حسن بن محمد بن حنفیه
| اطلاعات کلی | |
|---|---|
| لقب/کنیه | ابامحمد |
| نسب | فرزند محمد بن حنفیه و نوه علی بن ابیطالب(ع) |
| وفات | به اختلاف، ۹۵ق و ۹۹ق |
| اطلاعات علمی | |
| آثار | رسالة الارجاء |
| اطلاعات دیگر | |
| تخصص | از محدثان قرن اول هجری قمری |
| مهارت | از متکلمان مرجئه |
حسن بن محمد بن حنفیه از محدثان قرن اول، فرزند محمد بن حنفیه و نوه علی بن ابیطالب(ع) است.
شیخ طوسی در رجال، حسن بن محمد را جزء اصحاب امام سجاد(ع) ذکر کرده است. او پس از دوران حکومت ابن زبیر (سال ۷۳ قمری) و حدود هشت سال پس از شکست قیام مختار (سال ۶۷ قمری)، با نگارش رسالة الارجاء، از کیسانیه فاصله گرفت و بعد از پدرش، رهبری کیسانیه به برادرش رسید.
وی در مورد جانشینی پیامبر(ص) معتقد بود که پس از عثمان، باید رهبری جامعه را به خداوند واگذار کرد و کسی به عنوان جانشین معرفی نشده است. نظر قطعی در مورد حضرت علی(ع) نداده و پدرش با او در این زمینه مخالفت کرده است.
نسب، ولادت و وفات
وی فرزند محمد بن حنفیه و نواده علی بن ابیطالب(ع) و ملقب به مَدَنی است کنیه‌اش ابامحمد و مادرش جُمان/ جمال، از نوادگان عبد مناف بود.[۱]
از تاریخ تولد و زادگاه حسن بن محمد، اطلاعی در دست نیست. سال وفات او، به اختلاف،۹۵ق،[۲] ۹۹ق، ۱۰۰ق[۳] و ۱۰۱ق[۴] ذکر شده است.
از دیدگاه علمای رجال
حسن بن محمد از تابعین بود.[۵] عمرو بن دینار می‌گوید کسی را عالمتر از حسن بن محمد درباره اختلاف نظرات فقهی ندیدم.[۶] شیخ طوسی طبق مسلک خود[۷] در رجال حسن بن محمد را از اصحاب امام سجاد(ع) شمرده[۸] و برخی از کتب صحاح اهل‌سنت نیز از وی روایت نقل کرده‌اند.[۹] او از پدرش و نیز از ابن عباس، جابر بن عبدالله انصاری و عایشه و کسانی چون عمرو بن دینار، ابان بن صالح و قیس بن مسلم نیز از وی روایت نقل کرده‌اند.[۱۰] ابن حِبّان نام او را در فهرست راویان موثق خود ذکر کرده است.[۱۱] احمد العجلی(ت ۲۶۱ق)[۱۲] و ابن حجر عسقلانی[۱۳] صراحتا او را ثقه نامیده اند. برخی از بزرگان اهل‌سنت او را از موثق‌ترین افراد در نزد مردم دانسته‌اند.[۱۴]
از متکلمان مرجئه
هر چند وی از متکلمان مرجئه دانسته شده و گفته شده است نخستین فردی بود که از ارجاء سخن گفت،[۱۵] اما وی، برخلاف متکلمان مرجئه، ارجاء را نه در خصوص ایمان، بلکه درباره جانشینی پیامبر(ص) مطرح کرده است.[۱۶]
اثر علمی و اعتقادات وی
او با نگارش رسالة الارجاء که ظاهراً تألیف آن بین سالهای ۷۳ تا ۷۵ق، پس از شکست قیام عبدالله بن زبیر (سال ۷۳ق) و حدود هشت سال پس از شکست قیام مختار (سال ۶۷) بوده است، از کیسانیه فاصله گرفت[۱۷] ازاین رو به رغم آنکه به گزارش بسیاری از تاریخ نگاران وی از برادرش، ابوهاشم، عالمتر بوده است[۱۸] رهبری کیسانیه پس از محمد بن حنفیه، به ابوهاشم منتقل شد. او در آغاز رسالة الارجاء، پس از سفارش به تقوا و پیروی از قرآن و سنّت پیامبر(ص)، در مسئله خلافت، ولایت ابوبکر و عمر را پذیرفته، ولی پس از آن دو، امور را به خدا واگذار کرده است.[۱۹] به گفته ابن کثیر برخی گفته‌اند وی درباره حضرت علی(ع) و افرادی چون عثمان، طلحه و زبیر نظر قطعی نداده است،[۲۰] زیرا به نظر او نمی‌توان بر درستی کار آنان یقین داشت، از این رو نتیجه به خدا واگذار می‌شود. پدرش، محمد بن حنفیه، با رأی وی درباره حضرت علی مخالفت کرد.[۲۱] گفته‌اند که وی بعدها از نگارش این رساله پشیمان شد.[۲۲]
پانویس
- ↑ ابن سعد، الطبقات الکبری، ۱۹۶۸م، ج۵، ص۳۲۸؛ خلیفةبن خیاط، ۱۴۱۴ق، ص۴۱۷؛ ابن حجر عسقلانی، تهذیب التهذیب، ۱۳۲۶ق، ج۲، ص۳۲۰؛ سخاوی، التحفة اللطیفة فی تاریخ المدینة الشریفة، ۱۴۱۴ق، ج۱، ص۲۸۶.
- ↑ ذهبی، العبر فی خبر من غَبَر، ۱۴۰۵ق، ج ۱، ص۱۱۹.
- ↑ نووی، تهذیب الاسماء واللغات، ج۱، ص۱۶۰.
- ↑ بامخرمه هجرانی، طیب بن عبدالله، قلاده النحر فی وفات اعیان الدهر، ۱۴۲۸ق، ج۲، ص۱۱؛ ذهبی، العبر فی خبر من غَبَر، ۱۴۰۵ق، ج ۱، ص۱۱۹.
- ↑ فسوی، المعرفه والتاریخ، ۱۴۱۹ق، ج ۱، ص۲۹۹.
- ↑ فسوی، المعرفه والتاریخ، ۱۴۱۹ق، ج ۱، ص۲۹۹.
- ↑ شوشتری، قاموس الرجال، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۲۹
- ↑ شوشتری، قاموس الرجال، ۱۴۱۰ق، ج۳، ص۳۶۰
- ↑ البخاری، صحیح البخاری، ۱۴۲۲ق، ج۵، ص۱۴۵ و ج۷، ص۱۳؛ مسلم بن الحجاج، صحیح مسلم، ۱۳۷۴ق، ج۲، ص۱۰۲۲ و ج۴، ص۱۹۴۱
- ↑ نووی، تهذیب الاسماء واللغات، ج۱، ص۱۶۰؛ ابن حجر عسقلانی، تهذیب التهذیب، ۱۳۲۶ق، ج۲، ص۲۹۴؛ سخاوی، التحفة اللطیفة فی تاریخ المدینة الشریفة، ۱۴۱۴ق، ج۱، ص۲۸۶
- ↑ ابن حبان، محمد، الثقات، ۱۳۹۳ق، ج۴، ص۱۲۲.
- ↑ العجلی، الثقات، ۱۴۰۵ق، ج۱، ص۳۰۰.
- ↑ ابن حجر عسقلانی، تقریب التهذیب، ۱۴۰۶ق، ص۱۶۴.
- ↑ مزی، تهذیب الکمال فی اسماء الرجال، ۱۴۰۰ق-۱۴۱۳ق، ج۶، ص۳۱۹.
- ↑ شهرستانی، ۱۳۶۴ش، ج۱، ص۱۶۶
- ↑ ابن کثیر، البدایه والنهایه، ۱۴۰۸ق، ج۹، ص۱۶۰
- ↑ قاضی، الکیسانیه فی التاریخ ولادب، ۱۹۷۴م، ص۱۴ و ۱۲۷
- ↑ ذهبی، تاریخ الاسلام، ۱۴۱۳ق، ج۶، ص۳۳۱
- ↑ ذهبی، تاریخ الاسلام، ۱۴۱۳ق، ج۶، ص۳۳۱
- ↑ ابن کثیر، البدایه والنهایه، ۱۴۰۸ق، ج۹، ص۱۶۰
- ↑ ابن کثیر، البدایه والنهایه، ۱۴۰۸ق، ج ۹، ص۱۶۰
- ↑ ذهبی، العبر فی خبر من غَبَر، ۱۴۰۵ق، ج۱، ص۱۱۹.
یادداشت
منابع
- ابن حبان، محمد، الثقات، حیدر آباد دکن، دایره المعارف العثمانیه، چاپ اول، ۱۳۹۳ق.
- ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی، تقریب التهذیب، تحقیق محمد عوامه، سوریه، دار الرشید، چاپ اول، ۱۴۰۶ق.
- ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی، تهذیب التهذیب، هند، مطبعه دایره المعارف النظامیه، چاپ اول، ۱۳۲۶ق.
- ابن سعد، الطبقات الکبری، بیروت، دار الصادر، چاپ اول، ۱۹۶۸م.
- ابن کثیر، اسماعیل بن عمر، البدایة و النهایة، تحقیق علی شیری، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چاپ اول، ۱۴۰۸ق.
- بامخرمه، طیب بن عبدالله، قلاده النحر فی وفیات اعیان الدهر، جده، دار المنهاج، چاپ اول، ۱۴۲۸ق.
- البخاری، محمدبن اسماعیل، صحیح البخاری، تحقیق جمعی از علما، بیروت، دار طوق النجاه، چاپ اول، ۱۴۲۲ق.
- حسن بن محمد حنفیه، (رسالة الارجاء).
- خلیفةبن خیاط، کتاب الطبقات، روایة موسی بن زکریا تستری، بیروت، چاپ سهیل زکار، ۱۴۱۴ق/۱۹۹۳م.
- ذهبی، محمدبن احمد، تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر و الاعلام، بیروت، دار الکتب العربی، چاپ دوم، ۱۴۱۳ق.
- ذهبی، محمدبن احمد، العبر فی خبر من غَبَر، تحقیق محمد السعید زغلول، بیروت، دار الکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۴۰۵ق.
- سخاوی، محمدبن عبدالرحمان، التحفة اللطیفة فی تاریخ المدینة الشریفة، بیروت، دار الکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۴۱۴ق.
- شوشتری، محمدتقی، قاموس الرجال، قم، جامعه مدرسین حوزه علمیه، چاپ دوم، ۱۴۱۰ق.
- شهرستانی، محمد بن عبدالکریم، الملل و النحل، تحقیق محمد بدران، قم، الشریف الرضی، چاپ سوم، ۱۳۶۴ش.
- شیرازی، ابراهیم بن علی، طبقات الفقهاء، تحقیق احسان عباس، بیروت، دار الرائد العربی، چاپ اول، ۱۹۷۰م.
- طوسی، محمد بن حسن، رجال الطوسی، چاپ جواد قیومی اصفهانی، قم ۱۴۱۵.
- فسوی، یعقوب بن سفیان، المعرفة والتاریخ، بیروت، چاپ خلیل منصور، ۱۴۱۹ق/۱۹۹۹م.
- قاضی، وداد، الکیسانیة فی التاریخ و الادب، بیروت، دار الثقافه، ۱۹۷۴م.
- مزی، یوسف، تهذیب الکمال فی اسماء الرجال، بیروت، مؤسسه الرساله، چاپ اول، ۱۴۰۰ق-۱۴۱۳ق.
- مسلم بن الحجاج، صحیح مسلم، تحقیق محمد فؤاد عبدالباقی، قاهره، مطبعه عیسی البابی الحلبی و شرکاه، ۱۳۷۴ق.
- نووی، یحیی بن شرف، تهذیب الاسماء واللغات، بیروت، دار الکتب العلمیه، بی‌تا.
پیوند به بیرون
- منبع مقاله: مقاله حسن بن محمد بن حنفیه دانشنامه جهان اسلام
- مقاله حسن بن محمد بن حنفیه در دائرة المعارف بزرگ اسلامی