سید مرتضی مجتهد اهرمی
| رهبر مشروطه‌خواهان بوشهر | |
 | |
| اطلاعات فردی | |
|---|---|
| نام کامل | سید مرتضی مجتهد اهرمی |
| لقب | علم الهدی |
| تاریخ تولد | اوائل سده ۱۳ قمری |
| زادگاه | اهرم |
| تاریخ وفات | ۱۵ آبان ۱۳۱۰ش |
| محل دفن | امامزاده عبدالمهیمن بوشهر |
| شهر وفات | بوشهر |
| اطلاعات علمی | |
| استادان | محمدکاظم خراسانی |
| محل تحصیل | نجف |
سید مرتضی مجتهد اَهرَمی (درگشته ۱۳۱۰ش) معروف به عَلَم‌ُالْهُدی، مجتهد شیعه و رهبر مشروطه‌خواهان بوشهر و از شاگردان آخوند خراسانی. مجتهد اهرمی در نهضت مشروطه ایران با همکاری رئیسعلی دلواری موفق شد مدتی بر ادارات بوشهر مسلط شود ولی با دخالت نیروی نظامی انگلیس حرکت آن‌ها شکست خورده و پس از مدت کوتاهی حبس به نجف تبعید شد. پس از پیروزی مشروطه در ایران او به بوشهر بازگشت و از طرف مردم بنادر نماینده مجلس مؤسسان شد.
رهبری مشروطه‌خواهان بوشهر
سید مرتضی مجتهد در اوائل سده ۱۳ قمری در اهرم (بخشی از تنگستان بوشهر) به دنیا آمد.[۱] وی جهت کسب علم به نجف مهاجرت کرده و مدتی پس از رسیدن به درجه اجتهاد به بوشهر بازگشت.[۲]
سید مرتضی به توصیه آخوند خراسانی[۳] که استاد او به شمار می‌رود[۴] و به اجتهاد خود و فتوای سید عبدالحسین لاری، رهبری مخالفین استبداد و مشروطه خواهان بوشهر را برعهده گرفت.[۵] وی با همکاری رئیسعلی دلواری، ادارات دولتی از جمله گمرک بوشهر را تسخیر کرده[۶] و به مدت ۹ ماه بر آن سیطره داشت.[۷] اعطای لقب نظام العلما و حقوق پانصد تومانی از جانب محمدعلی شاه قاجار نیز نتوانست او را از ادامه حرکت منصرف کند.[۸]
دخالت انگلیس و تبعید اهرمی
به گفته تاریخ‌نگاران، قیام مشروطه‌خواهان بوشهر در ۱۹ ربیع‌الاول ۱۳۲۷ق با دخالت نظامی انگلیس مواجه گردید؛[۹] چرا که گمرکات جنوب ایران در قبال وامی که به مظفرالدین شاه پرداخت شده بود، در رهن این کشور بود.[۱۰] حدود یک ماه پس از دخالت نظامی انگلیس، سیطره سید مرتضی بر بوشهر توسط احمدخان نوایی دریابیگی به عنوان حاکم جدید این شهر پایان پذیرفت.[۱۱] طبق گزارش‌ها، خانه سید مرتضی به توپ بسته و سپس غارت گردید[۱۲] و خود او دستگیر و با وضع نامناسبی در شهر گردانیده شد.[۱۳] در برخی از گزارش‌ها آمده است که او برای حفظ جان خود زیر بیرق انگلیس تحصن کرد و نیروهای انگلیسی پس از دستگیری او را به کنسولگری بردند[۱۴] و از آن‌جا به یک کشتی منتقل گردید.[۱۵] پس از ۱۸ روز توقیف در کشتی،[۱۶] در تاریخ ۱۸ جمادی‌الثانی ۱۳۲۷ق به نجف تبعید شد.[۱۷] به همین دلیل نامی از او در قیام دلیران تنگستان به میان نیامده است.[۱۸] با این حال گفته شده که پس از شهادت رئیسعلی دلواری، سید مرتضی بر پیکر او در روستای گورَک نماز خوانده است.[۱۹]
بازگشت از تبعید
پس از عزل محمدعلی شاه[۲۰] و در پی حکم آخوند خراسانی مبنی بر لزوم عزل دریابیگی، در ۱۸ ربیع‌الثانی سال ۱۳۲۹ق میرزا علی محمد موقرالدوله جانشین او شد و زمینه بازگشت سید مرتضی به بوشهر فراهم گردید.[۲۱] سید مرتضی پس از بازگشت از نجف، در ۹ محرم ۱۳۳۳ق وارد بوشهر شد و پس از روی کار آمدن رضاشاه، از طرف مردم بنادر، برای شرکت در مجلس مؤسسان به تهران رفت.[۲۲] در سال ۱۳۰۷ش که رضاشاه به بوشهر رفته بود، سید مرتضی سخنرانی مفصلی درباره ظلم نیروهای انگلیسی نسبت به مردم بوشهر ایراد کرد.[۲۳]
در نهایت سید مرتضی که مورد بی‌توجهی حکومت مشروطه قرار گرفته بود،[۲۴] در ۱۵ آبان سال ۱۳۱۰ش از دنیا رفت[۲۵] و در امامزاده عبدالمُهیمن در بوشهر به خاک سپرده شد.[۲۶]
پانویس
- ↑ «سید مرتضی مجتهد اهرمی»، سامانه جامع سرداران و دوهزار شهید استان بوشهر.
- ↑ نبوی، «سید مرتضی علم الهدی اهرمی»، ص۲۱۳.
- ↑ مشایخی، «بوشهر»، ص۲۵.
- ↑ سعیدی نیا، تاریخ تحولات سیاسی اجتماعی دشتی، ۱۳۸۳ش، ص۱۲۴.
- ↑ نبوی، «سید مرتضی علم الهدی اهرمی»، ص۲۱۶.
- ↑ رکن‌زاده آدمیت، دانشمندان و سخن‌سرایان فارس، ۱۳۴۰ش، ج۳، ص۵۸۰.
- ↑ سعیدی نیا، تاریخ تحولات سیاسی اجتماعی دشتی، ۱۳۸۳ش، ص۱۲۵.
- ↑ نجفی کرمانشاهی، «مناسبات سیاسی آخوند خراسانی با شاگردان خود» ص۳۲۳.
- ↑ رنجبر، «نقش سید مرتضی اهرمی و آخوند خراسانی در قیام مردم بوشهر؛ بازخوانی اسناد»، ص۸۹.
- ↑ رنجبر، «نقش سید مرتضی اهرمی و آخوند خراسانی در قیام مردم بوشهر؛ بازخوانی اسناد»، ص۸۸.
- ↑ رنجبر، «نقش سید مرتضی اهرمی و آخوند خراسانی در قیام مردم بوشهر؛ بازخوانی اسناد»، ص۸۹.
- ↑ مشایخی، «مشروطه در بوشهر»، وبگاه مؤسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی.
- ↑ «سید مرتضی مجتهد اهرمی»، سامانه جامع سرداران و دوهزار شهید استان بوشهر.
- ↑ سعیدی نیا، تاریخ تحولات سیاسی اجتماعی دشتی، ۱۳۸۳ش، ص۱۲۶.
- ↑ مشایخی، «مشروطه در بوشهر»، وبگاه مؤسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی.
- ↑ مشایخی، «مشروطه در بوشهر»، وبگاه مؤسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی.
- ↑ رنجبر، «نقش سید مرتضی اهرمی و آخوند خراسانی در قیام مردم بوشهر؛ بازخوانی اسناد»، ص۸۸.
- ↑ نبوی، «سید مرتضی علم الهدی اهرمی»، ص۲۱۹.
- ↑ «نخستین کنگره ملی سید مرتضی علم الهدی در تنگستان بوشهر برگزار می‌شود»، خبرگزاری جمهوری اسلامی.
- ↑ نبوی، «سید مرتضی علم الهدی اهرمی»، ص۲۱۷.
- ↑ رنجبر، «نقش سید مرتضی اهرمی و آخوند خراسانی در قیام مردم بوشهر؛ بازخوانی اسناد»، ص۸۹.
- ↑ رنجبر، «نقش سید مرتضی اهرمی و آخوند خراسانی در قیام مردم بوشهر؛ بازخوانی اسناد»، ص۹۳-۹۴.
- ↑ رنجبر، «نقش سید مرتضی اهرمی و آخوند خراسانی در قیام مردم بوشهر؛ بازخوانی اسناد»، ص۹۴.
- ↑ رنجبر، «نقش سید مرتضی اهرمی و آخوند خراسان در قیام مردم بوشهر؛ بازخوانی اسناد»، ص۹۶-۹۷.
- ↑ «سید مرتضی مجتهد اهرمی»، سامانه جامع سرداران و دوهزار شهید استان بوشهر.
- ↑ «نخستین کنگره ملی سید مرتضی علم الهدی در تنگستان بوشهر برگزار می‌شود»، خبرگزاری جمهوری اسلامی.
منابع
- رکن زاده آدمیت، محمد حسین، دانشمندان و سخن‌سرایان فارس، تهران، کتاب‌فروشی‌های اسلامیه و خیام، چاپ اول، ۱۳۴۰ش.
- رنجبر، محمد علی، «نقش سید مرتضی اهرمی و آخوند خراسانی در قیام مردم بوشهر(۱۳۲۷ق)؛ بازخوانی اسناد»، پژوهش‌های تاریخی دانشکده ادبیات و علوم اسلامی دانشگاه اصفهان، شماره ۴، زمستان ۱۳۸۸ش.
- سعیدی نیا، حبیب الله، تاریخ تحولات سیاسی اجتماعی دشتی در دوران قاجار و پهلوی، بوشهر، موعود اسلام، چاپ اول، ۱۳۸۳ش.
- «سید مرتضی مجتهد اهرمی»، سامانه جامع سرداران و دو هزار شهید استان بوشهر، تاریخ بازدید: ۸ دی ۱۴۰۱ش.
- مشایخی، عبدالکریم، «بوشهر»، دایره المعارف بزرگ اسلامی، تهران، مرکز دائره المعارف بزرگ اسلامی، چاپ اول، ۱۳۸۳ش.
- مشایخی، عبدالکریم، «مشروطه در بوشهر»، وبگاه مؤسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی، تاریخ درج مطلب: ۱۳ مرداد ۱۴۰۰ش، تاریخ بازدید: ۱۵ دی ۱۴۰۱ش.
- نجفی کرمانشاهی، محمد علی، «مناسبات سیاسی آخوند خراسانی با شاگردان خود»، مجموعه مقالات کنگره بزرگداشت آخوند خراسانی، قم، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، چاپ اول، ۱۳۹۰ش.
- «نخستین کنگره ملی سید مرتضی علم الهدی در تنگستان بوشهر برگزار می‌شود»، خبرگزاری جمهوری اسلامی ایران، تاریخ درج مطلب: ۱۸ دی ۱۳۹۱ش، تاریخ بازدید: ۱۴ دی ۱۴۰۱ش.
- نبوی، سید محمد حسن، «سید مرتضی علم الهدی اهرمی»، مجموعه مقالات کنگره بزرگداشت هشتادمین سال شهادت رئیسعلی دلواری، بوشهر، کنگره بزرگداشت هشتادمین سال شهادت رئیسعلی دلواری، چاپ اول، ۱۳۷۳ش.