همسران امام حسن(ع)
همسران امام حسن(ع) زنانی که در منابع تاریخی از آنها به عنوان همسر امام حسن(ع) یاد شده است.
در برخی از منابع با نسبت دادن ازدواجها و طلاقهای زیادی به امام حسن(ع)، او را مِطْلاق (زیاد طلاق‌دهنده) خوانده‌اند. در مقابل گفته شده، عباسیان برای مقابله با سادات حسنی اتهام مطلاق را به امام حسن(ع) زدند و اگر چنین گزارش‌هایی صحیح بود امویان آن را دستاویزی علیه امام حسن(ع) قرار می‌دادند.
قابل اعتماد نبودن راویان اصلی گزارش‌های مذکور از نظر رجالیان شیعه و اهل سنت از دیگر ایرادات این گونه روایات است. همچنین ذکر نشدن اسامی همسران امام حسن(ع) در منابع تاریخی، متناسب نبودن تعداد همسران و تعداد فرزندان امام و اشتغال امام به فعالیت‌های اجتماعی و امور دینی را با کثرت ازدواج‌های منتسب به او ناسازگار می‌دانند.
در منابع از خوله دختر منظور فزاری مادر حسن مثنی، ام اسحق دختر طلحه بن عبیدالله تیمی، ام بشیر دختر عقبه بن عمرو مادر زید، جعده دختر اشعث و نفیله یا رمله مادر قاسم، عبدالله و عمر به‌عنوان همسران امام حسن(ع) نام برده شده است.
نام همسران
در منابع از ۱۷ زن به عنوان همسر امام حسن(ع) یاد شده است:
- خوله دختر منظور فزاری مادر حسن مثنی
- ام اسحق دختر طلحه بن عبیدالله تیمی
- ام بشیر دختر عقبه بن عمرو مادر زید
- حَفصه دختر عبدالرحمان بن ابی‌بکر
- هند دختر سهیل بن عمرو
- جعده دختر اشعث
- ام کلثوم دختر فضل بن عباس بن عبدالمطلب.
- زنی از خاندان بنی‌ثقیف
- زنی از خاندان علقمة بن زراره
- زنی از قبیله بنی‌کلاب
- زنی از قبیله عمرو بن ابراهیم منقری
- زنی از قبیله بنی‌شیبان از خاندان همام بن مره
- اسماء دختر عطارد بن حاجب
- دختر عمیر بن مأمون
- دختر شلیل بن عبدالله (برادرزاده جریر بن عبدالله بجلی)[۱]
- نفیله یا رمله: مادر قاسم و عبدالله و عمر[۲]
- عایشه خثعمیه[۳]
نسبت مطلاق به امام حسن(ع)
برخی منابع با نسبت دادن ازدواجها و طلاقهای زیاد به امام حسن(ع)، او را «مِطلاق» (بسیار طلاق‌دهنده) خوانده‌اند.[۴] در این منابع تعداد همسران وی ۷۰،[۵]۹۰ [۶]۲۰۰[۷]و ۲۵۰[۸] مورد ذکر شده است. به گفته مادلونگ نخستین کسی که شایع کرد امام حسن(ع) ۹۰ همسر داشته، «محمد بن کلبی» بوده و این عدد را «مدائنی» (درگذشته ۲۲۵ق) ساخته است. با این حال کلبی تنها از یازده زن نام برده که ازدواج پنج تن از آنان با امام حسن(ع) مشکوک است.[۹]
بر پایه گزارش‌های منابع مذکور، امام علی(ع) از ازدواجها و طلاقهای مکرّر امام حسن(ع)، اظهار نگرانی کرده[۱۰] و به همین علت از مردم کوفه خواست که به او زن ندهند.[۱۱] باقرشریف قرشی محقق شیعه، این اخبار را برساخته عباسیان با هدف مقابله با سادات حسنی دانسته است.[۱۲] به گزارش منابع تاریخی، منصور عباسی هنگامی که عبدالله محض نواده امام حسن(ع) را به دلیل آشکار نکردن مخفیگاه فرزندش نفس زکیه که علیه منصور قیام کرده بود، زندانی کرد، این مطلب را مطرح کرد[۱۳]از این رو برخی از نویسندگان گفته‌اند این ادعا نخستین‌بار توسط منصور دوانیقی مطرح شد.[۱۴] و اگر چنین گزارش‌هایی صحیح بود امویان در زمان حیات امام حسن(ع) علیه او از این روایات استفاده می‌کردند.[۱۵]
همچنین به گفته برخی از نویسندگان راوی اصلی گزارش‌های مذکور، ابوالحسن مدائنی، ابوعبدالله واقدی، ابوطالب مکی و... از مورخان اهل سنت در دوره عباسیان هستند که این گزارش‌ها را از روی دشمنی یا خوش‌باوری نقل کرده‌اند و از طریق آنها به منابع شیعه[۱۶] نیز راه یافته است با اینکه به گفته عالمان اهل سنت روایات این افراد قابل اعتماد نیست.[۱۷]
همچنین ذکر نشدن اسامی همسران امام حسن(ع)،[۱۸] متناسب نبودن تعداد همسران و تعداد فرزندان امام،[۱۹] و اشتغال امام حسن به فعالیت‌های اجتماعی و امور دینی را با کثرت ازدواج‌های او ناسازگار می‌دانند.[۲۰]
پانویس
- ↑ شوشتری، رسالة فی تواريخ النبی و الآل، ۱۴۲۳ق، ص۷۱-۷۲.
- ↑ قرشی، حیاة الإمام الحسن بن على، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۴۵۵-۴۶۰.
- ↑ قرشی، حیاة الإمام الحسن بن على، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۴۵۵-۴۶۰.
- ↑ ابن سعد، الطبقات الکبرى، ۱۴۱۴ق، الطبقة الخامسه۱، ص۲۹۰؛ بلاذری، انساب الاشراف، ۱۳۹۷ق، ج۳، ص۲۵.
- ↑ ابن کثیر، البدایه و النهایه، ۱۴۰۷ق، ج۸، ص۳۸.
- ↑ بلاذری، انساب الاشراف، ۱۳۹۷ق، ج۳، ص۲۵؛ ابن عساکر، تاریخ مدینه دمشق، دارالفکر، ج۱۳، ص۲۴۹.
- ↑ مقدسی، البدء و التاریخ، مکتبة الثقافة الدینیة، ج۵، ص۷۴.
- ↑ ابن شهرآشوب، مناقب آل ابی‌طالب، ۱۳۷۹ق، ج۴، ص۳۰.
- ↑ مادلونگ، جانشینى محمد، ۱۳۷۷ش، ص۵۱۴-۵۱۵.
- ↑ بلاذری، انساب الاشراف، ۱۳۹۷ق، ج۳، ص۲۵.
- ↑ ابن عساکر، تاریخ مدینه دمشق، دارالفکر، ج۱۳، ص۲۴۹.
- ↑ قرشی، حیاة الامام الحسن بن على، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۴۵۳-۴۵۴.
- ↑ طبری، تاریخ الامم و الملوک، ۱۳۸۷ق، ج۸، ص۹۳؛ مسعودی، مروج الذهب، ۱۴۰۹ق، ج۳، ص۳۰۰.
- ↑ تقی‌زاده داوری، تصویر امامان شیعه در دائره المعارف اسلام(ترجمه و نقد)، ۱۳۸۵ش، ص۱۳۳.
- ↑ واردی، «پاسخ به شبهه مطلاق بودن امام حسن(ع)»، ص۴۲۳-۴۲۴.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به: کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۶، ص۵۶؛ بن شهرآشوب، مناقب آل ابی‌طالب، ۱۳۷۹ق، ج۴، ص۳۰.
- ↑ واردی، «پاسخ به شبهه مطلاق بودن امام حسن(ع)»، ص۴۲۴-۴۳۱.
- ↑ واردی، «پاسخ به شبهه مطلاق بودن امام حسن(ع)»، ص۴۳۸.
- ↑ تقی‌زاده داوری، تصویر امامان شیعه در دائره المعارف اسلام(ترجمه و نقد)، ۱۳۸۵ش، ص۱۳۷.
- ↑ واردی، «پاسخ به شبهه مطلاق بودن امام حسن(ع)»، ج۳، ص۴۳۹-۴۴۰.
منابع
- ابن سعد، محمد بن سعد، الطبقات الکبری، تحقیق محمد بن صامل السلمی، الطائف، مکتبة الصدیق، ۱۴۱۴ق/۱۹۹۳م.
- ابن شهرآشوب، محمد بن علی، مناقب آل ابی‌طالب، قم، علامه، ۱۳۷۹ق.
- ابن عساکر، علی بن حسن، تاریخ مدینة دمشق، تحقیق حسن بن احمد و حسن بن هلال، دارالفکر، بی‌تا.
- ابن کثیر، اسماعیل بن عمر، البدایه و النهایه، بیروت، دارالفکر، ۱۴۰۷ق/۱۹۸۶م.
- بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف(ج۳)، تحقیق محمدباقر محمودی، بیروت، دارالتعارف للمطبوعات، ۱۳۹۷ق/۱۹۷۷م.
- تقی‌زاده داوری، محمود، تصویر امامان شیعه در دائره المعارف اسلام(ترجمه و نقد)، انتشارات شیعه‌شناسی، ۱۳۸۵ش.
- زمانی، احمد، حقایق پنهان، پژوهشی در زندگانی سیاسی امام حسن مجتبی(ع)، قم، مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، ۱۳۸۰ش.
- شوشتری، محمدتقی، رسالة في تواريخ النبی و الآل، قم، جامعه مدرسين، ۱۴۲۳ق.
- طبری، محمد بن جریر، تاریخ الامم و الملوک، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت، دارالتراث، ۱۹۶۷م/۱۳۸۷ق.
- قرشی، باقرشریف، حیاة الامام الحسن بن على، بیروت، دارالبلاغة، ۱۴۱۳ق.
- کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تصحیح علی‌اکبر آخوندی و محمد آخوندی، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۴۰۷ق.
- مادلونگ، ویلفرد، ترجمه احمد نمایی و دیگران، جانشینی حضرت محمد، مشهد، آستان قدس رضوی: بنیاد پژوهش‌های اسلامی، ۱۳۷۷ش.
- مسعودی، علی بن حسن، مروج الذهب و معادن الجوهر، تحقیق اسعد داغر، قم، دارالهجره، ۱۴۰۹ق.
- مقدسی، مطهر بن طاهر، البدء و التاریخ، بورسعید، مکتبة الثقافة الدینیة، بی‌تا.
- واردی، سید تقی، «پاسخ به شبهه مطلاق بودن امام حسن(ع)»، در مجموعه مقالات همایش بین‌المللی سبط النبی(ج۳)، قم، مجمع جهانی اهل‌بیت، ۱۳۹۳ش.
پیوند به بیرون
- نقد و بررسی روایات مربوط به مطلاق بودن امام حسن(ع)
- تطورشناسی حدیثِ مطلاق امام حسن مجتبی در منابع شیعه