ابراهیم زکزاکی
 | |
| اطلاعات فردی | |
|---|---|
| نام کامل | ابراهیم یعقوب زکزاکی |
| لقب | رهبر شیعیان نیجریه |
| تاریخ تولد | ۱۳۳۲ش |
| اطلاعات علمی | |
| محل تحصیل | زاریا - کانو |
| سایر | دانش آموخته اقتصاد، علوم سیاسی و علوم دینی. تدریس تفسیر قرآن، نهج البلاغه و... در حسینیه بقیة الله |
| فعالیت‌های اجتماعی-سیاسی | |
| سیاسی | تأسیس و رهبری جنبش اسلامی نیجریه |
ابراهیم زَکزاکی (زاده ۱۳۳۲ش)، روحانی شیعه و رهبر شیعیان نیجریه. زکزاکی با تأثیر از انقلاب اسلامی ایران و امام خمینی، شیعه شد و با تأسیس جنبش اسلامی نیجریه، سیصد مدرسه اسلامی در نیجریه و کشورهای همسایه آن تأسیس کرد. او همچنین مؤسسات خیریه‌ای برای ارائه خدمات مالی درمانی و آموزشی به شیعیان راه‌اندازی کرده است.
چنان‌که زکزاکی گفته، وی هم‌زمان با انقلاب اسلامی در ایران (۱۳۵۷ش)، تبلیغ دینی در نیجریه را با جذب ده‌ها نفر آغاز کرد و تعداد پیروان اهل‌بیت(ع) در نیجریه، در دهه ۱۳۹۰ش، با تلاش‌های وی به میلیون‌ها تَن رسیده است.
سه فرزند زکزاکی، در حمله نیروهای نظامی نیجریه به راهپیمایی روز قدس ۱۳۹۳ش، کشته شدند. همچنین زکزاکی، در جریان حمله نیروهای ارتش نیجریه به حسینیه بقیة الله در زاریا در سال ۱۳۹۴ش بازداشت و زندانی شد. در پی دستگیری او تجمعاتی هم در ایران، آمریکا، استرالیا، سوئد و ترکیه، در اعتراض به عملکرد دولت نیجریه برگزار شد. همچنین سید علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی ایران و حسین وحید خراسانی از مراجع تقلید، و عیسی قاسم رهبر شیعیان بحرین به این وقایع واکنش نشان دادند.
زکزاکی و همسرش پس از شش سال حصر خانگی و زندان در ۶ مرداد سال ۱۴۰۰ش (۲۸ ژوئیه ۲۰۲۱م) از زندان آزاد شدند.
زندگی‌نامه و تحصیلات
ابراهیم یعقوب زَکزاکی در سال ۱۳۳۲ش (۱۳۷۲ق) در شمال نیجریه زاده شد.[۱] وی تا سال ۱۳۵۴ش، علاوه بر تحصیلات خود، دروس دینی را نیز در شمال نیجریه، در شهر کانو آموخت.[۲] وی تا سال ۱۳۵۷ش، مدرک اقتصادش را در مقطع کارشناسی، از دانشگاه احمد بلو زاریا دریافت کرد و پس از مدتی، امامت جماعت در مسجد یکی از مدارس دینی را به عهده گرفت.[۳] زکزاکی ابتدا به عضویت در اتحادیه دانشجویان مسلمان درآمد و سپس به دبیرکلی آن برگزیده شد.[۴]
ابراهیم زکزاکی، در سفر به پاریس در سال ۱۳۵۷ش، با امام خمینی دیدار کرد و پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران ، برای تحصیل علوم دینی وارد حوزه علمیه قم شد.[۵] وی از تاثیر شگفت‌انگیز امام خمینی و انقلاب اسلامی بر خود سخن گفته است.[۶] زکزاکی ابتدا از اهل‌سنت و مالکیه بود و پس از دیدار با امام خمینی، شیعه شد.[۷]
فعالیت‌ها
زَکزاکی، پس از انقلاب اسلامی ایران، به ایران سفر کرد و پس از بازگشت، جنبش اسلامی نیجریه را در کشور خود راه‌اندازی کرد.[۸] وی حدود ۳۰۰ مدرسه اسلامی در نیجریه و کشورهای همسایه آن تأسیس کرد.[۹] زکزاکی همچنین یکی از اعضای عمومی مجمع جهانی اهل‌بیت است.[۱۰] تأسیس مؤسسه الشهدا با هدف رسیدگی به فرزندان شهدا و یتیمان، تأسیس مؤسسه خیریه الزهرا با هدف ارائه خدمات اجتماعی و عمرانی و تأسیس مرکزی با هدف ارائه خدمات درمانی و آموزشی، از دیگر اقدامات ابراهیم زکزاکی بوده است.[۱۱]
به گفته نسیبه زکزاکی فرزند ابراهیم زکزاکی، با تلاش‌های وی، ۱۲ میلیون نفر در نیجریه شیعه شده‌اند.[۱۲] چنان‌که زکزاکی گفته، فعالیت تبلیغی وی در اواخر دهه ۱۹۷۰ و اوایل دهه ۱۹۸۰ میلادی (هم‌زمان با پیروزی انقلاب اسلامی در ایران) با جذب ده‌ها نفر آغاز شده و بعد از ده سال، به صدها هزار نفر رسیده و در دهه ۱۳۹۰ش به میلیون‌ها نفر پیرو اهل‌بیت(ع) رسیده است.[۱۳]
دستگیری و زندان
در جریان برگزاری مراسم اربعین در سال ۱۴۳۷ق (۱۳۹۴ش) از سوی جنبش اسلامی نیجریه، حمله نیروهای ارتش نیجریه به مراسم شیعیان، موجب کشته‌شدن ده‌ها تن از آنها شد.[۱۴] زکزاکی و همسرش نیز در ابتدای ربیع‌الاول ۱۴۳۷ق (دی ۱۳۹۴ش)، در حمله نیروهای ارتش نیجریه به حسینیه بقیة الله زاریا که منجر به کشته و مجروح‌شدن تعدادی از شیعیان شد، دستگیر و زندانی شدند.[۱۵] پیش از آن، در مرداد ۱۳۹۳ش بیش از ۳۳ تن از شیعیان، در جریان حمله نیروهای نظامی نیجریه به راهپیمایان روز قدس، به شهادت رسیدند که سه فرزند ابراهیم زکزاکی نیز در میان آنها قرار داشتند.[۱۶]
دادگاه عالی نیجریه، در شهریور ۱۳۹۵ش، با آزادی شیخ زکزاکی مخالفت کرد[۱۷] ولی در آذر ۱۳۹۵ش حکم آزادی زکزاکی و همسرش را صادر کرد.[۱۸] با این حال وی آزاد نشد و در دی ۱۳۹۶ش در پی انتشار شایعاتی درباره درگذشتش در زندان، در جمع خبرنگاران حضور یافت.[۱۹] زکزاکی در اردیبهشت ۱۳۹۷ش، در تماسی تلفنی با فرزند خود، کشتار شیعیان در شهر زاریای نیجریه را ناشی از کمک مالی دولت عربستان سعودی به ارتش نیجریه دانست.[۲۰] زکزاکی در سال‌های ۱۳۵۸ تا ۱۳۶۵ش (۱۹۸۱ تا ۱۹۸۹م) هم سه بار و جمعا به مدت هفت سال از سوی دولت نیجریه زندانی شد.[۲۱]
واکنش‌ها
حمله به شیعیان، کشتن آنها و بازداشت زکزاکی و همسرش در نیجریه، اعتراضات فراوانی را در نیجریه[۲۲] و نقاط دیگر جهان از جمله ایران،[۲۳] امریکا، استرالیا، سوئد و ترکیه برانگیخت.[۲۴]
حسین وحید خراسانی، از مراجع تقلید شیعه، در مرداد ۱۳۹۳ش، در واکنش به کشته‌شدن راهپیمایان روز قدس در نیجریه و همچنین کشته‌شدن سه فرزند ابراهیم زکزاکی توسط نیروهای دولتی نیجریه، در تماس تلفنی با زکزاکی، شهادت شیعیان و سه فرزندش را به وی تسلیت گفت.[۲۵] سید علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی ایران، ابراهیم زکزاکی را از شخصیت‌های مظلوم دنیا خواند[۲۶] و در جمع مسئولان کشور ایران و مهمانان کنفرانس وحدت اسلامی، با اشاره به وقایع نیجریه، زکزاکی را «مصلح تقریبی مؤمن» دانست که شش فرزند او در طی دو سال به شهادت رسیده‌اند.[۲۷] آیت‌الله خامنه‌ای همچنین حمله به شیعیان در نیجریه را فاجعه خواند.[۲۸] شیخ عیسی قاسم، رهبر شیعیان بحرین، حمله به شیعیان و کشتن آنها را جنایت، و دولت نیجریه را مسئول آن دانست.[۲۹]
بنابر اعلام دولت نیجریه، حسن روحانی، رئیس جمهوری اسلامی ایران، پس از حمله مأموران دولتی نیجریه به حسینیه شیعیان در شهر زاریا، در تماس تلفنی با محمد بوهاری، رئیس‌جمهور نیجریه، از وی خواست کمیته حقیقت‌یاب برای بررسی خشونت‌ها بر ضد شیعیان تشکیل شود.[۳۱] وزارت خارجه جمهوری اسلامی ایران، در واکنش به حملات علیه شیعیان، سفیر نیجریه در تهران را احضار و خواستار محافظت از شیعیان در نیجریه شد.[۳۲]
اجرا نکردن حکم آزادی زکزاکی واکنش‌هایی را در نیجریه نیز در پی داشت. در مراسم اربعین سال ۱۳۹۷ش گروهی از شیعیان نیجریه در واکنش به زندانی بودن و عدم اجرای حکم آزادی او در شهر ابوجا تظاهرات کردند و خواستار آزادی او شدند. ارتش نیجریه به تظاهرکنندگان حمله کرد و بنا به گزارش منابع خبری بیش از ۴۰ تن از شیعیان در این حملات کشته شدند.[۳۳] همچنین در اواخر تیر ۱۳۹۸ش در پی وخامت حال زکزاکی، گروهی از شیعیان در ابوجا، پایتخت نیجریه در راهپیمایی خواستار آزادی وی شدند، پلیس و نیروهای امنیتی نیجریه به آنها حمله کردند، بنا به گزارش منابع خبری در این حمله ۱۱ تن کشته و ۳۰ تن زخمی شدند.[۳۴]
آزادی
زکزاکی و همسرش که از شهریور ۱۳۹۵ به مدت شش سال در حبس خانگی و زندان بودند، در ۶ مرداد ۱۴۰۰ (برابر با ۲۸ ژوئیه ۲۰۲۱) از تمامی موارد اتهامی تبرئه و آزاد شدند.[۳۵]
مطالعه بیشتر
- کتاب «شیخ ابراهیم یعقوب زاکزاکی و نقش بنیادین او در شکلگیری و گسترش تشیع در نیجریه»، اثر امیربهرام عرب‌احمدی، تهران، نگارستان اندیشه، ۱۳۹۷ش.
پانویس
- ↑ نوائیان رودسری، «چهار دهه مجاهدت برای تبلیغ اندیشه‌های امام در نیجریه»، روزنامه خراسان، ص۱۲.
- ↑ نوائیان رودسری، «چهار دهه مجاهدت برای تبلیغ اندیشه‌های امام در نیجریه»، روزنامه خراسان، ص۱۲.
- ↑ نوائیان رودسری، «چهار دهه مجاهدت برای تبلیغ اندیشه‌های امام در نیجریه»، روزنامه خراسان، ص۱۲.
- ↑ نوائیان رودسری، «چهار دهه مجاهدت برای تبلیغ اندیشه‌های امام در نیجریه»، روزنامه خراسان، ص۱۲.
- ↑ «شیخ ابراهیم زکزاکی؛ رهبری که باعث گرویدن میلیون‌ها آفریقایی به مکتب اهل بیت شد»، روزنامه خراسان، ص۱۲.
- ↑ «شیخ ابراهیم زکزاکی؛ رهبری که باعث گرویدن میلیون‌ها آفریقایی به مکتب اهل بیت شد»، روزنامه خراسان، ص۱۲.
- ↑ «گفت‌وگوی منتشر نشده با شیخ ابراهیم زکزاکی...»، وبگاه شمس توس.
- ↑ «امام خمینی منادی حق و احیاگر تفکر دینی»، ص۲۶.
- ↑ نوائیان رودسری، «چهار دهه مجاهدت برای تبلیغ اندیشه‌های امام در نیجریه»، روزنامه خراسان، ص۱۲.
- ↑ «ارتحال والده شیخ ابراهیم زکزاکی/ حضور گسترده مسلمانان در مراسم تشییع والده رهبر شیعی نیجریه + تصاویر»، خبرگزاری ابنا.
- ↑ «جنبش شیعیان نیجریه ، از شکلگیری تا کشتار زاریا»، وبگاه الوقت.
- ↑ «پدرم ۱۲ میلیون نفر را به مذهب شیعه دعوت کرد»، فارس نیوز.
- ↑ «شیخ ابراهیم زکزاکی؛ رهبری که باعث گرویدن میلیون‌ها آفریقایی به مکتب اهل بیت شد»، روزنامه خراسان، ص۱۲.
- ↑ «انتقام حماسه اربعین از شیعیان مظلوم نیجریه»، وبگاه روزنامه کیهان.
- ↑ گفی، «Leader of Nigerian Shiite Muslims Arrested After Deadly Clashes With Army»، وبگاه نیوزویک؛ «بازداشت شیخ زکزاکی و کشتار شیعیان عزادار در نیجریه+تصاویر»، وبگاه مشرق‌نیوز؛ «رئیس جمهور نیجریه خطاب به حسن روحانی: درباره حادثه زاریا تحقیق می‌کنیم»، خبرگزاری فارس؛ «دلایل حمله به شیعیان نیجریه چه بود؟»، پایگاه خبری تحلیلی ناطقان.
- ↑ «تسلیت تلفنی آیت الله وحید خراسانی به شیخ ابراهیم زکزاکی»، خبرگزاری ابنا.
- ↑ «مخالفت دادگاه عالی نیجریه با آزادی شیخ زكزاكی»، خبرگزاری ایرنا.
- ↑ «دادگاه حکم آزادی فوری شیخ زکزاکی را صادر کرد»، خبرگزاری تسنیم.
- ↑ «افشاگری‌های شیخ زکزاکی»، وبگاه روزنامه سیاست روز.
- ↑ «شیخ زکزاکی عربستان را عامل کشتار شیعیان نیجریه دانست»، خبرگزاری ایرنا.
- ↑ «امام خمینی منادی حق و احیاگر تفکر دینی»، ص۲۶؛ «شیخ ابراهیم زکزاکی؛ رهبری که باعث گرویدن میلیون‌ها آفریقایی به مکتب اهل بیت شد»، روزنامه خراسان، ص۱۲.
- ↑ «ادامه کشتار شیعیان در نیجریه»، روزنامه وطن امروز، ص۱۵.
- ↑ «مراسم گراميداشت چهلم شهداي نيجريه در قم برگزار شد»، خبرگزاری ایرنا.
- ↑ «دستگیری روحانی مشهور شیعه و همسرش در آفریقا»، خبرگزاری رکنا.
- ↑ «تسلیت تلفنی آیت الله وحید خراسانی به شیخ ابراهیم زکزاکی»، خبرگزاری ابنا.
- ↑ «دیدار رئیس و مسئولان قوه قضائیه با رهبر انقلاب»، پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر حفظ و نشر آثار آیت‌الله خامنه‌ای.
- ↑ «بیانات در دیدار مسئولان نظام و میهمانان کنفرانس وحدت اسلامی»، پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر حفظ و نشر آثار آیت‌الله خامنه‌ای.
- ↑ «بیانات در دیدار مسئولان نظام و میهمانان کنفرانس وحدت اسلامی»، پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر حفظ و نشر آثار آیت‌الله خامنه‌ای.
- ↑ «دستگیری روحانی مشهور شیعه و همسرش در آفریقا»، خبرگزاری رکنا.
- ↑ «دیدار شیخ ابراهیم زکزاکی رهبر جنبش اسلامی نیجریه، همسر و فرزندان ایشان»، پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیت‌الله خامنه‌ای.
- ↑ «گزارش نیوزویک از شیخ زکزاکی قدرتمندترین روحانی شیعه در نیجریه»، خبرگزاری ایسنا؛ «رئیس جمهور نیجریه خطاب به حسن روحانی: درباره حادثه زاریا تحقیق می‌کنیم»، خبرگزاری فارس.
- ↑ «گزارش نیوزویک از شیخ زکزاکی قدرتمندترین روحانی شیعه در نیجریه»، خبرگزاری ایسنا.
- ↑ «شمار قربانیان حمله ارتش نیجریه به عزاداران حسینی(ع) به 42 نفر رسید»، خبرگزاری فارس.
- ↑ «افزایش تعداد تلفات راهپیمایی مسالمت‌آمیز نیجریه به ۱۱ شهید + تصاویر»، خبرگزاری ابنا.
- ↑ «گزارش‌هایی از تبرئه و آزادی شیخ زکزاکی از زندان»، خبرگزاری فارس.
منابع
- «ادامه کشتار شیعیان در نیجریه»، روزنامه وطن امروز، ۲۶ آذر ۱۳۹۴ش.
- «ارتحال والده شیخ ابراهیم زکزاکی/ حضور گسترده مسلمانان در مراسم تشییع والده رهبر شیعی نیجریه + تصاویر»، وبگاه خبرگزاری ابنا، تاریخ درج مطلب: ۲۸ آبان ۱۳۹۳ش، تاریخ بازدید: ۵ آبان ۱۳۹۷ش.
- «افزایش تعداد تلفات راهپیمایی مسالمت‌آمیز نیجریه به ۱۱ شهید + تصاویر»، خبرگزاری ابنا، تاریخ درج مطلب: ۱ مرداد ۱۳۹۸ش، تاریخ مشاهده: ۲ مرداد ۱۳۹۸ش.
- «افشاگری‌های شیخ زکزاکی»، وبگاه روزنامه سیاست روز، تاریخ درج مطلب: ۲۵ دی ۱۳۹۶ش، تاریخ بازدید: ۱ آبان ۱۴۰۲ش.
- «امام خمینی منادی حق و احیاگر تفکر دینی»، در فصلنامه حضور، ش۸، پاییز ۱۳۷۳ش.
- «انتقام حماسه اربعین از شیعیان مظلوم نیجریه»، وبگاه روزنامه کیهان، تاریخ درج مطلب: ۲۲ آذر ۱۳۹۴ش، تاریخ بازدید: ۱ آبان ۱۴۰۲ش.
- «بازداشت شیخ زکزاکی و کشتار شیعیان عزادار در نیجریه+تصاویر»، وبگاه مشرق، تاریخ درج مطلب: ۲۲ آذر ۱۳۹۴ش، تاریخ بازدید: ۴ آبان ۱۳۹۷ش.
- «بیانات در دیدار مسئولان نظام و میهمانان کنفرانس وحدت اسلامی»، وبگاه حفظ و نشر آثار آیت‌الله خامنه‌ای، تاریخ درج مطلب: ۸ دی ۱۳۹۴ش، تاریخ بازدید: ۴ آبان ۱۳۹۷ش.
- «پدرم ۱۲ میلیون نفر را به مذهب شیعه دعوت کرد»، فارس نیوز، تاریخ درج مطلب: ۱۴ آبان ۱۳۹۵ش، تاریخ بازدید: ۱ آبان ۱۴۰۲ش.
- «تسلیت تلفنی آیت الله وحید خراسانی به شیخ ابراهیم زکزاکی»، خبرگزاری ابنا، تاریخ درج مطلب: ۱۲ مرداد ۱۳۹۳ش، تاریخ بازدید: ۱ آبان ۱۴۰۲ش.
- «جنبش شیعیان نیجریه ، از شکلگیری تا کشتار زاریا»، وبگاه الوقت، تاریخ درج مطلب: ۲۲ بهمن ۱۳۹۶ش، تاریخ بازدید: ۴ آبان ۱۳۹۷ش.
- «دادگاه حکم آزادی فوری شیخ زکزاکی را صادر کرد»، خبرگزاری تسنیم، تاریخ درج مطلب: ۱۲ آذر ۱۳۹۵ش، تاریخ بازدید: ۱۴ آبان ۱۳۹۷ش.
- «دستگیری روحانی مشهور شیعه و همسرش در آفریقا»، خبرگزاری رکنا، تاریخ درج مطلب: ۱۵ آذر ۱۳۹۸ش، تاریخ بازدید: ۲ آبان ۱۴۰۲ش.
- «دلایل حمله به شیعیان نیجریه چه بود؟»، پایگاه خبری تحلیلی ناطقان، تاریخ درج مطلب: ۲۴ آذر ۱۳۹۴ش، تاریخ بازدید: ۱ آبان ۱۴۰۲ش.
- «دیدار رئیس و مسئولان قوه قضائیه با رهبر انقلاب»، پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر حفظ و نشر آثار آیت‌الله خامنه‌ای، تاریخ درج مطلب: ۱۲ تیر ۱۳۹۶ش، تاریخ بازدید: ۴ آبان ۱۳۹۷ش.
- «دیدار شیخ ابراهیم زکزاکی رهبر جنبش اسلامی نیجریه، همسر و فرزندان ایشان»، دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، تاریخ درج مطلب: ۲۲ مهر ۱۴۰۲ش، تاریخ بازدید: ۲ آبان ۱۴۰۲ش.
- «رئیس‌جمهور نیجریه خطاب به حسن روحانی: درباره حادثه زاریا تحقیق می‌کنیم»، وبگاه خبرگزاری فارس، تاریخ درج مطلب: ۹ دی ۱۳۹۴ش، تاریخ بازدید: ۴ آبان ۱۳۹۷ش.
- «شمار قربانیان حمله ارتش نیجریه به عزاداران حسینی(ع) به 42 نفر رسید»، خبرگزاری فارس، تاریخ درج مطلب: ۹ آبان ۱۳۹۷ش، تاریخ بازدید: ۲ آبان ۱۴۰۲ش.
- «شیخ ابراهیم زکزاکی؛ رهبری که باعث گرویدن میلیون‌ها آفریقایی به مکتب اهل بیت شد»، روزنامه خراسان، شماره ۱۸۹۰۸، ۲۶ بهمن ۱۳۹۳ش، تاریخ بازدید: ۱ آبان ۱۴۰۲ش.
- «شیخ زکزاکی عربستان را عامل کشتار شیعیان نیجریه دانست»، خبرگزاری ایرنا، تاریخ درج مطلب: ۷ اردیبهشت ۱۳۹۷، تاریخ بازدید: ۴ آبان ۱۳۹۷ش.
- «گزارش نیوزویک از شیخ زکزاکی قدرتمندترین روحانی شیعه در نیجریه»، خبرگزاری ایسنا، تاریخ درج مطلب: ۲۷ آذر ۱۳۹۴ش، تاریخ بازدید: ۴ آبان ۱۳۹۷ش.
- «گزارش‌هایی از تبرئه و آزادی شیخ زکزاکی از زندان»، خبرگزاری فارس، تاریخ درج مطلب: ۶ مرداد ۱۴۰۰ش، تاریخ بازدید: ۲ آبان ۱۴۰۲ش.
- گفی، کانر، «Leader of Nigerian Shiite Muslims Arrested After Deadly Clashes With Army»، وبگاه نیوزویک، تاریخ درج مطلب: ۱۴ دسامبر ۲۰۱۵م، تاریخ بازدید: ۴ آبان ۱۳۹۷ش.
- «مخالفت دادگاه عالی نیجریه با آزادی شیخ زكزاكی»، خبرگزاری ایرنا، تاریخ درج مطلب: ۹ شهریور ۱۳۹۵ش، تاریخ بازدید: ۱ آبان ۱۴۰۲ش.
- «مراسم گراميداشت چهلم شهداي نيجريه در قم برگزار شد»، وبگاه ایرنا، تاریخ درج مطلب: ۱ بهمن ۱۳۹۴ش، تاریخ بازدید: ۲ آبان ۱۴۰۲ش.
- نوائیان رودسری، جواد، «چهار دهه مجاهدت برای تبلیغ اندیشه‌های امام در نیجریه»، روزنامه خراسان، شماره ۱۸۹۰۸، ۲۶ بهمن ۱۳۹۳ش.
پیوند به بیرون
تشیع در آفریقا | ||
|---|---|---|
| کشورها | آفریقای جنوبی • آفریقای مرکزی • آنگولا • اتیوپی • اریتره • الجزایر • اوگاندا • بروندی • بنین • بتسوانا • بورکینافاسو • تانزانیا • توگو • تونس • جیبوتی • حبشه • چاد • زامبیا • زیمبابوه • ساحل عاج • سنگال • سوازیلند • سودان • سومالی • سیرالئون • صحرای غربی • غنا • کامرون • کنگو برازاویل • کنگو کینشازا • کنیا • گامبیا • گابن • گینه بیسائو • گینه کوناکری • لیبریا • لیبی • ماداگاسکار • مالی • مالاوی • مراکش • مصر • موزامبیک • موریتانی • موریس • نامیبیا • نیجریه • نیجر |  |
| شهرها و مناطق | ||
| شخصیت‌های تأثیرگذار | ||
| مؤسسات | ||
| امامزادگان | ||
| سلسله‌ها و خاندان‌ها | ||
| فِرَق و گروه‌ها | ||
| بناها | ||
| مرتبط | ||
اعضای مجمع عمومی مجمع جهانی اهل‌بیت | ||
|---|---|---|
| کشورهای آسیایی | جلال‌الدین رحمت • محمدحسین شیخ‌زاده • عقیل ترابی • حسین کورانی • محمد ساوادا • سید محمدنقی شاهرخی • حسین شاکری • عبدالامیر قبلان • قربانعلی عرفانی • سید محمدباقر مهری • سید کلب صادق نقوی • عبدالامیر جمری • سید جعفر مرتضی عاملی • سید مصطفی موسوی صفوی • فؤاد مقدادی • زینب محمد عیسی • میرحسین صادقی پروانی • میرزا محمد اطهر • ناصر صرخوه • سید نیازحسین نقوی • سید محمد بحرالعلوم • محمدشفیع شیرازی • محمدحسین ذاکری • محمد یوسف واعظی شهرستانی • احمد حسین یعقوب
• حسین کورانی |  |
| کشورهای اروپایی | ||
| کشورهای افریقایی | ||
| سایر | ||