همزیستی مسالمت‌آمیز
همزیستی مسالمت‌آمیز، به‌معنای زندگی انسان‌ها با عقاید و مذاهب گوناگون در کنار همدیگر همراه با سازگاری، یک ارزش و هدف در اسلام دانسته شده، و پذیرش حقوق اقلیت‌های دینی و تعامل با غیرمسلمانان از اصول همزیستی مسالمت‌آمیز در اسلام بیان شده است.
احکام اهل ذمه در فقه اسلامی، زمینه همزیستی مسالمت‌آمیز میان اقلیت‌های دینی و مسلمانان دانسته شده و پیمان‌نامه‌های پیامبر(ص) با قبایل دیگر و تعهد بر آن، نمونه‌‌ای از سیره پیامبر(ص) در راستای همزیستی مسالمت‌آمیز عنوان شده است.
در سیرهٔ اهل‌بیت(ع) مواردی مانند احترام به مقدسات و تحمل عقاید دیگران، مدارا با عموم مردم، توهین نکردن به پیروان ادیان و مذاهب، و همراهی در امور اجتماعی غیرشیعیان، اهتمام اهل‌بیت(ع) به همزیستی مسالمت‌آمیز در یک جامعه را بیان می‌دارد. با این حال، گفته شده که همزیستی در نگاه اهل‌بیت(ع) مقید به مبانی دینی است.
تعریف و جایگاه
همزیستی مسالمت‌آمیز به این معنا دانسته شده که مردم یک جامعه با وجود عقاید و مذاهب گوناگون در آرامش و تعاون با یکدیگر به سر برده و اختلافات میان خود را از طریق مسالمت‌آمیز حل و فصل کنند.[۱] این نوع همزیستی میان انسان‌ها روشی است که صرف‌نظر از حق بودن مکتب‌ها و منش‌ها، یا سعادت و شقاوت افراد، به زندگی مسالمت‌آمیز انسان‌ها و به رسمیت‌شناختن حقوق اجتماعی آنان می‌پردازد.[۲]
به‌گفته جعفر سبحانی، همزیستی مسالمت‌آمیز یکی از انگیزه‌های طرح پلورالیسم دینی است که پس از جنگ‌های شدید فرقه‌ای و مذهبی به وجود آمد.[۳] برخی نیز جامعه مدنی را مبتنی بر همزیستی مسالمت‌آمیز می‌دانند.[۴]
همزیستی مسالمت‌آمیز در جامعه از نگاه اسلام
صلح و همزیستی مسالمت‌آمیز انسان‌ها با عقاید و مذاهب گوناگون، یک ارزش و هدف در اسلام دانسته شده[۵] و گفته شده که تنها استثنا بر اصل همزیستی در اسلام، محاربان و متجاوزان به حقوق انسان‌ها هستند.[۶] تساهل در مفهوم اسلامی، از مستندات همزیستی مسالمت‌آمیز بیان شده است.[۷]
به‌گفته گروهی از پژوهشگران، مصادیق همزیستی مسالمت‌آمیز در اسلام، عبارت است از: تساوی و برابری انسان‌ها،[۸] به رسمیت شناختن پیامبران، مبارزه با توهمات برتریی‌جویانه ادیان،[۹] گفتگو با مخالفان، دعوت به مشترکات، آزادی مذهب و عقیده، احترام ذاتی انسان، تأکید بر صلح، عدالت و احسان با مخالفان است.[۱۰]
پذیرش حقوق اقلیت‌های دینی[۱۱] و تعامل با غیرمسلمانان[۱۲] از اصول همزیستی مسالمت‌آمیز در اسلام شمرده شده است.[۱۳]
در فقه اسلامی بحث‌های مربوط به اقلیت‌های دینی تحت‌عنوان احکام اهل ذمه آمده[۱۴] و گفته شده که فلسفه تشریع آن ایجاد زمینه همزیستی مسالمت‌آمیز میان اقلیت‌های دینی و مسلمانان است.[۱۵] قاعده الزام در فقه، از مستندات همزیستی مسالمت‌آمیز میان مذاهب و ادیان است.[۱۶]
سیره معصومان در برخورد با غیرمسلمانان
مردم روی زمین تا زمانی که با یکدیگر با دوستی رفتار کنند و امانت را به صاحبش برگردانند و به حق عمل کنند، مورد رحمت الهی واقع می‌شوند.[۱۷]
صلح و همزیستی مسالمت‌آمیز میان انسان‌ها از اهداف مهم پیامبران، به ویژه پیامبر(ص) شناخته شده است.[۱۸] مدارا و رفتار مسالمت‌آمیز در مقابل مخالفان،[۱۹] دعوت پیامبر(ص) از پیروان ادیان توحیدی برای وحدت،[۲۰] نامه‌های پیامبر(ص) به سران حکومت‌ها و رؤسای قبایل[۲۱] و پیمان‌نامه‌های پیامبر(ص) با قبایل دیگر و تعهد بر آن را در سیره پیامبر(ص)،[۲۲] برای اثبات جایگاه دینی همزیستی مسالمت‌آمیز مورد استناد قرار داده‌اند.[۲۳]
سنت پیامبر(ص) در رابطه با اهل کتاب، برخوردی مسالمت‌آمیز تشریح شده است؛ از جمله حمایت از آنان در برابر تجاوز خارجی و ستم داخلی، اجازه ازدواج مرد مسلمان با زنان پاکدامن اهل کتاب، حق سکونت و کسب و کار آنان، پذیرفتن شهادت و اعتماد به آن، احترام به آنان، عیادت از بیماران آنها، نیکی به همسایه غیرمسلمان و صدقه‌دادن به ایشان و رفتار عادلانه با اهل ذمه و آزادی دینی اهل کتاب.[۲۴]
در سیرهٔ اهل‌بیت(ع) نیز مواردی مانند احترام به مقدسات و تحمل عقاید دیگران،[۲۵] مدارا با عموم مردم، توهین نکردن به پیروان دیگر ادیان و مذاهب، همراهی در امور اجتماعی و مذهبی،[۲۶] معاشرت نیکو با مخالفان، چشم‌پوشی از عیوب دیگران، خیرخواهی و اهتمام به امور مسلمانان، تأکید بر صلح، عیادت از مخالفان خود و جلوگیری از تعصب‌های قومی،[۲۷] نشانه تلاش اهل‌بیت(ع) برای وحدت مسلمانان و همزیستی بین آنان قلمداد شده است.[۲۸]
گفته شده که همزیستی در نگاه اهل‌بیت(ع) مقید به مبانی دینی بوده که در عین همزیستی، حفظ باورهای صحیح انسان نیز دچار آسیب نگردد.[۲۹] از جمله نشانه‌های سیره امامان(ع) در همزیستی مسالمت‌آمیز با دیگران رفتار با حِلم و صبر امام صادق(ع) در مواجهه با ملحدان و مشرکان است که بر پایه گفتگو و مناظره بوده است.[۳۰]
همزیستی مسالمت‌آمیز در روابط خارجی و تأکید اسلام بر آن
عباسعلی عمید زنجانی، فقیه شیعه، همزیستی مسالمت‌آمیز بین ملت‌ها را از مهمترین اصول اسلام در روابط خارجی شمرده است.[۳۱] صلح و همزیستی مسالمت‌آمیز در سیاست خارجی از مترقی‌ترین برنامه‌هایی شمرده می‌شود که اسلام آن را اتخاذ کرده،[۳۲] و آن را سبب مودّت و دوستی با بیگانگان می‌داند.[۳۳]
با توجه به سیره عملی معصومان(ع)، اصل در سیاست خارجی اسلام، صلح و همزیستی مسالمت‌آمیز دانسته شده است.[۳۴] گفته شده از دیدگاه امام خمینی، بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران، رابطه مسالمت‌آمیز و صلح بین کشورها یک اصل است.[۳۵]
تک‌نگاری
در موضوع همزیستی مسالمت‌آمیز و رابطه آن با اسلام چندین کتاب نوشته شده است که برخی از آنها عبارتند از:
- اسلام و همزیستی مسالمت‌آمیز، عباسعلی عمید زنجانی، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۴۴ش.
- همزیستی مسالمت‌آمیز در اسلام و حقوق بین‌الملل، محمدمهدی کریمی‌نیا، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره)، ۱۳۸۷ش.
- اسلام و همزیستی مسالمت‌آمیز، علی‌اکبر علیخانی، به‌آفرین، ۱۳۹۲ش.
پانویس
- ↑ مسترحمی و تقدسی، «راهکارهای قرآنی همزیستی مسالمت‌آمیز ادیان»، ص۷؛ سیرت شیخ‌زاده، «کارکرد دانش حقوق در سبک همزیستی مسالمت‌آمیز»، ص۴۵.
- ↑ موحدی ساوجی، «همزیستی مسالمت‌آمیز انسان‌ها از دیدگاه قرآن و نظام بین‌المللی حقوق بشر»، ص۱۳۱.
- ↑ سبحانی، مسائل جدید کلامی، ۱۴۳۲ق، ص۸۲.
- ↑ افضلی و صدرآرا، «جامعه مدنی»، ج۹، ص۳۷۹.
- ↑ کریمی‌نیا، «ادیان الهی و همزیستی مسالمت‌آمیز»، ص۹۳؛ مسترحمی، و تقدسی، «راهکارهای قرآنی همزیستی مسالمت‌آمیز ادیان»، ص۸.
- ↑ عبدالمحمدی، تساهل و تسامح از دیدگاه قرآن و اهل‌بیت، ۱۳۹۱ش، ص۲۱۴؛ موحدی ساوجی، «همزیستی مسالمت‌آمیز انسان‌ها از دیدگاه قرآن و نظام بین‌المللی حقوق بشر»، ص۱۳۱ و ۱۵۴.
- ↑ کعبی، همزیستی مسالمت‌آمیز میان ادیان آسمانی، ۱۳۹۶ش، ص۳۴ و ۳۵.
- ↑ مسترحمی، و تقدسی، «راهکارهای قرآنی همزیستی مسالمت آمیز ادیان»، ص۱۴.
- ↑ مسترحمی، و تقدسی، «راهکارهای قرآنی همزیستی مسالمت‌آمیز ادیان»، ص۲۰ و ۲۳.
- ↑ موحدی ساوجی، «همزیستی مسالمت‌آمیز انسان‌ها از دیدگاه قرآن و نظام بین‌المللی حقوق بشر»، ص۱۳۳ تا ۱۴۳؛ مسترحمی، و تقدسی، «راهکارهای قرآنی همزیستی مسالمت‌آمیز ادیان»، ص۷.
- ↑ مسترحمی، و تقدسی، «راهکارهای قرآنی همزیستی مسالمت آمیز ادیان»، ص۱۸.
- ↑ کعبی، همزیستی مسالمت‌آمیز میان ادیان آسمانی، ۱۳۹۶ش، ص۶۱.
- ↑ مکارم شیرازی، اعتقاد ما، ۱۳۷۶ش، ص۳۱؛ منتظری، اسلام دین فطرت، ۱۳۸۵ش، ص۶۶۷.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۲۱، ص۴۱۰.
- ↑ سلیمی، «اقلیت‌ها و حقوق آنها در اسلام»، ص۳۶ و ۳۸.
- ↑ رحمانی، «قاعده الزام و همزیستی مذاهب»، ص۱۹۷.
- ↑ محدث نوری، مستدرک وسائل، ۱۴۰۸ق، ج۱۴، ص۷؛ رستمیان، «ائمه(ع) منادی همزیستی مسالمت‌آمیز»، ص۱۰۷.
- ↑ جعفری و پاینده، «نقش صلح و همزیستی مسالمت‌آمیز...»، ص۱۵۱.
- ↑ امینی، «اصل همزیستی مسالمت‌آمیز با غیرمسلمانان در اسلام»، ص۴۹؛ کریمی‌نیا، «ادیان الهی و همزیستی مسالمت‌آمیز»، ص۹۶.
- ↑ منتظری، اسلام دین فطرت، ۱۳۸۵ش، ص۶۶۷.
- ↑ مکارم شیرازی، پیام قرآن، ۱۳۸۶ش، ج۱۰، ص۳۵۶.
- ↑ جعفری، و پاینده، «نقش صلح و همزیستی مسالمت‌آمیز در بازآفرینی حرکت احیاگرانهٔ اسلامی با تکیه بر نظرات امام خمینی»، ص۱۵۱.
- ↑ کریمی‌نیا، «ادیان الهی و همزیستی مسالمت‌آمیز»، ص۹۷.
- ↑ کعبی، همزیستی مسالمت‌آمیز میان ادیان آسمانی، ۱۳۹۶ش، ص۶۵-۸۴.
- ↑ فلاحیان، «سیره اهل بیت در ایجاد وحدت میان مسلمانان»، مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی.
- ↑ رستمیان، «ائمه (ع) منادی همزیستی مسالمت‌آمیز»، ص۱۱۷ تا ص۱۲۴.
- ↑ آقانوری، امامان شیعه و وحدت اسلامی، ۱۳۸۷ش، ص۲۰۲.
- ↑ رستمیان، «ائمه(ع) منادی همزیستی مسالمت‌آمیز»، ص۱۰۵.
- ↑ دارابی، و دیگران، «پارادایم رضوی در همزیستی مسالمت آمیز میان باورمندان به ادیان الهی»، سایت جستجو در مقالات و کتابهای استادان.
- ↑ کریمی‌نیا، «ادیان الهی و همزیستی مسالمت‌آمیز»، ص۱۰۰.
- ↑ عمید زنجانی، فقه سیاسی، ۱۳۷۷ش، ج۹، ص۱۷۰؛ مؤمن و بهرامی، نظام سیاسی اجتماعی اسلام، ۱۳۸۰ش، ص۱۲۵.
- ↑ مسترحمی، و تقدسی، «راهکارهای قرآنی همزیستی مسالمت‌آمیز ادیان»، ص۲۳.
- ↑ کریمی‌نیا، «ادیان الهی و همزیستی مسالمت‌آمیز»، ص۹۵.
- ↑ مسترحمی، و تقدسی، «راهکارهای قرآنی همزیستی مسالمت‌آمیز ادیان»، ص۲۸.
- ↑ مسترحمی، و تقدسی، «راهکارهای قرآنی همزیستی مسالمت آمیز ادیان»، ص۱۲.
منابع
- آقانوری، علی، امامان شیعه و وحدت اسلامی، قم، دانشگاه ادیان و مذاهب، ۱۳۸۷ش.
- افضلی، رسول، و روزبه صدرآرا، «جامعه مدنی»، دانشنامه جهان اسلام، ج۹، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، ۱۳۸۴ش.
- امینی، محمدامین، «اصل همزیستی مسالمت‌آمیز با غیرمسلمانان در اسلام»، در مجله معرفت، شماره ۱۶۵، شهریور ۱۳۹۰ش.
- جعفری، علی‌اکبر و عظیمه پاینده، «نقش صلح و همزیستی مسالمت‌آمیز در بازآفرینی حرکت احیاگرانهٔ اسلامی با تکیه بر نظرات امام خمینی»، در مجله ژرفاپژوه، شماره ۸ و ۹، تابستان و پاییز ۱۳۹۵ش.
- دارابی، کوکب و دیگران، «پارادایم رضوی در همزیستی مسالمت آمیز میان باورمندان به ادیان الهی»، سایت جستجو در مقالات و کتابهای استادان، چکیده مقالات همایش بین‌المللی عدالت و اخلاق، تاریخ بازدید: ۲۲ مرداد ۱۴۰۳ش.
- رحمانی، محمد، «قاعده الزام و همزیستی مذاهب»، در مجله پژوهشنامه حکمت و فلسفه اسلامی، شماره ۳ و ۴، پاییز و زمستان ۱۳۸۱ش.
- رستمیان، محمدعلی، «ائمه(ع) منادی همزیستی مسالمت‌آمیز»، در مجله هفت آسمان، شماره ۴۷، پاییز ۱۳۸۹ش.
- سبحانی، جعفر، مسائل جدید کلامی، قم، مؤسسه امام صادق (علیه السلام)، ۱۴۳۲ق.
- سیرت شیخ‌زاده، مریم، «کارکرد دانش حقوق در سبک همزیستی مسالمت‌آمیز»، در مجله مطالعات حقوق اسلامی، شماره ۱۶، بهار و تابستان ۱۴۰۱ش.
- سلیمی، عبدالحکیم، «اقلیت‌ها و حقوق آنها در اسلام»، در مجله معرفت، شماره ۹۳، شهریور ۱۳۸۴ش.
- عبدالمحمدی، حسین، تساهل و تسامح از دیدگاه قرآن و اهل‌بیت، قم، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، ۱۳۹۱ش.
- عمید زنجانی، عباسعلی، فقه سیاسی، تهران، امیرکبیر، ۱۳۷۷ش.
- فلاحیان، سیدحسن، «سیره اهل بیت در ایجاد وحدت میان مسلمانان»، مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی، تاریخ انتشار: ۵ مهر ۱۴۰۲ش، تاریخ بازدید: ۲۲ مرداد ۱۴۰۳ش.
- کریمی‌نیا، محمدمهدی، «ادیان الهی و همزیستی مسالمت‌آمیز»، در مجله رواق اندیشه، شماره ۲۶، بهمن ۱۳۸۲ش.
- کعبی، علی‌عطیة، همزیستی مسالمت‌آمیز میان ادیان آسمانی، ترجمه حمیدرضا شیخی، مشهد، آستان قدس رضوی. بنیاد پژوهش‌های اسلامی، ۱۳۹۶ش.
- محدث نوری، حسین بن محمدتقی، مستدرک وسائل، بیروت، مؤسسة آل البیت، ۱۴۰۸ق.
- مسترحمی، سید عیسی و محمدیوسف تقدسی، «راهکارهای قرآنی همزیستی مسالمت آمیز ادیان»، در مجله، مطالعات قرآن و علوم، شماره ۱، بهار و تابستان ۱۳۹۶ش.
- مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دار الکتب الاسلامیه، ۱۳۷۴ش.
- مکارم شیرازی، ناصر، پیام قرآن، تهران، دار الکتب الاسلامیه، ۱۳۸۶ش.
- مکارم شیرازی، ناصر، اعتقاد ما، قم، نسل جوان، ۱۳۷۶ش.
- منتظری، حسینعلی، اسلام دین فطرت، تهران، نشر سایه، ۱۳۸۵ش.
- موحدی ساوجی، محمدحسن، «همزیستی مسالمت‌آمیز انسان‌ها از دیدگاه قرآن و نظام بین‌المللی حقوق بشر»، در مجله حقوق بشر، شماره ۱ و ۲ (پیاپی ۱۷ و ۱۸)، بهار تا زمستان ۱۳۹۳ش.
- مؤمن، محمدرضا و قدرت‌الله بهرامی، نظام سیاسی اجتماعی اسلام، قم، نمایندگی ولی فقیه در سپاه، ۱۳۸۰ش.