قزاقستان

قزاقستان

اطلاعات عمومی
جمعیت کل	۱۹.۴۰۰.۰۰۰ (۲۰۲۲ میلادی)
پایتخت	۵۱°۱۰′ شمالی ۷۱°۲۶′ شرقی

قزاقستان کشوری پهناور در آسیای میانه است. قزاق‌ها بزرگ‌ترین قوم این کشور هستند. این کشور در پاییز ۱۳۷۰ش در تجزیه شوروی سابق، مستقل شد. اکثریت جمعیت این کشور، مسلمان هستند. پس از استقلال، اسلام‌خواهی مردم قزاق رو به فزونی نهاد و تعداد زیادی مسجد (بیش از ۴۰۰) ساخته شده و تشکل‌های دینی فراوانی در این کشور شکل گرفت.

اکثر شیعیان قزاقستان، مهاجران اجباری از کشور آذربایجان هستند که در زمان استالین، رییس جمهور کمونیست شوروی به این کشور فرستاده شدند. شیعیان در مناطق شیعه‌نشین قزاقستان، مساجد و حسینیه دارند.

جغرافیا و جمعیت

موقعیت قزاقستان و شهرهای بزرگ آن

قزاقستان از شمال با روسیه، از شرق با چین، در جنوب شرقی با قرقیزستان، در جنوب با ازبکستان و همچنین در جنوب غربی با ترکمنستان همسایه است. سواحل شمال شرقی دریای خزر در خاک این کشور قرار دارد. وسعت قزاقستان ۲٬۷۱۷٬۳۰۰ کیلومتر مربع (بیش از سه برابر ترکیه یا پاکستان) بوده و حدود ۲۰٪ آن در سوی کوه‌های اورال قرار گرفته و به‌لحاظ جغرافیایی، بخشی از آن در اروپا است. البته قزاقستان معمولاً به‌عنوان کشوری آسیایی طبقه‌بندی می‌شود. شهرهای اصلی قزاقستان عبارتند از نورسلطان (آستانه سابق)(پایتخت)، آلماتی، قراغندی، چیمکند، آتیراو و اسکمن. شهرهای بزرگ قزاقستان به ترتیب آلماتی با حدود ۱٫۵ میلیون نفر، آستانه و قره‌غندی با حدود ۷۰۰ هزار نفر هستند. به جز شهرهای نام‌برده شده، می‌توان به شهرهای آکتاو، پاولودار، پتروپاولسک و اوست کامنگورسک نیز اشاره کرد.

جمعیت قزاقستان در سال ۲۰۲۲ میلادی ۱۹.۴۰۰.۰۰۰ نفر تخمین زده شده که تراکم پایین جمعیت در این کشور را نشان می‌دهد. میزان جمعیت که در سال ۱۹۸۹ به بیش از ۱۶ میلیون نفر رسیده بود، پس از استقلال قزاقستان و مهاجرت‌های زیاد به کشورهای دیگر به ۱۵ میلیون در سال ۲۰۰۶ کاهش یافت. اما در سال ۲۰۱۲ جمعیت قزاقستان ۱۶ میلیون و ۶۰۰ هزار نفر گزارش شده است. قزاقستان کشوری چندقومی است و قزاق‌ها حدود ۶۳ درصد ساکنان آن را تشکیل می‌دهند. ۲۳.۷ درصد مردم این کشور روس و بقیه ازبک، اوکراینی، اویغور، و غیره هستند. دین ۷۰ درصد از مردم اسلام و مذهب بقیه ساکنان مسیحیت است.

تاریخچه

ساکنان باستانی منطقه امروزی قزاقستان، قوم اسکیت بودند. مردمان ترک‌‌ تبار از سده پنجم میلادی به این‌سو آغاز به کوچ در منطقه کردند. هون‌ها در اوایل سده هشتم قبل از میلاد به این منطقه آمدند و در سال‌های بعد، ترکان قبچاق که از کوهستان‌های "آلتای" آمده بودند، در حوالی دریاچه "آرال" و دشت "قبچاق" ساکن شدند؛ قزاق‌ها شعبه‌ای از ترکان قبچاق هستند. در سده سیزدهم میلادی، این منطقه توسط امپراتوری چنگیزخان مغول تصرف شد. پس از مرگ چنگیز، این امپراتوری بین فرزندان او قسمت شد و قزاقستان کنونی به جغتای، پسر چنگیزخان رسید. ولی قسمت غربی و بیشتر قسمت‌های شمالی به "گنقیز" نوه چنگیزخان رسید. به دلیل حکومت طولانی مغول‌ها بر این منطقه، عناصر مغولی در این منطقه نفوذ کرده است. واژهٔ قزاقستان از دو بخش "قزاق" و پسوند فارسی "ستان" تشکیل شده که به‌معنای "سرزمین قزاق‌ها" است. پس از انقلاب اکتبر کمونیستی و تشکیل اتحاد جماهیر شوروی، قزاقستان با عنوان "جمهوری سوسیالیستی قزاقستان شوروی" به یکی از جمهوری‌های آن تبدیل شد. با فروپاشی شوروی، قزاقستان به استقلال دست یافت. قزاقستان در تاریخ ۱۶ دسامبر ۱۹۹۱ میلادی آخرین جمهوری شوروی بود که اعلام استقلال کرد. در حال حاضر، رئیس جمهور این کشور "نورسلطان نظربایف" است که در ۴ دسامبر ۲۰۰۵ میلادی انتخاب شد.

مسلمانان قزاقستان

جمهوری قزاقستان به‌لحاظ موقعیت جغرافیایی محل تلاقی و مرز سه دین جهانی اسلام، مسیحیت و بودیسم است؛ به همین جهت، فرق و مذاهب منشعب از این ادیان فراوانند. به موجب قانون اساسی قزاقستان، کشور تابع مذهب خاصی نمی‌باشد؛ ولی همه ادیان و مذاهب در انجام امور مذهبی خود آزاد می‌باشند هم اکنون بیش از ۴۰ مذهب و فرقه در قزاقستان وجود دارد. در بین مسیحیان، مذهب ارتدکس نسبت به پروتستان و کاتولیک، پیروان بیشتری دارد.

در قرن هفتم و هشتم میلادی، مردم قزاقستان اسلام را پذیرفتند؛ اما آگاهی‌شان درباره اسلام کم بود، تا این‌که در قرن نوزدهم حرکت بزرگی بین قزاق‌ها به‌وجود آمد که آنها را تبدیل به مسلمان‌های معتقدی کرد و به‌رغم تلاش روس‌ها برای جلوگیری از مسلمان‌شدن قزاق‌ها، خللی در اعتقادات آنها به‌وجود نیامد و مردم قزاق، مسلمان ماندند. قزاق‌ها سنی‌مذهبند و پیرو مکتب حنفی و بین آنها صوفی‌گری رواج زیادی دارد. در حد بسیار کمی نیز پیرو مسلک احمدیه هستند، مذهب شافعی نیز در بین اقلیت چچن ساکن این کشور رواج دارد، شیعیان قزاقستان را آذری‌های آذربایجان و ایران تشکیل می‌دهند.

شیعیان در قزاقستان

اکثر شیعیان قزاقستان اهل کشور آذربایجان و مابقی اهل آذربایجان ایران و "ایرانی‌الاصل" هستند. هر دو دسته در این نکته که به اجبار سیاست‌های استالینی در زمان شوروی به این کشور کوشانده‌اند، مشترک هستند. اولین گروه مهاجران آذربایجانی در سال ۱۹۳۴ م، به‌دلیل مخالفت با اصلاحات اقتصادی کمونیستی و مصادره اموال و زمین‌هایشان به فرمان استالین به کشورهای آسیای مرکزی کوچانده شدند. دو موج مهاجرت دیگر از کشور آذربایجان به قزاقستان در سال‌های ۱۹۹۴ و ۱۹۵۲ م اتفاق افتاد که محل عمده آن‌ها در قزاقستان، در استان آلماتی، جامبول، تالدی، قورغان و چیمکنت بوده است.

شیعیان ایرانی در مناطق جنوبی ساکن بوده و مزارع اشتراکی دارند. شمار قابل توجهی از آنان نیز در شهرهای بزرگ و به ویژه آلماتی زندگی می‌کنند.

حسینیه‌ها و مساجد شیعیان

مقالهٔ اصلی: مرکه

شیعیان در شهر مرکه چهار مسجد دارند. هم‌چنین در روستای "گوستاغان" که از توابع مرکه می‌باشد، یک مسجد وجود دارد که شیعیان برای برپایی مراسم خود در آن جمع می‌شوند.

در شهر چو که یکی از شهرهای نسبتاً مذهبی قزاقستان می‌باشد، شیعیان مسجد بزرگی به نام مسجد امام علی (ع) ساخته‌اند و مهم‌ترین محل تجمع آنهاست. در روستای دروژبا از توابع شهر چو نیز یک خانه به عنوان حسینیه و یک مسجد وجود دارد که مردم، مراسم مذهبی خود را از قبیل عزاداری ایام محرم در این دو مکان برپا می‌کنند. در روستای چرناوود در ۱۷ کیلومتری شهر چیمکنت، مسجد حضرت ابوالفضل (ع) وجود دارد. در منطقه ساری آغاش در کنار مرز ازبکستان و در یکصد کیلومتری شهر چیمکنت، شیعیان مسجد بزرگی ساخته‌اند که همه برنامه‌های عمومی و دینی خود را در آنجا برگزار می‌کنند. در شهر کوردای نیز یک مسجد و دو تکیه وجود دارد. در روستای ستیپنوی از توابع شهر کوردای، مسجدی متعلق به شیعیان وجود دارد.

در روستای تی رکتی در حومه شهر تالدیگوران که مرکز استان آلماتی است و سیصد خانواده شیعه مذهب در آنجا زندگی می‌کنند، مسجد خاص خود را دارند. در آلماتی مسجد و حسینیه وجود دارد و حسینیه ثامن الائمه(ع) محل برگزاری مراسم سوگواری و اعیاد مذهبی شیعیان است.

وضعیت تحصیلی، شغلی و اقتصادی شیعیان

۸۵ درصد شیعیان قزاقستان دوازده امامی می‌باشند و پایبندی آن‌ها به دین و احکام عملی آن در بعضی از نواحی قوی‌تر از جاهای دیگر به‌نظر می‌رسد و علت آن شاید وجود عالمان دینی در این نواحی باشد. در بین شیعیان بیش از دویست پزشک وجود دارد که هشت تن از آن‌ها دارای درجه علمی پروفسوری می‌باشند. از نظر اقتصادی نیز در مقایسه با مردم و اتباع ملل دیگر، شیعیان قزاقستان، از اقتصادی متوسط و بالا‌تر برخوردار بوده‌اند.

آمار شیعیان قزاقستان

در قزاقستان حدود ۱۲۰ هزار شیعه زندگی می‌کنند که نزدیک به ۹۰ هزار آن‌ها اهل کشور آذربایجان، مابقی اهل آذربایجان ایران و ایرانی الاصل هستند. درباره تعداد شیعیان آمار مختلفی نقل شده که حداقل سی هزار و حداکثر یکصد و پنجاه هزار نفر است.

جمعیت کل	مسلمانان	شیعیان	درصد شیعیان	سال	منبع
۱۵۳۴۶۰۰۰	-	۳۵۴۸۵۰	۲/۳	۲۰۰۸م	آمار مجمع جهانی اهل‏ بیت(ع)
۱۵۰۰۰۰۰۰	۸۸۲۲۰۰۰	۸۸۰۰۰	کمتر از ۱ درصد	۲۰۰۹م	آمار انجمن دین و زندگی اجتماعی

شیعیان مِرکه

مقالهٔ اصلی: مرکه

در ۱۲۰ کیلومتری پایتخت، در نزديکي مرز قرقیزستان، شهر کوچکی به‌نام مِرکه وجود دارد. شهری که مردم آن شیعه بوده و به زبان آذري حرف می‌زنند. ده‌هزار شیعه در مرکه زندگی می‌کنند. مرکه سه مسجد دارد. روزهای محرم همه شهر سیاه‌پوش می‌شود و دسته‌های عزاداری به راه می‌افتد.

مدرسه و مسجد امیرالمؤمنین (ع)

مدرسه و مسجد امیرالمؤمنین (ع)در مرکه واقع شده و این دو مکان در مجموعه‌‌ای واحد قرار دارند‌. در مسجد و مدرسه دینی امیر المومنین(ع)، علاوه‌بر برگزاری کلاس‌های درس دینی برای طلاب مشتاق کسب معارف اهل بیت(علیهم السلام)، برگزاری مناسبات دینی از قبیل شهادت‌ها ، موالید، برگزاری مجالس ترحیم و اعیاد غدیر، شعبانیه، فطر و مراسم های مربوط به شب های ماه مبارک رمضان و... برگزار می شود.

همگرایی تشیع و تسنن

میان شیعیان و اهل سنت همگرایی مناسبی برقرار است، این همگرایی را می‌توان در مناسبت‌های ملی و مذهبی مشاهده نمود.
از جمله آن مناسبت‌ها نوروز باستانی است که با شرکت در مراسم یک‌دیگر، همگرایی نسبت به هم را نشان می‌دهند و یا در اعیاد دینی مانند عید قربان و فطر و نمازهای جمعه و جماعات در مساجد همدیگر است. البته این همگرایی از زمان شوروی، ریشه دارد.

پیوند به بیرون

• سفارت جمهوری اسلامی ایران در قزاقستان
• رایزنی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در قزاقستان
• رشد سلفی‌گری در قزاقستان
• درگذشت یک فعال شیعه در قزاقستان
• پایگاه اطلاع رسانی قزاقستان