| مرگ | |
|---|---|
| احتضار • عزرائیل • غسل میت • کفن • نماز میت • تدفین • شهادت | |
| برزخ | |
| شب اول قبر • سؤال قبر • نکیر و منکر • حیات برزخی • بدن برزخی | |
| قیامت | |
| اسرافیل • معاد جسمانی • نفخ صور • نامه اعمال • صراط • صحرای محشر • اصحاب یمین • اصحاب شمال | |
| بهشت | |
| درهای بهشت • حور العین • غلمان • رضوان • نعمت‌های بهشت | |
| جهنم | |
| درهای جهنم • درکات جهنم • زقوم • اسفل سافلین • هاویه • جحیم • غساق | |
| مفاهیم وابسته | |
| شفاعت • تجسم اعمال • رقیب و عتید • تناسخ • رجعت • روح • باقیات صالحات | |
اِسْرافیل فرشته مأمور دمیدن صور (شیپور) در زمان پایان یافتن دنیا و برپایی قیامت است. بر اساس روایات، این فرشته یکی از ملائکه مقرب خداوند است که دمیدن در صور، ابلاغ پیام الهی به فرشتگان دیگر و دریافت نامه اعمال روزانه انسان از ملائکه موکل اعمال، از وظایف اوست. او مأموریت‌هایی همانند بیدار کردن اصحاب کهف از خواب چندین ساله، یاری کردن پیامبر در جنگ بدر و همراهی پیامبر در معراج را نیز انجام داده است.
صفات و ویژگی‌ها
اسرافیل از فرشتگان مقرب الهی است که بیشتر او را با دمیدن در صورِ (شیپور) پایان دنیا می‌شناسند. در روایات، نام ديگر او «عبدالرحمان» و كنيه‌اش «ابوالمنافخ» ذکر شده است.[۱] برخی این واژه را غیر عربی و ریشه‌اش را عبرانی و ترکیبی از اِسراف یا سِراف به معنای بنده و «ایل» به معنای خدا دانسته‌اند. [۲] در قرآن کریم واژه اسرافیل ذکر نشده؛ اما چندین آیه درباره نفخ صور وجود دارد[۳] که بر اساس روایات، دمیدن در آن صور، بر عهده اسرافیل است.[۴] طبق احادیث، این فرشته مظهر اسم «الرحمن» در خداوند[۵] و مظهر رکن «حیات» در لوح محفوظ است.[۶] همچنین نخستین کسی است که ذکر «سبحان ربی الاعلی و بحمده» را بر زبان آورد.[۷]
درباره صفات این فرشته در روایات وارد شده که اسرافیل دوازده بال دارد که یکی از آنها در مشرق و دیگری در مغرب است و عرش نیز بر شانه او قرار دارد؛ ولی در برابر عظمت پروردگار حتی از گنجشکی نیز کوچک‌تر میشود.[۸] او در مقابل خداوند به اندازه‌ای خود را کوچک می‌بیند که از شدت حیاء، خود را در زیر یکی از بال‌هایش پنهان می‌کند.[۹] ذکر این نکته لازم است که بر اساس عقیده متکلمین و فلاسفه شیعه، فرشتگان موجوداتی غیر مادی هستند و بال فرشتگان شبیه بال پرندگان نیست بلکه با آن فرق دارد.[۱۰]
وظایف
بر اساس روایات یکی از وظایف مهم اسرافیل دمیدن در صور است.[۱۱] اسرافیل لشکری از فرشتگان را در اختیار دارد[۱۲] و زمانی که قیامت نزدیک میشود، خداوند به آنها دستور می‌دهد تا زمینه قیامت را برپا کنند. بعد از آن اسرافیل در صور خود می‌دمد، همه موجودات می‌میرند و دنیا به پایان می‌رسد،[۱۳] پس از آن دوباره در صور خویش می‌دمد تا همه موجودات زنده شوند و قیامت برپا شود.[۱۴]
بعضی از علماء، اسرافیل را یکی از فرشتگان حامل عرش می‌دانند.[۱۵] او را مأمور ابلاغ پیام الهی به سایر فرشتگان نیز می‌دانند؛ بدین‌شکل که هرگاه خداوند بخواهد وحی بفرستد، لوح محفوظ را به اسرافیل نشان می‌دهد که او آنچه را می‌بیند به جبرئیل وحی کند.[۱۶] در حدیثی دیگر آمده، هنگامی که نمرود ابراهیم(ع) را به آتش انداخت، «اسرافیل» نخستین فرشته‌ای بود که به فرمان خدا به کمک او شتافت.[۱۷] وظایف و ماموریت‌های دیگری نیز در روایات برای اسرافیل ذکر شده است که عبارتند از؛
- برداشتن عذاب از قوم یونس(ع)[۱۸]
- هلاکت قوم لوط[۱۹]
- بیدار کردن اصحاب کهف از خواب[۲۰]
- سه سال همراهی پیامبر قبل از بعثت[۲۱]
- یاری کردن پیامبر در جنگ بدر[۲۲]
- همراهی پیامبر در معراج[۲۳]
- زننده مُهر(خاتَم) نبوت به امر الهی میان دو کتف پیامبر [۲۴]
- نماز گزاردن بر پیامبر[۲۵]
- بشارت دادن ابراهیم(ع) به ولادت اسحاق[۲۶]
- مؤذن بودن در آسمان‌ها[۲۷]
- دریافت نامه اعمال انسان‌ها از فرشتگان موکل[۲۸]
- کمک به سپاهیان مسلمان آخر الزمان[۲۹]
فضائل
درگاه خداوند چهار فرشته مقرب و بزرگ به نام‌های اسرافیل، جبرئیل، میکائیل و عزرائیل دارد که از آنها به «رئوس ملائکه» یاد میشود.[۳۰] در روایات وارد شده است که خداوند اسرافیل و جبرئیل و میکائیل را از یک تسبیح آفرید،[۳۱] و اسرافیل و جبرئیل نزدیک‌ترین مخلوقات به خداوند هستند، زیرا بین آنها و خداوند تنها چهار حجاب فاصله است، ولی بین سایر مخلوقات با خداوند هفتاد هزار حجاب فاصله وجود دارد.[۳۲] در حدیثی آمده که پیامبر (ص) همیشه در دعای نیمه شب، خدا را چنین خطاب می‌کرد: «اللَّهُمَّ ربّ جبرئیل و میکائیل و اسرافیل»[۳۳] و امام سجاد(ع) نیز در حق او چنین دعا می‌کند که خدایا بر اسرافیل درود بفرست که صاحب صور است و در انتظار توست تا با دمیدن در آن خفتگان قبر را بیدار کند.[۳۴]
اسرافیل در ادیان و فرهنگ‌ها
در کتاب تورات از فرشتگانی به نام «سرافین» یاد شده‌است که بر بالای کرسی نشسته و ذکر «مقدس، مقدس، مقدس است» را بر زبان دارند.[۳۵] هرچند روایاتی درباره تسبیح گفتن و حامل عرش بودن اسرافیل در منابع اسلامی وجود دارد، ولی تنها نام یک فرشته است اما «سرافین» در دین یهود نام عده‌ای از ملائکه است.[۳۶]
دمیدن در صور به‌وسیله اسرافیل بی‌شباهت به کار «شیوا» در هندوئیزم نیست که با کوبیدن بر طبل خویش، انسان‌ها را می‌میراند یا زنده می‌کند.[۳۷] در میان مردم مصر قدیم نیز این عقیده وجود داشت که بهشتیان از شنیدن آواز و غِنای اسرافیل لذت می‌برند.[۳۸] همچنین یکی از دانشمندان شام قدیم از فرشته‌ای خوش‌آواز به نام اسرافیل سخن می‌گوید که هنگام تسبیح گفتن او، اهل آسمان از عبادت خود دست می‌کشند و به تسبیح گفتن او گوش می‌سپارند.[۳۹]
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ ضیائی ارزگانی، «اسرافیل»، ج۱، ص۲۴۱.
- ↑ ابن منظور، لسان العرب، ۱۴۱۴ق، ج۹، ص۱۵۱؛ طبری، تفسیر جامع البیان، ج۲، ص۳۹۰.
- ↑ سوره زمر، آیه۶۸؛ سوره یس، آیه۵۳.
- ↑ ر.ک علامه مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۶، ص۳۴۰.
- ↑ رستمی و آل‌بویه، سیری در اسرار فرشتگان، ۱۳۹۳ش، ص۲۵۹.
- ↑ ابن فناری، مصباح الانس، ۱۳۷۴ش، ص۴۰۲.
- ↑ پاکتچی، «اسرافیل»، ج۸، ص۲۸۶.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۱۷، ص۱۱.
- ↑ پاکتچی، «اسرافیل»، ج۸، ص۲۸۶.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۸، ص۱۷۰.
- ↑ رستمی و آل بویه، سیری در اسرار فرشتگان، ۱۳۹۳ش، ص۲۴۹.
- ↑ رستمی و آل‌بویه، سیری در اسرار فرشتگان، ۱۳۹۳ش، ص۲۴۸.
- ↑ سوره یس، آیه ۵۳.
- ↑ سوره زمر، آیه ۶۸.
- ↑ امام خمینی، آداب‌الصلواة، ۱۳۸۶ش، ص۲۷۳.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۲۰، ص۲۵۷.
- ↑ ضیائی ارزگانی، «اسرافیل»، ج۱، ص۲۴۳.
- ↑ رستمی و آل‌بویه، سیری در اسرار فرشتگان، ۱۳۹۳ش، ص۲۶۱.
- ↑ رستمی و آل‌بویه، سیری در اسرار فرشتگان، ۱۳۹۳ش، ص۲۶۱.
- ↑ رستمی و آل‌بویه، سیری در اسرار فرشتگان، ۱۳۹۳ش، ص۲۶۱.
- ↑ ضیائی ارزگانی، «اسرافیل»، ج۱، ص۲۴۳.
- ↑ پاکتچی، «اسرافیل»، ج۸، ص۲۸۸.
- ↑ طیاطبایی، المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۱۳، ص۸.
- ↑ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۱۵،ص۳۵۳.
- ↑ پاکتچی، «اسرافیل»، ج۸، ص۲۸۸.
- ↑ رستمی و آل‌بویه، سیری در اسرار فرشتگان، ۱۳۹۳ش، ص۲۶۱.
- ↑ ضیائی ارزگانی، «اسرافیل»، ج۱، ص۲۴۳.
- ↑ رستمی و آل‌بویه، سیری در اسرار فرشتگان، ۱۳۹۳ش، ص۲۶۰.
- ↑ پاکتچی، «اسرافیل»، ج۸، ص۲۸۸.
- ↑ رجالی تهرانی، فرشتگان تحقیقی قرآنی روایی و عقلی، ۱۳۷۶ش، ص۱۰۶.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۱۷، ص۸.
- ↑ رستمی و آل‌بویه، سیری در اسرار فرشتگان، ۱۳۹۳ش، ص۲۴۷.
- ↑ پاکتچی، «اسرافیل»، ج۸، ص۲۸۶.
- ↑ صحیفه سجادیه، ۱۳۸۷ش، دعای سوم، ص۲۰.
- ↑ کتاب مقدس، اشعیاء نبى، ۶: ۲-۳.
- ↑ ضیائی ارزگانی، «اسرافیل»، ج۱، ص۲۴۳.
- ↑ بلخاری، «طبل شیوا و صور اسرافیل»، ص۵۳.
- ↑ پاکتچی، «اسرافیل»، ج۸، ص۲۸۷.
- ↑ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج ۹۳، ص۲۶۱؛ پاکتچی، «اسرافیل»، دايرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۸، ص۲۸۶.
منابع
- قرآن کریم.
- ابن فناری، محمد بن حمزه، مصباح الانس، تهران، نشر مولی، ۱۳۷۴ش.
- بلخاری، حسن، «طبل شیوا و صور اسرافیل»، فصلنامه فرهنگ و هنر، بهار، ۱۳۸۳ش.
- پاکتچی، احمد، «اسرافیل»، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی، ج۸، به کوشش کاظم موسوی بجنوردی، تهران، مرکز دایرةالمعارف بزرگ اسلامی، ۱۳۷۷ش.
- رجالی تهرانی، علیرضا، فرشتگان تحقیقی قرآنی روایی و عقلی، قم، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، ۱۳۷۶ش.
- رستمی، محمد زمان و طاهره آل بویه، سیری در اسرار فرشتگان با رویکردی قرآنی و عرفانی، قم، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، ۱۳۹۳ش.
- صحیفه سجادیه، مشهد، انتشارات آستان قدس، ۱۳۸۷ش.
- ضیائی ارزگانی، رحمت‌الله، «اسرافیل» در دانشنامه کلام اسلامی، قم، ج۱، انتشارات موسسه امام صادق، ۱۳۸۷ش.
- کتاب مقدس، اشعیاء، ۶: ۲-۳.
- طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، قم، انتشارات جامعه مدرسین، ۱۴۱۷ق.
- مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، بیروت، دار احیاءالتراث، ۱۴۰۳ق.
- موسوی خمینی، روح‌الله، آداب الصلواة، تهران، مؤسسه تنظیم نشر و آثار امام خمینی، ۱۳۸۷ش،
پیوند به بیرون