عَمرو بن حَجّاج مَذحِجی زُبَیدی از فرماندهان لشکر عمر بن سعد در واقعه کربلا.
| مشخصات فردی | |
|---|---|
| نام کامل | عَمرو بن حَجّاج مَذحِجی زُبَیدی |
| نسب/قبیله | قبیله مذحج |
| نحوه درگذشت | اختلافی |
| نقش در واقعه کربلا | |
| اقدامات | نویسندگان نامه به امام حسین(ع) |
| نقش‌های برجسته | فرمانده جناح راست لشکر عمر سعد • مسولیت محاصره شریعه فرات • از حاملان سرهای شهدای کربلا نزد ابن زیاد |
| دیگر فعالیت‌ها | رئیس قبیله مذحج • شهادت علیه حجر بن عدی • مانع ارتداد قبیله زبیدی |
عمرو بن حجاج از کسانی بود که به امام حسین(ع) نامه نوشت و از آن حضرت خواست تا به کوفه بیاید. اما در روز عاشورا فرماندهی جناح راست سپاه عمر بن سعد و مسولیت محاصره شریعه فرات را بر عهده داشت. او در روز عاشورا امام حسین(ع) را خارجی معرفی کرد که با واکنش امام مواجه شد. سپاهیان تحت فرماندهی او، مسلم بن عوسجه را به شهادت رساندند. وی در قیام مختار از مخالفان وی بود و پس از شکست شورش اشراف کوفه ناپدید شد.
نسب
عمرو، رئیس قبیله مذحج بود. هنگامی که ابن زیاد، هانی بن عروه را دستگیر کرد به همراه افراد قبیله‌اش جلوی دارالاماره اجتماع کردند، عمرو با اعلام خبر زنده بودن هانی بن عروه، آنان را برگرداند.[۱] گفته شده است که روعه خواهر عمرو بن حجاج همسر هانی بوده است.[۲]
پیش از واقعه کربلا
عمرو بن حجاج، در زمان رسول خدا(ص) اسلام آورده است. و پس از آن حضرت، از ارتداد قبیله زبیدی جلوگیری می‌کرد.[۳]
هنگامی که حجر بن عدی در زندان ابن زیاد بود، علیه او شهادت داد.[۴]
واقعه عاشورا
عمرو بن حجاج، از کسانی بود که برای امام حسین(ع) نامه نوشت و وی را به عراق دعوت کرد.[۵] اما پس از شهادت هانی بن عروه، از طرف طایفه مذحج، به ابن زیاد اعلام وفاداری کرد.
عمر بن سعد در ۷ محرم او را با پانصد سوار بر شریعه فرات مأمور کرد.[۶] جمله ذیل منسوب به او است:
هنگامی که امام حسین(ع)، عباس بن علی(ع) را نزد عمر بن سعد فرستاد تا شب عاشورا را مهلت بگیرد، وی گفت: اگر مردی از دیلم چنین درخواستی از ما داشت باید قبول می‌کردیم.[۸]
وی از کسانی بود که سرهای شهدای کربلا را نزد ابن زیاد بردند.[۹]
گفت‌و‌گوی نافع بن هلال با عمرو بن حجاج هنگامی که نافع با حضرت عباس(ع) و یارانش به شریعه فرات رسیدند
عمرو بن حجاج زبیدی: کیستی؟
نافع بن هلال: از پسر عموهای تو؛ آمده‌ایم از این آب که ما را از آن منع کرده‌اید، بنوشیم.
گوارایت باد بنوش! ولی برای حسین(ع) از این آب مبر.
نه به خدا سوگند، قطره‌ای از آن آب نمی‌نوشم، در حالی که حسین(ع)، خاندان و یارانش، همه تشنه‌اند.[۱۰]
روز عاشورا
عمرو، در روز عاشورا فرماندهی جناح راست سپاه عمر بن سعد را بر عهده داشت.[۱۱] یاران تحت فرماندهی او مسلم بن عوسجه را به شهادت رساندند[۱۲] او پیشنهاد سنگباران کردن یاران امام حسین را مطرح کرد که موافقت عمر بن سعد را در پی داشت.[۱۳]
او در روز عاشورا امام حسین(ع) را خارجی و یزید را امام معرفی کرد. و مردم را به جنگ با آن حضرت تحریک می‌کرد که با واکنش امام حسین(ع) روبه‌رو شد.[۱۴]
پس از واقعه عاشورا
عمرو بن حجاج، از مخالفان قیام مختار بود و در جنگ عبدالله بن مطیع با مختار، از یاران ابن مطیع بود.[۱۵] در روز شکست شورشیان علیه مختار ناپدید شد. مختار، خانه‌اش را ویران و اموالش را مصادره کرد.[۱۶] درباره سرانجام وی اختلاف وجود دارد. دینوری گفته است که وی راهی بصره شد ولی از ترس سرزنش مردم به سراف رفت.[۱۷] به گفته بلاذری او فرار کرد و در واقصه از تشنگی درگذشت. گفته شده است که وقتی سپاهیان مختار به او رسیدند هنوز رمقی در بدن داشت و آنان سر از تنش جدا کردند.[۱۸] طبری و ابن اثیر گفته‌اند که وی به سمت واقصه و شراف رفت و دیگر خبری از او در دست نیست.[۱۹]
پانویس
- ↑ دینوری، اخبارالطوال، ص۲۵۶؛ ابن کثیر، البدایه و النهایه، ج۸، ص۱۵۴؛ طبری، تاریخ، ج۵، ص۳۶۷؛ ابن اثیر، الکامل، ج۴، ص۳۰.
- ↑ طبری، تاریخ، ج۵، ص۳۶۴.
- ↑ ابن اثیر، اسدالغابه، ج۳، ص۷۱۰؛ ابن حجر، الاصابه، ج۵، ص۱۱۱، ج۴، ص۵۵۵
- ↑ بلاذری، انساب‌الاشراف، ج۵، ص۲۵۴؛ طبری، تاریخ، ج۵، ص۲۷۰.
- ↑ طبری، تاریخ، ج۵، ص۳۵۳؛ ابن مسکویه، تجارب الامم، ج۲، ص۴۰.
- ↑ دینوری،اخبارالطوال، ص۲۵۵؛ بلاذری، انساب‌الاشراف، ج۳، ص۱۸۱؛ طبری، تاریخ، ج۵، ص۴۱۲؛ ابن اثیر، الکامل، ج۴، ص۵۳.
- ↑ بلاذری، انساب‌الاشراف، ج۳، ص۱۸۲«یا حسین هذا الفرات تلغ فیه الکلاب و تشرب منه الحمیر و الخنازیر، و الله لا تذوق منه جرعة حتی تذوق الحمیم فی نار جهنم!».
- ↑ ابن کثیر، البدایه و النهایه، ج۸، ص۱۷۶؛ طبری، تاریخ، ج۵، ص۴۱۷؛ ابن اعثم، الفتوح، ج۵، ۹۸؛ ابن اثیر، الکامل، ج۴، ص۵۷.
- ↑ بلاذری، انساب‌الاشراف، ج۳، ص۲۰۶؛ طبری، تاریخ، ج۵، ص۴۵۶؛ ابن اثیر، الکامل، ج۴، ص۸۱.
- ↑ طبری، تاریخ، ج۵، ص۲۷۰.
- ↑ دینوری، اخبارالطوال، ص۲۵۶؛ بلاذری، انساب‌الاشراف، ج۳، ص۱۸۷؛ طبری، تاریخ، ج۵، ص۴۲۲؛ ابن اثیر، الکامل، ج۴، ص۶۰.
- ↑ بلاذری، انساب‌الاشراف، ج۳، ص۱۹۳؛ طبری، تاریخ، ج۵، ص۴۳۶
- ↑ شیخ مفید، ارشاد، ج۲، ص۱۰۳.
- ↑ ابن کثیر، البدایه و النهایه، ج۸، ص۱۸۲؛ طبری، تاریخ، ج۵، ص۴۳۵؛ ابن اثیر، الکامل، ج۴، ص۶۷
- ↑ ابن کثیر، البدایه و النهایه، ج۸، ص۲۶۷؛ طبری، تاریخ، ج۵۶، ص۲۸-۲۹؛ ابن اثیر، الکامل، ج۴، ص۲۳۶، ۲۲۳.
- ↑ دینوری، اخبارالطوال، ص۳۰۱.
- ↑ دینوری،اخبارالطوال، ص۳۰۳.
- ↑ بلاذری، انساب‌الاشراف، ج۶، ص۴۰۹-۴۱۰، ج۶، ص۴۵۰؛ ابن اثیر، الکامل، ج۴، ص۲۳۶
- ↑ ابن اثیر، الکامل، ج۴، ص۲۳۶؛ تجارب الامم، ج۲، ص۱۷۵؛ طبری ج۶، ص۵۲.
منابع
- ابن اثیر(جزری)، علی بن ابی الکرم، الکامل فی التاریخ، دارصادر، بیروت، ۱۳۸۵ق/۱۹۶۵م.
- ابن اثیر(جزری)، علی بن محمد، أسد الغابة فی معرفة الصحابة، دارالفکر، بیروت، ۱۴۰۹ق/۱۹۸۹م.
- ابن حجر (عسقلانی)، احمدبن علی، الإصابة فی تمییز الصحابة، تحقیق: عادل احمد عبدالموجود و علی محمد معوض، دارالکتب العلمیة، بیروت، ۱۴۱۵ق/۱۹۹۵م.
- ابن اعثم کوفی، احمد بن اعثم، الفتوح، تحقیق: علی شیری، دارالأضواء، بیروت، ۱۴۱۱ق/۱۹۹۱م.
- دینوری، احمد بن داود، الأخبارالطوال، تحقیق: عبدالمنعم عامر مراجعه جمال‌الدین شیال، منشورات الرضی، قم، ۱۳۶۸ش.
- رازی (ابن مسکویه)، تجارب‌الأمم، تحقیق: ابوالقاسم امامی، تهران، سروش، ۱۳۷۹ش.
- بلاذری، احمد بن یحیی، جمل من انساب‌الأشراف، تحقیق: سهیل زکار و ریاض زرکلی، دارالفکر، بیروت، ۱۴۱۷ق/۱۹۹۶م.
- طبری، محمد بن جریر، تاریخ الأمم و الملوک، تحقیق: محمد أبوالفضل ابراهیم، دارالتراث، بیروت، ۱۳۸۷ق/۱۹۶۷م.
- دمشقی(ابن کثیر)، اسماعیل بن عمر، البدایة و النهایة، دارالفکر، بیروت، ۱۴۰۷ق/۱۹۸۶م.
- شیخ مفید، الإرشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، کنگره شیخ مفید، قم، ۱۴۱۳ ق.