پرش به محتوا

کام‌برداشتن نوزاد

از ویکی شیعه
(تغییرمسیر از کام‌برداری نوزاد)

کام‌برداشتن نوزاد یا سَق‌برداشتن از آداب اسلامی است که با مالیدن اندکی از آب و خوراکی به سقف دهان نوزاد هنگام تولد انجام می‌گیرد. فقیهان شیعه کام‌برداشتن نوزاد با آب فرات همراه با تربت امام حسین(ع) را مستحب می‌دانند. برپایه برخی احادیث، کسی که کامش را با آب فرات برداشته‌اند شیعه و دوست‌دار اهل‌بیت(ع)‌ خواهد شد.

مفهوم‌شناسی

کام‌برداشتن نوزاد یعنی آمیختن سرِ انگشت با اندکی خوراکیِ سبک و فشار‌دادن کام نوزاد به بالا.[۱] این کار به‌وسیله قابله یا فردی دیگری انجام می‌شود.[۲] از این سنت، در فرهنگ عمومی، با اصطلاحاتی چون کام‌برداشتن، کام‌برگرفتن،[۳] کام‌گشایی و سَق‌برداشتن تعبیر می‌شود.[۴]

هدف از کام‌برداشتن نوزاد را در باور عمومی تأمین سلامت، آسان‌شدن مکیدن شیر مادر، پیشگیری از لکنت زبان و زمینه‌سازی برای تربیت دینی در بزرگسالی دانسته‌اند.[۵] فقیهان شیعه، در باب نکاح از فقه، به باز‌کردن کام نوزاد، «تَحنیک» می‌گویند.[۶]

اهمیت

در کتاب حدیثی وسائل الشیعه، بخشی به مستحب‌بودن برداشتن کام نوزادان و برخی احکام آنان اختصاص داده شده است.[۷] برپایه برخی احادیث، کسی که کامش را با آب فرات برداشته‌اند شیعه و دوست‌دار اهل‌بیت(ع) خواهد شد.[۸]

سنت برداشتن کام نوزاد پیش از اسلام هم میان اقوام مختلف رواج داشته است.[۹] برخی تفاسیر اهل‌سنت در تفسیر آیه ۲۵ سوره مریم پیدایش رسم باز‌کردن کام کودک با خرما را به خرما‌خوردن حضرت مریم(س) هنگام ولادت حضرت عیسی(ع) نسبت داده‌اند.[۱۰] در صدر اسلام، عادت صحابه این بود که هنگام تولد کودک، او را نزد پیامبر(ص) می‌بردند. وی هم کام نوزاد را با خرما برمی‌داشت و برایش دعا می‌کرد.[۱۱] در عصر امامان شیعه، به‌تدریج کام‌برداشتن با آب فرات و پس از شهادت امام حسین(ع)، با تربت، مورد سفارش و تأیید آنان قرار گرفت.[۱۲]

سنت سق‌برداشتن و پایبندی مردم ایران به اجرای آن در ادبیات و باورهای عمومی اثر‌گذار بوده است.[۱۳] ایرانیان بر این باورند که سق نوزاد باید به‌دست فردی درستکار و دارای احترام اجتماعی برداشته شود.[۱۴]

آداب فقهی

در احادیث، نمونه‌هایی از نحوه کام‌برداشتن پیامبر(ص) و ائمه آمده است؛ مثلاً از امام علی(ع) نقل شده که پیامبر(ص)، هنگام تولد حَسَنین(ع)، کامشان را با خرما برداشت.[۱۵] در روایتی هم آمده امام کاظم(ع) کام فرزندش امام رضا(ع) را با آب فرات برداشت.[۱۶]

به‌سخن فقیهان شیعه، کام‌برداشتن نوزاد از سنت‌های مستحب هنگام تولد فرزند و پیش از نام‌گذاری اوست؛[۱۷] همچنین مستحب است این کار، با آب فرات، همراهِ تربت امام حسین(ع) انجام شود.[۱۸] در صورت نبودِ آب فرات هم بهتر است از آب شیرین استفاده کنیم و اگر فقط آب شور در دسترس بود، آن را با اندکی خرما یا عسل بیامیزیم.[۱۹]

اِبن‌قَیِّم جوزیه از فقیهان اهل‌سنت نیز کام‌برداشتن نوزاد را از آداب مستحب هنگام تولد فرزند شمرده است.[۲۰]

پانویس

  1. کریمی، «سق‌برداشتن»، سایت مرکز دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی.
  2. کریمی، «سق‌برداشتن»، سایت مرکز دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی.
  3. دهخدا، لغت‌نامه دهخدا، ذیل واژه «کام‌برداشتن».
  4. واحدی، «کام‌برداری نوزاد»، سایت خبرگزاری میزان.
  5. کریمی، «سق‌برداشتن»، سایت مرکز دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی؛ واحدی، «کام‌برداری نوزاد»، سایت خبرگزاری میزان.
  6. نگاه کنید به: محقق حلی، شرایع الاسلام، ۱۴۰۸ق، ج۲، ص۲۸۷، بحرانی، الحدائق الناضره، ۱۴۰۵ق، ج۲۵، ص۳۷.
  7. حر عاملی، وسائل الشیعه، ۱۴۰۹ق، ج۲۱، ص۴۰۷.
  8. ابن قولویه، کامل الزیارات، ۱۳۵۶ش، ص۴۹؛ مجلسی، روضة المتقین، ۱۴۰۶ق، ج۸، ص۶۲۲.
  9. واحدی، «کام‌برداری نوزاد»، سایت خبرگزاری میزان.
  10. زمخشری، کشاف، ۱۴۰۷ق، ج۳، ص۱۳؛ حقی بروسوی، روح البیان، دار الفکر، ج۵، ص۳۲۷.
  11. سبحانی، وهابیت، ۱۳۸۸ش، ج۱، ص۳۳۷.
  12. واحدی، «کام‌برداری نوزاد»، سایت خبرگزاری میزان.
  13. نگاه کنید به: کریمی، «سق‌برداشتن»، سایت مرکز دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی.
  14. نگاه کنید به: کریمی، «سق‌برداشتن»، سایت مرکز دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی.
  15. حر عاملی، وسائل الشیعه، ۱۴۰۹ق، ج۲۱، ص۴۰۷.
  16. حر عاملی، وسائل الشیعه، ۱۴۰۹ق، ج۲۱، ص۴۰۸.
  17. برای نمونه نگاه کنید به: محقق حلی، شرایع الاسلام، ۱۴۰۸ق، ج۲، ص۲۸۷؛ نجفی، جواهر الکلام، ۱۴۰۴ق، ج۳۱، ص۲۵۲.
  18. محقق حلی، شرایع الاسلام، ۱۴۰۸ق، ج۲، ص۲۸۷؛ فخر المحققین، ایضاح الفوائد، ۱۳۸۷ق، ج۳، ص۲۵۸؛ علامه حلی، قواعد الاحکام، ۱۴۱۳ق، ج۳، ص۹۷.
  19. محقق حلی، شرایع الاسلام، ۱۴۰۸ق، ج۲، ص۲۸۷؛ علامه حلی، قواعد الاحکام، ۱۴۱۳ق، ج۳، ص۹۷؛ فخر المحققین، ایضاح الفوائد، ۱۳۸۷ق، ج۳، ص۲۵۸.
  20. ابن‌قیم جوزیه، تحفة المودود باحکام المولود، مکتبة القرآن، ص۳۰.

منابع

  • ابن‌قولویه، جعفر بن محمد، کامل الزیارات، نجف، دار المرتضویه، چاپ اول، ۱۳۵۶ش.
  • ابن‌قیم جوزیه، محمد بن ابی‌بکر، تحفة المودود باحکام المولود، مصر، مکتبة القرآن، بی‌تا.
  • بحرانی، یوسف، الحدائق الناضرة فی أحکام العترة الطاهره، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۴۰۵ق.
  • حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعه، قم، مؤسسه آل البیت(ع)، چاپ اول، ۱۴۰۹ق.
  • حقی بروسوی، اسماعیل بن مصطفی، تفسیر روح البیان، بیروت، دار الفکر، بی‌تا.
  • دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه دهخدا، زیر نظر محمد معین و سید جعفر شهیدی، تهران، مؤسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران، ۱۳۷۷ش.
  • زمخشری، محمود، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، بیروت، دار الکتاب العربی، چاپ سوم، ۱۴۰۷ق.
  • علامه حلی، حسن بن یوسف، قواعد الاحکام فی معرفة الحلال و الحرام، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۴۱۳ق.
  • فخر المحققین، محمد بن حسن، ایضاح الفوائد فی شرح مشکلات القواعد، قم، مؤسسه اسماعیلیان، چاپ اول، ۱۳۸۷ق.
  • کریمی، اصغر، «سق‌برداشتن»، سایت مرکز دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی، آخرین به‌روزرسانی: ۱ آذر ۱۴۰۰ش، تاریخ بازدید: ۲۰ آذر ۱۴۰۳ش.
  • مجلسی، محمدتقی، روضة المتقین فی شرح من لایحضره الفقیه، قم، مؤسسه فرهنگی اسلامی کوشانبور، چاپ دوم، ۱۴۰۶ق.
  • محقق حلی، جعفر بن حسن، شرائع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام، قم، مؤسسه اسماعیلیان، چاپ دوم، ۱۴۰۸ق.
  • نجفی، محمد‌حسن، جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چاپ هفتم، ۱۴۰۴ق.
  • واحدی، سید محمد‌رضا، «کام‌برداری نوزاد»، سایت خبرگزاری میزان. تاریخ درج مطلب: ۲۴ فروردین ۱۳۹۸ش، تاریخ بازدید: ۲۴ آذر ۱۴۰۳ش.