ولدنی ابوبکر مرتین
| ولدنی ابوبکر مرتین | |
|---|---|
| اطلاعات روایت | |
| نام‌های دیگر | اولدنی ابوبکر مرتین، قد ولدنی ابوبکر مرتین |
| موضوع | انتساب امام صادق(ع) از جانب پدربزرگ و مادربزرگ مادری به ابوبکر |
| صادره از | امام صادق(ع) |
| اعتبار سند | مرسل |
| منابع شیعه | کشف الغمه، عمدة الطالب |
| منابع سنی | تاریخ مدینة دمشق، تهذیب الکمال، سیر اعلام النبلاء |
| احادیث مشهور | |
| حدیث سلسلةالذهب • حدیث ثقلین • حدیث کساء • مقبوله عمر بن حنظلة • حدیث قرب نوافل • حدیث معراج • حدیث ولایت • حدیث وصایت • حدیث جنود عقل و جهل • حدیث شجره | |
وَلَدَنی ابوبکر مَرَّتَیْن به معنی «ابوبکر دو بار مرا به دنیا آورده» عبارتی منسوب به امام صادق(ع) است که به نسبت خانوادگی امام صادق(ع) از طریق پدربزرگ و مادربزرگ مادری‌اش به ابوبکر اشاره دارد.
این روایت در منابع اصلی و قدیمی شیعه وجود ندارد و قدیمی‌ترین منبع شیعی نقل‌کننده آن، کتاب کَشْفُ الغُمَّه است که به‌صورت مُرْسَل از منابع اهل‌سنت نقل شده است برخی علمای شیعه سند آن را براساس نقد رجالی اهل‌سنت رد کرده‌اند و محتوای آن را صرفاً بیانگر یک رابطه نسبی یا ناشی از تَقیّه دانسته‌اند.
در مقابل، برخی عالمان اهل‌سنت از این روایت به‌عنوان دلیلی بر فضیلت ابوبکر، ارادت ائمه(ع) به او و ردّ ادعای شیعه درباره دشمنی ائمه با خلفای سه‌گانه استفاده کرده‌اند. این روایت در منابع اهل‌سنت هم به‌صورت مُسنَد و هم بدون سند نقل شده است.
جایگاه و ویژگی‌ها
عبارت «ولدنی ابوبکر مرتین»، به‌معنای «ابوبکر دو بار مرا به دنیا آورده است»، به امام صادق(ع) نسبت داده شده است.[۱] اهل‌سنت از این عبارت به عنوان دلیلی بر فضیلت ابوبکر[۲] ارادت ائمه شیعه به او و ردّ ادعای شیعه مبنی بر دشمنی ائمه(ع) با خلفای سه‌گانه،[۳] استفاده کرده‌اند. برخی نیز آن را نشانه نارضایتی امام صادق از شیعیان به دلیل بی‌احترامی به ابوبکر دانسته‌اند.[۴] در مقابل، عالمان شیعه مانند سید جعفر مرتضی عاملی با استناد به منابع رجالی اهل‌سنت، سند این روایت را مورد نقد قرار داده و صدور آن از امام صادق(ع) را نفی کرده‌اند.[۵]
برخی محققان شیعه نیز در دلالت این روایت بر ادعای مورد نظر اهل‌سنت تردید کرده و دو احتمال دیگر را مطرح نموده اند:
- صرفاً بیانگر ارتباط نَسَبی امام صادق(ع) با ابوبکر است، بدون هر گونه ستایش یا نکوهشی.[۶]
- این عبارت در شرایط تقیه[۷] و برای دفع اتهام[۸] یا جلوگیری از ظلم به شیعیان[۹] بیان شده است. این عبارت اشاره به انتساب امام صادق(ع) از طرف مادرش (ام فروه) به ابوبکر بن ابی قحافه دارد
این عبارت به انتساب امام صادق(ع) از طریق مادرش (ام فروه) به ابوبکر اشاره دارد.[۱۰] ام فروه، دختر قاسم بن محمد بن ابوبکر بوده است؛[۱۱] مادر ام فروة اسماء دختر عبدالرحمن بن ابوبکر بوده است.[۱۲]
به گفته قاضی نورالله شوشتری و محمدحسین مظفر در ردیه‌های خود بر کتاب ابطال نهج الباطل، فضل بن روزبهان خنجی، نویسنده این کتاب، لفظ صدیق را به‌عنوان جزئی از روایت قلمداد کرده و براساس آن استدلال کرده است.[۱۳]
منابع
محققان، منبع روایت «ولدنی ابوبکر مرتین» را منابع اهل‌سنت دانسته‌اند و معتقدند که این روایت از این منابع به منابع متأخر شیعی راه یافته است.[۱۴]
منابع اهل‌سنت
حدیث «ولدنی ابوبکر مرتین» به‌صورت مسند در تاریخ مدینة دمشق اثر ابن‌عساکر (درگذشت: ۵۷۱ق)[۱۵] و تهذیب الکمال مزی (درگذشت: ۷۴۳ق)،[۱۶] آمده است. محدثانی از اهل‌سنت، مانند شمس‌الدین ذهبی[۱۷] و جلال‌الدین سیوطی،[۱۸] آن را بدون سند در آثار خود آورده‌اند. در بعضی از منابع اهل‌سنت، این عبارت به تنهایی آمده است؛[۱۹] اما در منابعی دیگر، به‌عنوان بخشی از یک روایت طولانی‌تر است که امام صادق در آن امید به شفاعت ابوبکر را بیشتر از امید به شفاعت امام علی(ع) دانسته است.[۲۰]
منابع شیعه
به گفته محمدهادی یوسفی غروی، تاریخ‌پژوه شیعه، قدیمی‌ترین منبع شیعی که این عبارت را نقل کرده، کَشْفُ الغُمَّه است.[۲۱] اِرْبِلی (درگذشت: ۶۹۲ق) آن را از عبدالعزیز جنابذی سنی‌مذهب[۲۲] (درگذشت: ۶۱۱ق) روایت کرده است.[۲۳] محققان شیعه این نقل را مرسل دانسته‌اند.[۲۴] همچنین ابن‌عنبه، نسب‌شناس شیعه، در عمدة الطالب این عبارت را آورده[۲۵] که آن هم بدون سند است.[۲۶]
برخی علمای شیعه مانند ضامن بن شدقم،[۲۷] آقا محمدعلی بهبهانی،[۲۸] عبدالله مامقانی،[۲۹] محمدعلی مدرس تبریزی[۳۰] و مرتضی مطهری[۳۱] این عبارت را بدون نقد، نقل کرده‌اند. همچنین در برخی متون فقهی شیعه نیز به این عبارت به عنوان روایتی از امام صادق استناد شده است.[۳۲]
پانویس
- ↑ اربلی، کشف الغمة، ۱۴۰۵ق، ج۲، ص۳۷۴.
- ↑ موسوی، الشیعة و التصحیح، بی‌تا، ص۱۵۹-۱۶۰.
- ↑ ذهبی، سیر اعلام النبلاء، ۱۴۰۵ق، ج۶، ص۲۵۵.
- ↑ ذهبی، سیر اعلام النبلاء، ۱۴۰۵ق، ج۶، ص۲۵۵.
- ↑ عاملی، میزان الحق، ج۱، ۱۴۳۱ق، ص۳۴۴-۳۴۵؛ موسوی صافی، امهات الأئمة المعصومین(ع)، ۱۴۳۶ق، ج۲، ص۶۸-۶۹.
- ↑ شوشتری، احقاق الحق، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۶۷
- ↑ عاملی، میزان الحق، ج۱، ۱۴۳۱ق، ص۳۴۳-۳۴۵؛ شوشتری، احقاق الحق، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۶۸.
- ↑ شوشتری، احقاق الحق، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۶۸.
- ↑ عاملی، میزان الحق، ج۱، ۱۴۳۱ق، ج۱، ص۳۴۵.
- ↑ موسوی صافی، امهات الأمة المعصومین(ع)، ۱۴۳۶ق، ج۲، ص۶۷.
- ↑ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۱۸۰.
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۴۷۲.
- ↑ شوشتری، احقاق الحق، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۶۷؛ مظفر، محمدحسین، دلائل الصدق، ۱۴۲۲ق، ج۲، ص۳۵.
- ↑ یوسفی غروی، موسوعة التاریخ الاسلامی، ۱۳۸۷ش، ج۶، ص۴۹۷.
- ↑ ابن‌عساکر، تاریخ مدینة دمشق، ۱۴۱۵ق، ج۴۴، ص۴۵۴.
- ↑ مزی، تهذیب الکمال، ۱۴۰۰ق، ج۵، ص۸۲.
- ↑ ذهبی، سیر اعلام النبلاء، ۱۴۰۵ق، ج۶، ص۲۵۵.
- ↑ سیوطی، ذهبی، طبقات الحفاظ، ۱۴۰۳ق، ص۷۹.
- ↑ ذهبی، تاریخ الاسلام، ۲۰۰۳م، ج۳، ص۸۲۸.
- ↑ مزی، تهذیب الکمال، ۱۴۰۰ق، ج۵، ص۸۲.
- ↑ یوسفی غروی، موسوعة التاریخ الاسلامی، ۱۳۸۷ش، ج۶، ص۴۹۷.
- ↑ موسوی صافی، امهات الأمة المعصومین(ع)، ۱۴۳۶ق، ج۲، ص۶۹.
- ↑ اربلی، کشف الغمة، ۱۴۰۵ق، ج۲، ص۳۷۴.
- ↑ یوسفی غروی، موسوعة التاریخ الاسلامی، ۱۳۸۷ش، ج۶، ص۴۹۷.
- ↑ ابن‌عنبه، عمدة الطالب، ۱۴۱۷ق، ص۱۷۶.
- ↑ حسینی، الاجوبة الهادیة، ۱۴۲۹ق، ص۱۰۶.
- ↑ حسینی مدنی، تحفة الأزهار، ۱۳۷۸ش، ج۲، ص۴۳.
- ↑ بهبهانی، مقامع الفضل، ج۲، ۱۴۲۱ق، ص۸۸.
- ↑ مامقانی، تنقیح المقال، ۱۴۳۱ق، ج۱، ص۲۹۲.
- ↑ مدرس تبریزی، ریحانة الادب، ۱۳۶۹ش، ج۸، ص۳۱۸.
- ↑ مطهری، بیست گفتار، ۱۳۷۴ش، ص۱۶۵.
- ↑ آملی، مصباح الهدی، ۱۳۸۰ق، ج۱۱، ص۱۸۰؛ جواهری، الواضح، بی‌تا، ج۶، ص۳۴۰؛ بروجردی، المستند، بی‌تا، ج۳، ص۳۱۷.
منابع
- آملی، محمدتقی، مصباح الهدی فی شرح العروة الوثقی، تهران، بی‌نا، ۱۳۸۰ق.
- ابن‌عساکر، علی بن حسن، تاریخ مدینة دمشق، تحقیق علی شیری، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۵ق.
- اربلی، علی بن عیسی، کشف الغمة فی معرفة الائمة، بیروت، دارالاضواء، ۱۴۰۵ق.
- بروجردی، مرتضی، المستند فی شرح العروه الوثقی (تقریر الابحاث ابوالقاسم الموسوی الخوئی)، قم، مؤسسة احیاء آثارالامام الخوئی، بی‌تا.
- جواهری، محمد، الواضح فی شرح العروة الوثقی، بی‌جا، العارف للمطبوعات، بی‌تا.
- حسینی، عبدالله، الاجوبة الهادیة إلی سواء السبیل، تهران، نشر مشعر، ۱۴۲۹ق.
- حسینی مدنی، ضامن بن شدغم، تحفة الأزهار و زلال الأنهار فی نسب ابناء الأئمة الأطهار علیهم صلوات الملک الغفار، تحقیق کامل سلمان الجبوری، کتابخانه تخصصی تاریخ اسلام و ایران، ۱۳۷۸ش.
- ذهبی، شمس‌الدین محمد بن احمد، تاریخ الإسلام و وفیات المشاهیر و الأعلام، تحقیق بشار عوّاد معروف، بیروت، دار الغرب الإسلامی، ۲۰۰۳م.
- ذهبی، شمس‌الدین محمد بن احمد، تذکرة الحفاظ، بیروت، دار الکتب العلمیة، ۱۴۱۹ق.
- ذهبی، شمس‌الدین محمد بن احمد، سیر اعلام النبلاء، تحقیق مجموعة من المحققین بإشراف الشیخ شعیب الأرناؤوط، بیروت، مؤسسة الرسالة، ۱۴۰۵ق.
- ذهبی، شمس‌الدین محمد بن احمد، الکاشف فی معرفة من له روایة فی الکتب الستة، تحقیق محمد عوامة و أحمد محمد نمر الخطیب، جدة، دارالقبلة للثقافة الإسلامیة مؤسسة علوم القرآن، ۱۴۱۳ق.
- سیوطی، جلال‌الدین عبدالرحمن بن ابی‌بکر، طبقات الحفاظ، بیروت، دارالکتب العلمیة، ۱۴۰۳ق.
- شوشتری، قاضی نورالله بن شریف الدین حسینی، احقاق الحق و ازهاق الباطل، تحقیق سید شهاب‌الدین مرعشی نجفی، قم، کتابخانه عمومی حضرت آیت‌الله العظمی مرعشی نجفی، ۱۴۰۹ق.
- کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تحقیق علی‌اکبر الغفاری و محمد الآخوندی، تهران، دار الکتب الإسلامیة، ۱۴۰۷ق.
- عاملی سید جعفر مرتضی، میزان الحق: شبهات و ردود، بیروت، المرکز الإسلامی للدراسات، ۱۴۳۱ق.
- مامقانی، عبدالله بن محمدحسن، تنقیح المقال فی علم الرجال، تحقیق و تعلیق و استدراک محیی‌الدین مامقانی و محمدرضا مامقانی، قم، موسسة آل البیت (علیهم السلام) لإحیاء التراث، ۱۴۳۱ق.
- مدرس تبریزی، محمدعلی، ریحانة الادب فی تراجم المعروفین بالکنیه او اللقب، تهران، کتابفروشی خیام، ۱۳۶۹ش.
- مزی، یوسف بن عبدالرحمن، تهذیب الکمال فی أسماء الرجال، تحقیق بشار عواد معروف، بیروت، مؤسسة الرسالة، ۱۴۰۰ق.
- مطهری، مرتضی، بیست گفتار، تهران، انتشارات صدرا، ۱۳۷۴ش.
- مظفر، محمدحسین، دلائل الصدق لنهج الحق، قم، مؤسسة آل البیت علیهم السلام لإحیاء التراث، ۱۴۲۲ق.
- مفید، محمد بن محمد، الإرشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، تحقیق مؤسسة آل البیت علیهم السلام لاحیاء التراث، قم، المؤتمر العالمی لألفیة الشیخ المفید، ۱۴۱۳ق.
- موسوی، موسی، الشیعة و التصحیح (الصراع بین الشیعة والتشیع)، تصحیح سعد بن عبدالرحمن الحصین، بی‌جا، بی‌نا، بی‌تا.
- موسوی صافی، سید حسین، امهات الائمة المعصومین(ع)، کربلاء، قسم الشؤون الفکریة والثقافیة فی العتبة الحسینیة المقدسة، ۱۴۳۶ق.
- یوسفی غروی، محمدهادی، موسوعة التاریخ الاسلامی، قم، مجمع الفکر الاسلامی، ۱۳۷۸ش.