سلاح کشتار جمعی

سلاح کشتار جمعی سلاحی است که به‌کارگیری آن منجر به کشته‌شدن غیرنظامیان و تخریب برگشت‌ناپذیر محیط‌زیست می‌شود. به‌باور فقیهان شیعه، استفاده ابتدایی از این تسلیحات، یعنی پیش از آنکه دشمن آن‌ها را به کار بگیرد، حرام است؛ اما در خصوص به‌کارگیری آن‌ها در شرایط اضطرار، یعنی زمانی که لازمهٔ پیروزی بر دشمن استفاده از آن‌ها باشد، نظرات متفاوتی دارند. برخی گفته‌اند به‌کارگیری آن‌ها جایز است و کسانی به حرمت این کار فتوا داده‌اند.

با توجه به اینکه انواع جدیدی از سلاح‌های کشتار جمعی، همچون سلاح هسته‌ای و شیمیایی تولید شده، برخی از فقیهان در خصوص آن‌ها فتوا داده‌اند؛ از جمله سید علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی ایران و از مراجع تقلید شیعه، در فتوای حرمت ساخت و به‌کارگیری سلاح هسته‌ای، این سلاح‌ها را تهدیدی برضد بشر شمرده و تولید و نگهداری‌شان را حرام اعلام کرده است.

تعریف و اهمیت

سلاح‌های کشتار جمعی به سلاح‌هایی می‌گویند که هنگام به‌کارگیری برای اهداف نظامی، منجر به کشته‌شدن غیرنظامیان و تخریب جبران‌ناپذیر محیط‌زیست می‌شود.

مسئلهٔ سلاح‌هایی که در هنگام استفاده از آن‌ها احتمال کشته‌شدن غیرنظامیان اعم از کودکان، زنان، پیران و اسیران مسلمان برود، در زمان صدر اسلام و پیامبر(ص) هم وجود داشته و موردتوجه روایات شیعی نیز بوده است. ابوالقاسم علیدوست، مدرس درس خارج فقه و اصول در حوزهٔ علمیه قم، گزارش کرده که فقیهان شیعه، دست‌کم از ده قرن پیش، درباره این مسئله بحث کرده‌اند.

در قرن چهاردهم و پانزدهم شمسی، مصادیق جدیدی برای سلاح کشتار جمعی، مانند سلاح هسته‌ای و شیمیایی ظهور کرده و پیامدهایی داشته که در گذشته نبوده است؛ به همین سبب، این مسئله را از مسائل مستحدثه فقهی هم دانسته‌اند.

حکم شرعی سلاح کشتار جمعی

فقیهان شیعه مسئله سلاح‌های کشتار جمعی را از چند جهت بررسی کرده‌اند: استفادهٔ ابتدایی (پیش از آنکه دشمن به این کار اقدام کند)، تولید و نگهداری، و به‌کارگیری آن‌ها در حال ضرورت:

بنابر پژوهشی، همه فقیهان شیعه استفادهٔ ابتدایی از سلاح‌های کشتاری جمعی را حرام می‌دانند. ابوالقاسم علیدوست گفته است فقیهان شیعه حداقل از ده قرن پیش به حرمت استفاده از سلاح‌ و ابزارهایی فتوا داده‌اند که باعث کشتار وسیع انسان‌ها و نابودی موجودات زنده و تخریب محیط زیست می‌شود.

در خصوص تولید و نگهداری آن‌ها نیز، با توجه به ظهور انواع جدیدی از سلاح‌های کشتار جمعی، گروهی از فقیهان فتوا داده‌اند؛ از جمله آیت‌الله خامنه‌ای به حرمت ساخت و به‌کارگیری سلاح هسته‌ای و سلاح‌های کشتار جمعی فتوا داده و آن‌ها را تحدیدی جدی برضد بشر دانسته است. برخی مراجع تقلید مانند مکارم شیرازی، نوری همدانی، جعفر سبحانی و جوادی آملی این دیدگاه فقهی را تأیید و بر آن تأکید کرده‌اند. مکارم شیرازی تولید و نگهداری این سلاح‌ها را ناسازگار با فطرت انسانی شمرده است.

نظر فقیهان شیعه درباره حالت ضرورت یا زمانی که پیروزی مسلمانان متوقف بر استفاده از تسلیحات کشتار جمعی است متفاوت است: برخی از فقیهان شیعه، همچون محقق حلّی (۶۰۲-۶۷۶ق)، شیخ طوسی (۳۸۵-۴۶۰ق) و شهید ثانی (۹۱۱-۹۵۵یا۹۶۵ق) معتقدند استفاده از این تسلیحات در چنین مواردی جایز است؛ در مقابل، آقا ضیاء عراقی (۱۲۷۸-۱۳۶۱ق) استفاده از سَم را که سلاح کشتار جمعیِ آن زمان محسوب می‌شده، حتی اگر پیروزی متوقف بر آن باشد، ممنوع می‌داند.