با اعتقاد به اینکه «هرگاه مدار دولت و مملکت‌داری از روی شریعت مطهره باشد... هیچ فتنه و فساد بر نیاید» برای اجرای صحیح احکام و قوانین اسلامی تلاش نمود.[۸]
قضاوت
طبق برخی گزارش‌ها امیرکبیر برخی دعاوی و امور قضایی را که جنبه شرعی داشت را برای داوری به عبدالحسین تهرانی محول میکرد. مناسبات میان امیرکبیر و شیخ عبدالحسین تا حدی است که امیرکبیر در برخی از موضوعات دشوار و معضلات پیش آمده با او مشورت میکرد.[۹][۱۰][۱۱][۱۲] برخی از گزارش‌ها ضمن اشاره به علاقه شدید و ارادت امیرکبیر به شیخ العراقین مدعیاند امیرکبیر شیخ العراقین را به عنوان وصی خود قرار داده است.[۱۳]
ساختن مدرسه علمیه و مسجد در تهران
یکی از اقدامات فرهنگی شیخ عبدالحسین تهرانی ساختن مدرسه علمیه و مسجد بر اساس وصیت امیرکبیر از ثلث میراث وی بود که امروزه در تهران به مدرسه و مسجد شیخ عبدالحسین یا مسجد آذربایجانیها معروف است.[۱۴][۱۵] بر اساس برخی گزارش‌ها، محل کنونی مدرسه، زمانی محل ساخت مشروبات الکلی بود تا اینکه با وصیت امیرکبیر، چنین مرکز تبدیل به محل فراگیری علوم اسلامی شد.[۱۶]
مدرسه و مسجد شیخ عبدالحسین در دهه ۵۰ تا ۶۰ شمسی توسط سید هادی خسروشاهی (درگذشته اواخر دهه ۶۰ شمسی) اداره میشد. به سبب روحیه مبارزاتی وی این مدرسه و مسجد کانون انقلابیون به شمار میرفت.[۱۷]در آن دوره امام خمینی و اکبر هاشمی رفسنجانی در این مسجد سخنرانی کردهاند.[۱۸] هم اکنون متولی مدرسه علمیه شیخ عبدالحسین، سید باقر خسروشاهی، فرزند سید هادی خسروشاهی، است.[۱۹][۲۰]
بازسازی و مرمت عتبات عالیات در عراق
عبدالحسین تهرانی در سال ۱۲۷۴ق از سوی ناصرالدین شاه قاجار، نظارت بر کار بازسازی و مرمت عتبات مقدسه عراق را برعهده گرفت. از این رو توسعه صحن و تذهیب جدید گنبد حرم امام حسین(ع) و حرم عسکریین(ع) و مرمت حرم کاظمین تحت اشراف وی انجام شده است.[۲۱][۲۲]
یافتن قبر مختار و ساختن مرقد وی
در دورهای که شیخ العراقین میزیست قبر مختار مشخص نبود. وی در دورهای که کار نظارت بر بازسازی عتبات عالیات را بر عهده داشت در اطراف مسجد کوفه به جستجوی قبر مختار پرداخت. در برخی از گزارش‌ها آمده است: سیّد شریف رضا، فرزند سید بحرالعلوم به شیخ العراقین گفت: «زمانی که پدرم از کنار زاویهی شرقی مسجد کوفه عبور میکرد، همراهان خود را به خواندن سورهی فاتحه برای روح مختار امر میکرد و معتقد بود همین جا (محلی که فاتحه میخواندند) محل قبر مختاراست». زمانی که شیخ العراقین این مطلب را شنید، دستور داد آن محل را حفر نمودند که به دنبال آن سنگی پیدا شد که روی آن نوشته بود: هذا قبر المختار بن عبید الثقفی».[۲۳][۲۴] در دوران حاضر بنای قبر مختار در خارج محوطهی مسجد کوفه، کنار دیوار قبله قرار گرفته است.[۲۵]
مقابله با بابیت و بهاییت
برخی گزارشهای تاریخی که به فرقه بابیت و بهاییت و تحولات آن دو پرداخته نام شیخ‌العراقین به چشم میخورد. یکی از اقدامات او در این زمینه ممانعت از ملاقات سید علی‌محمد شیرازی، مؤسس فرقه بابیه، و مریدانش با محمدشاه قاجار، پدر ناصرالدین شاه قاجار، بود. بر اساس برخی منابع این دیدار میتوانست، فرصت مناسبی برای تقویت جایگاه باب و تبلیغ مسلک خود در ایران باشد. کنت دوگوبینو، وزیر مختار فرانسه، ضمن اشاره به این اقدام شیخ، گفته است: «حاجی شیخ عبدالحسین در دیدار با شاه، وزیر و بزرگان مملکت گفته بود: آیا در نظر دارید که به جای مذهب کنونی، مذهب جدیدی که هنوز نمیشناسید برقرار نمایید؟...».[۲۶]
عبدالحسین تهرانی که در دوره تبعید میرزا حسینعلی نوری، بنیانگذار بهائیت و معروف به بهاءاللّه، در عراق در آن سامان سکونت داشت با اقدامات پیروان او نظیر سرقت اموال زائران، آشوب، قتل و غیره که غالباً با دستور بهاء صورت میگرفت،[۲۷] برخورد میکرد.[۲۸]
نام وی در منابع بهاییان به صورت متعدد آمده است. حسینعلی بهاء در لوحی که به نام شیخ عبدالحسین صادر کرده سخت به او تاخته و او را «غافل مرتاب» و عنصری «مکار» خوانده است.[۲۹] شوقی افندی، نتیجه دختری بهاء و جانشین عباس افندی، نیز در کتاب خود با عنوان لوح قرن از شیخ عبدالحسین تهرانی با عباراتی نظیر «شیخ خبیث» و «مردود دارَین و مبغوض ثقلین» یاد کرده که حکایت از دشمنی عمیق آنان با وی بوده است.[۳۰]
تألیفات
- مصباح النّجاة فی اسرار الصلاة
- سرّ الاستغفار بین السجدتین
- المُبکی
- کتاب الاجازه
- ترجمه نجاة العباد
- طبقات الرواة
پانویس
- ↑ قمی، وقایع الایام، ۱۳۸۹ش، ص۸۱.
- ↑ مدرس تبریزی، ریحانة الادب، ۱۳۲۴ش، ج۳، ص۳۲۹؛ سبحانی، موسوعه طبقات الفقهاء، ۱۴۱۸ق، ج۱۳، ص۲۳۶.
- ↑ «علت شهرت شیخ عبدالحسین تهرانی به شیخ العراقین»، پایگاه معرفی شیخ عبدالحسین تهرانی؛ «سیری در زندگینامه عالم واقف شیخ عبدالحسین تهرانی»، وبلاگ جلوه ولایت.
- ↑ سبحانی، موسوعة الرجالية، ج ۱۳، ص ۳۲۶ و ۳۲۷.
- ↑ امین، اعیان الشیعه، ج۷، ص ۴۳۸ و ۴۳۹.
- ↑ حسینی جلالی، فهرس الترات، ج۲، ص ۱۶۷.
- ↑ طباطبائی، شیخ هادی تهرانی، پایگاه معرفی شیخ عبدالحسین تهرانی.
- ↑ اقبال آشتیانی، میرزا تقی خان امیر کبیر، ص ۳۷۴-۳۷۳.
- ↑ آل داود، نامه‌های امیر کبیر به انضمام رساله نوادر الامیر، ص ۳۱۶.
- ↑ آدمیت، امیرکبیر و ایران، ص ۳۰۸ و ۳۴۳.
- ↑ سید علی آل داوود، اسناد و نامه‌های امیرکبیر، ص ۸۲.
- ↑ اقبال آشتیانی، میرزا تقی خان امیرکبیر، ص۱۶۸.
- ↑ بامداد، شرح حال رجال ایران، ج۲، ص۲۴۳ و ۲۴۴؛ همان، ج۶، ص ۹۴.
- ↑ فریدون آدمیت، امیرکبیر و ایران، ص۳۰۸.
- ↑ عباس اقبال آشتیانی، میرزا تقی خان امیرکبیر، ص۱۶۸ و ۳۶۸.
- ↑ خبرآنلاین، مشروب‌سازی که با وصیت امیرکبیر مدرسه علمیه شد.
- ↑ پایگاه جامع تاریخ معاصر ایران و مؤسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی.
- ↑ خبرآنلاین، مشروب سازی که با وصیت امیرکبیر مدرسه علمیه شد.
- ↑ پایگاه اطلاع رسانی مدرسه علمیه شیخ عبدالحسین تهرانی.
- ↑ پایگاه مدیریت حوزه علمیه استان تهران.
- ↑ مدرس تبریزی، ریحانة الادب، ج۳، ص۳۲۹.
- ↑ افشار، چهل سال تاریخ ایران در دوره پادشاهی ناصرالدین شاه قاجار، ج۱، ص ۱۸۹.
- ↑ حسینی، سید الشهدا علیه السلام و یاران و خاندان وفادار او، ج۳، ص۴۳۷.
- ↑ حسینی کاشانی، سیمای کوفه از نظر مذهبی، ص۲۵۶.
- ↑ پایگاه رسمی مسجد کوفه ومزارهای وابسته به آن.
- ↑ آدمیت، اندیشه ترقی و حکومت قانون عصر سپهسالار، ص۱۰۳.
- ↑ شوقی افندی، قرن بدیع، ج۲، ص۱۰۶ و ۱۰۷؛ خاوری، مائده آسمانی، ج ۷، ص ۱۳۰.
- ↑ خان ملک ساسانی، سیاستگران دوره قاجار، ص ۳۴۴- ۳۴۵.
- ↑ فروتن، داستان‌هایی از حیات عنصری جمال اقدس الهی، ص ۱۳؛ نوری، کتاب بدیع، ص۱۷؛ ابوالقاسم افنان، عهد اعلی، ۵۱۴.
- ↑ شوقی افندی، لوح قرن، ص۱۲۳.
یادداشت
منابع
- آدمیت، فریدون، امیرکبیر و ایران، تهران، انتشارات خوارزمى، چاپ هفتم، ۱۳۶۲ش.
- آدمیت، فریدون، اندیشه ترقى و حکومت قانون – عصر سپهسالار، تهران، انتشارات خوارزمى، ۱۳۵۱ش.
- آل‌داود، سید علی، اسناد و نامه‌های امیرکبیر، سازمان اسناد ملی، ۱۳۷۹ش.
- آل‌داود، سید علی، نامه‌های امیر کبیر به انضمام رساله نوادر الامیر، تهران، تاریخ ایران، ۱۳۷۱ش.
- افشار، ایرج، چهل سال تاریخ ایران در دوره پادشاهی ناصرالدین شاه قاجار، تهران، اساطیر، ۱۳۷۴ش.
- اقبال آشتیانی،عباس، میرزا تقی خان امیر کبیر، تهران، نگاه، ۱۳۹۲ش.
- امین، سید محسن، اعیان الشیعه، کتابخانه اینترنتی فقاهت.
- بامداد، مهدی، شرح حال رجال ایران، تهران، کتابفروشی زوار، ۱۳۵۷ش.
- حسینی کاشانی، عباس، سیمای کوفه از نظر مذهبی، قم، بی‌تا، بی‌تا.
- حسینی، سید نعمت الله، سیدالشهدا علیه‌السلام و یاران و خاندان وفادار او، قم، عصر انقلاب، ۱۳۸۱ش.
- حسینی جلالی، محمدحسین، فهرس الترات، قم، دلیل ما، ۱۴۲۲ق.
- سبحانی تبریزی، جعفر، موسوعة الرجالية (معجم الرجال وسائل الشيعة)، قم، مؤسسه امام صادق (ع)، ۱۴۲۴ق.
- سبحانی تبریزی، جعفر، موسوعه طبقات الفقهاء، قم، مؤسسه امام صادق (ع)، ۱۴۱۸ق.
- «سیری درزنگینامه عالم واقف شیخ عبدالحسین تهرانی»، وبلاگ جلوه ولایت، تاریخ انتشار: ۸ اسفند ۱۳۹۶ش، تاریخ بازدید: ۸ دی ۱۴۰۱ش.
- «علت شهرت شیخ عبدالحسین تهرانی به شیخ العراقین»، پایگاه معرفی شیخ عبدالحسین تهرانی، تاریخ انتشار: ۱۳ دی ۱۳۹۶ش، تاریخ بازدید: ۸ دی ۱۴۰۱ش.
- مدرس خیابانی تبریزی، محمد علی، ریحانة الادب، تبریز، چاپخانه سعدی، ۱۳۲۴ش.
- طباطبائی، حسین، شیخ هادی تهرانی، پایگاه معرفی شیخ عبدالحسین تهرانی، تاریخ درج مطلب:۲۷ بهمن ۱۳۹۶، تاریخ بازدید:۷ تیر ۱۴۰۲.