صیدا
 | |
| اطلاعات کلی | |
|---|---|
| کشور | لبنان |
| استان | استان جنوبی لبنان |
| جمعیت کل | ۱۶۰ هزار |
| زبان | عربی |
| ادیان | اسلام، مسیحیت |
| مذهب | شیعه، سنی، دروزیه |
| اطلاعات تاریخی | |
| نام قدیم | صیدون |
| قدمت | ۲۸۰۰ سال قبل از میلاد |
| پیشینه اسلام | سال ۱۳ قمری |
| وقایع مهم | تصرف توسط مسلمانان در سال ۱۳ق، حمله اسرائیل در سال ۱۳۶۱ش و شکست آن در ۱۳۶۴ش |
| اماکن | |
| زیارتگاه | مقام نبی یحیی، مقام اباروح، مقام ابی‌نخله، مقام نبی صَیْدون |
| حوزه علمیه | حوزة الامام الصادق(ع)، حوزة السیدة زینب للشریعة الاسلامیة |
| مؤسسات | مرکز علمی فرهنگی سیدة فاطمة الزهراء |
صَیْدا شهری شیعه‌نشین در جنوب کشور لبنان و سومین شهر پرجمعیت این کشور، پس از بیروت و طرابلُس است. این شهر در ساحل دریای مدیترانه و در ۴۵ کیلومتری جنوب بیروت است و از مراکز مهم تجاری و تاریخی لبنان به شمار می‌رود.
احمد عارف زَین نویسنده و صاحب مجله اَلْعِرفان، عفیف نابلسی عالم شیعه و عادل عُسیران رئیس سابق مجلس نمایندگان لبنان، از افراد شاخص شیعه صیدا بوده‌اند. در شهر صیدا زیارتگاه‌هایی منسوب به حضرت یحیی، محمد بن حنفیه، ابوذر غفاری، شُرَحْبیل بن حَسَنه و دیگران وجود دارد.
زمان تأسیس صیدا را ۲۸۰۰ سال قبل از میلاد مسیح دانسته‌اند. این شهر در سال ۱۳ قمری، به دست مسلمانان افتاد و در قرن چهارم قمری، تحت نفوذ فاطمیان قرار گرفت. حمله اسرائیل در سال ۱۳۶۱ش و شکست و عقب‌نشینی آنان در ۱۳۶۴ش، از رویدادهای مهم مربوط به صیدا است.
موقعیت و جایگاه
صَیْدا شهری در جنوب کشور لبنان و ساحل دریای مدیترانه،[۱] از شهرهای جبل عامل[۲] و در ۴۵ کیلومتری جنوب بیروت است.[۳] این شهر پایتخت استان جنوبی لبنان[۴] و مرکز شهرستان صیدا است که شامل هفت بخش صیدا، جِزّین، نَبَطِیَّه، مَرْجْعَیون، صور، بِنْت جُبَیل، و حاصْبِیا است.[۵]
این شهر از مراکز مهم تجاری و تاریخی لبنان به‌شمار می‌رود.[۶] اسم صیدا در عهد عتیق صَیْدون ذکر شده[۷] و بر اساس اناجیل، حضرت عیسی به این شهر سفر کرده است.[۸]
شهر دیگری به نام صیدا در کشور سوریه[۹] و روستایی به همین نام در فلسطین[۱۰] قرار دارد. یکی از شاخه‌های قبیله بنی‌اسد نیز صیدا نام داشته که به افراد این قبیله مانند اهالی شهر صیدا، صَیْداوی گفته می‌شده است؛ مانند قَیس بن مُسْهِر صَیداوی که ارتباطی به شهر صیدا ندارند.[۱۱]
جمعیت
بر اساس آمار سال ۲۰۲۱م/۱۴۰۰ش، شهر صیدا بیش از ۱۶۰ هزار جمعیت دارد و سومین شهر پرجمعیت لبنان پس از بیروت و طرابلس است.[۱۲] درباره درصد مذاهب مختلف در این شهر، اطلاعات دقیقی در دست نیست. برخی بیشتر جمعیت صیدا را شیعه[۱۳] و برخی، بیشتر جمعیت آن را اهل سنت[۱۴] دانسته‌اند.
گفته شده در سال ۲۰۰۷م (۱۳۸۵-۱۳۸۶ش) جمعیت شیعیان در این شهر ۵۱/۲۵ درصد بوده است؛[۱۵] البته بر اساس آمار رأی‌دهندگان در انتخابات سال ۲۰۱۸م/۱۳۹۷ش، شیعیان ۹/۱۵ درصد از رأی‌دهندگانِ شهرستان صیدا (شامل هفت شهر از جمله صیدا) و اهل سنت ۸۴/۲۲ درصد از آنها را تشکیل داده‌اند. دیگر افراد را مذاهب دیگر مانند مسیحیان و دُروزیان تشکیل داده‌اند.[۱۶] بر اساس گزارشی در سال ۲۰۱۳م/۱۳۹۲ش، بیش از دو هزار ازدواج شیعه-سنی در این شهر واقع شده است.[۱۷]
پیشینه
برخی زمان تأسیس صیدا را ۲۸۰۰ سال قبل از میلاد مسیح دانسته‌اند.[۱۸] حکومت‌هایی مانند فِنیقی‌ها، آشوریان، سلوکیان، اسکندر مقدونی، دودمان بطلیموسی[۱۹] و امپراتوری روم[۲۰] بر صیدا حکومت کرده‌اند.[۲۱] همچنین صیدا به مدت دو قرن (۳۳۳-۵۳۹ قبل از میلاد) تحت سیطره امپراطوری فارس بوده است.[۲۲]
در سال ۱۳ قمری مسلمانان به دست یزید فرزند ابوسفیان صیدا را گرفتند.[۲۳] این شهر در قرن چهارم قمری تحت نفوذ فاطمیان قرار گرفت.[۲۴] بر اساس گزارش ناصر خسرو، دوره فاطمی را زمان شکوفایی صیدا دانسته‌اند.[۲۵] صیدا در قرن پنجم قمری بین فاطمیان و سلجوقیان دست به دست می‌شد.[۲۶]
از دیگر حاکمان صیدا صلاح‌الدین ایوبی (درگذشت ۵۸۹ق)، فرانک‌ها (اروپای غربی)،[یادداشت ۱] فخرالدین دوم (درگذشت ۱۰۴۵ق) و احمد پاشا جَزّار (درگذشت ۱۲۱۹ق) بوده‌اند.[۲۷] اسرائیل در سال ۱۹۸۲م/۱۳۶۱ش به صیدا حمله کرد و با مقاومت مردم، در سال ۱۹۸۵م/۱۳۶۴ش از صیدا خارج شد.[۲۸]
مکان‌ها
این شهر دارای زیارتگاه‌ها و مکان‌های تاریخی متعدد است.[۲۹] برخی از آنها چنین‌اند:
- مقام نبی یحیی، که مسلمانان آن را منسوب به حضرت یحیی می‌دانند و مسیحیان معتقدند مقبره ماریُوحَنا از راهبان مسیحیت سریانی است.[۳۰]
- مقام ابا روح، منسوب به شَبیب بن ذی کَلاع صحابی پیامبر(ص) و ملقب به ابی‌رَوْح.[۳۱]
- مقام ابی‌نخله، منسوب به محمد بن حنفیه فرزند امام علی(ع). این انتساب رد شده و گفته شده این مکان متعلق به محمد ابونخله، عالمی صوفی است.[۳۲]
- مقام نبی صَیْدون، که گفته شده معبد خدای فِنیقی‌ها (صیدون) یا مزار یکی از فرزندان حضرت یعقوب(ع) به نام صیدون یا متعلق به یکی از پیامبران یهود است.[۳۳]
همچنین زیارتگاه‌هایی منسوب به ابوذر غفاری،[۳۴] سیده نفیسه یکی از نوادگان امام حسن(ع) و شُرَحْبیل بن حَسَنه صحابی پیامبر(ص)[۳۵] در این شهر وجود دارد. مرکز علمی فرهنگی سیدة فاطمة الزهراء مجتمعی شامل مسجد، حسینه، کتابخانه[۳۶] و دو حوزه علمیه برای مردان و زنان است،[یادداشت ۲] که زیر نظر عفیف نابلسی عالم شیعه فعالیت می‌کند.[۳۷] مراسم عزاداری شیعیان صیدا در دهه اول محرم، در این مرکز و نیز، حسینیه صیدا برگزار می‌شود.[۳۸]
افراد شاخص
برخی از عالمان و افراد شاخص شیعه صیدا عبارتند از:
- احمد عارف زَین (درگذشت ۱۳۸۰ق)، صاحب مجله اَلْعرفان و نویسنده کتاب‌های تاریخُ مَدینَةِ صَیْدا و تاریخُ الشّیعه.[۳۹]
- عفیف نابلسی عالم شیعه (متولد ۱۹۴۱م)، مؤسس مرکز علمی فرهنگی سیدة فاطمة الزهراء در صیدا[۴۰] و دارای بیش از سی اثر با موضوعات فقه، اخلاق، حدیث و تراجم.[۴۱]
- اسعد بن احمد طرابلسی قاضی و عالم شیعه قرن پنجم قمری که به گزارش شمس‌الدین ذهبی، تاریخ‌نگار، مدتی در صیدا ساکن بود و به دست صلیبیان کشته شد.[۴۲]
- عادل عُسیران (درگذشت ۱۹۹۸م)، رئیس سابق مجلس نمایندگان لبنان.[۴۳]
برخی از دیگر عالمان شیعه صیدا عبارتند از: سلیمان بن محمد صَیْداوی، معاصرِ شیخ حر عاملی،[۴۴] حیدر بن محمد زَین صیداوی، معاصر جعفر کاشف‌الغطاء[۴۵] و محمد عُسیران، مؤسس اَلْهَیْئَةُ الْعالَمِیَّةُ لِلْفِقْه (نهاد جهانی فقه).[۴۶]
تک‌نگاری
دربارهٔ صیدا تک‌نگاری‌های پرشماری نوشته شده است. تاریخُ مَدینَةِ صَیْدا فِی العَصْرِ الاِسلامی[۴۷] و تاریخُ صَیْدا: یَحْوی تاریخَها و سائِرَ شُؤونِها مُنْذُ عُمْرانِها اِلیٰ وَقْتِنَا الْحاضِر[۴۸] برخی از آنها است.
پانویس
- ↑ مجذوب، «الحیاة الیومیة فی صیدا فی القرن الماضی»، ص۱۳۲.
- ↑ جابر، معجم اعلام جبل عامل، ۱۴۳۰ق، ص۹.
- ↑ مجذوب، «الحیاة الیومیة فی صیدا فی القرن الماضی»، ص۱۳۲.
- ↑ ظاهر، معجم قری جبل عامل، مؤسسة الامام الصادق (ع)، ج۲، ص۳۸.
- ↑ نوری، شیعیان لبنان، ۱۳۸۹ش، ص۱۱۷.
- ↑ نوری، شیعیان لبنان، ۱۳۸۹ش، ص۱۱۶.
- ↑ ظاهر، معجم قری جبل عامل، مؤسسة الامام الصادق(ع)، ج۲، ص۳۹.
- ↑ زین، تاریخ صیدا، ۱۳۳۱ق، ص۵۰.
- ↑ یاقوت حموی، معجم البلدان، ۱۹۹۵م، ج۳، ص۴۳۷.
- ↑ «مدینة طولکرم»، المرکز الفلسطینی للاعلام.
- ↑ مامقانی، تنقیح المقال، ۱۴۳۱ق، ج۶، ص۳۸۱.
- ↑ «Lebanon Population 2021»، World Population Review.
- ↑ منتش، «|احمد الاسیر... افکار الجماعة الاسلامیة ازعجت والده المغنی»، صیدا سیتی.
- ↑ Knudsen, "Sheikhs and the City Urban Paths of Contention in Sidon, Lebanon", Page 47.
- ↑ نوری، شیعیان لبنان، ۱۳۸۹ش، ص۱۱۶.
- ↑ «دائرة الجنوب الاولی، قضاء صیدا».
- ↑ «صيدا: تنوع طائفي وسياسي وزواج مختلط»، الدولیة للمعلومات الشهریة.
- ↑ ظاهر، معجم قری جبل عامل، مؤسسة الامام الصادق (ع)، ج۲، ص۴۰.
- ↑ ظاهر، معجم قری جبل عامل، مؤسسة الامام الصادق (ع)، ج۲، ص۴۰ و ۴۱.
- ↑ زین، تاریخ صیدا، ۱۳۳۱ق، ص۵۰.
- ↑ ظاهر، معجم قری جبل عامل، مؤسسة الامام الصادق (ع)، ج۲، ص۴۰ و ۴۱.
- ↑ خوری، صیدا عبر حقب التاریخ، ۱۹۶۶م، ص۶۴ و ۷۴.
- ↑ ظاهر، معجم قری جبل عامل، مؤسسة الامام الصادق (ع)، ج۲، ص۴۰ و ۴۱.
- ↑ اخبار الاعیان ج۲، ص۵۰۰، به نقل از ظاهر، معجم قری جبل عامل، مؤسسة الامام الصادق (ع)، ج۲، ص۴۲.
- ↑ سالم، تاریخ مدینة صیدا فی العصر الاسلامی، ۱۹۸۶م، ص۸۶.
- ↑ عبدالعزیز سالم، نم، ص۷۸ و ۸۵، به نقل از ظاهر، معجم قری جبل عامل، مؤسسة الامام الصادق (ع)، ج۲، ص۴۳.
- ↑ «لمحة من تاریخ صیدا»، ص۹۸.
- ↑ ظاهر، معجم قری جبل عامل، مؤسسة الامام الصادق (ع)، ج۲، ص۴۵.
- ↑ مجذوب، «تاریخ: المواقع الدینیة فی صیدا»، ص۸۱–۸۴.
- ↑ مجذوب، «تاریخ: المواقع الدینیة فی صیدا»، ص۸۵ و ۸۶.
- ↑ «المقامات (المزارات) فی مدینة صیدا»، المرکز الثقافی للبحوث و التوثیق.
- ↑ «المقامات (المزارات) فی مدینة صیدا»، المرکز الثقافی للبحوث و التوثیق.
- ↑ مجذوب، «تاریخ: المواقع الدینیة فی صیدا»، ص۸۵ و ۸۶.
- ↑ خیرالدین، «مقام الصحابی الجلیل أبو ذر الغفاری»، ص۶۶.
- ↑ «المقامات (المزارات) فی مدینة صیدا»، المرکز الثقافی للبحوث و التوثیق.
- ↑ «مجمع السیدة فاطمة الزهراء صیدا»، ص۹۰ و ۹۱.
- ↑ سلماسی، «معرفی حوزه‌های علمیه معاصر شیعه لبنان»، ص۲۰ و ۲۱.
- ↑ «علماء الدین فی صیدا یؤکدون علی أن مناسبة عاشوراء هی مناسبة اسلامیة جامعة»، خبرگزاری اهل بیت (ابنا).
- ↑ زرکلی، الاعلام، ۱۹۸۹م، ج۱، ص۱۴۱.
- ↑ «مجمع السیدة فاطمة الزهراء صیدا»، ص۹۰ و ۹۱.
- ↑ «السيرة الذاتية لسماحة آية الله العلامة النابلسي»، مرکز الاشعاع الاسلامی.
- ↑ ذهبی، سیر اعلام النبلاء، ۱۴۲۷ق، ج۱۴، ص۳۵۷.
- ↑ «عادل عسیران»، موسوعتی.
- ↑ مامقانی، تنقیح المقال، ۱۴۳۱ق، ج۳۳، ص۲۶۳.
- ↑ صدر، تکملة امل الآمل، ۱۴۲۹ق، ج۱، ص۱۵۳.
- ↑ ابو السعود، «الهیئة العالمیة للفقه صححت العدید من المفاهیم الخاطئة عن الإسلام»، الانبات.
- ↑ سالم، تاریخ مدینة صیدا، ۱۹۸۶م، شناسه کتاب.
- ↑ زین، تاریخ صیدا، ۱۳۳۱ق، شناسه کتاب.
یادداشت
منابع
- ابو السعود، «الهیئة العالمیة للفقه صححت العدید من المفاهیم الخاطئة عن الإسلام»، الانبات، ۳۱، ۱، ۲۰۰۹م، تاریخ بازدید: ۸ مهر ۱۴۰۰ش.
- امینی، سید محسن، اعیان الشیعه، بیروت، دار التعارف للمطبوعات، ۱۴۰۳ق.
- تومام افندی، «تجارة صیدا و زراعتها و صناعتها»، در المشرق، شماره ۳، آذار ۱۹۰۸.
- جابر، علی‌داود، معجم اعلام جبل عامل، بیروت، دار المورخ العربی، ۱۴۳۰ق.
- جابر، علی‌داود، الحلقة الضائعه، بیروت، دارالهادی، ۱۴۲۶ق.
- حلاق، حسان، المعالم التاريخية والأثرية والسياحية في لبنان والعالم العربي، بیروت، دار النهضة العربیه، ۱۴۳۰ق.
- خوری، منیر، صیدا عبر حقب التاریخ، بیروت، المکتب التجاری للطباعة و النشر و التوزیع، ۱۹۶۶م، ص۲۵.
- خیرالدین، حیدر، «مقام الصحابی الجلیل ابوذر الغفاری»، در مجلة بقیة الله، سال ششم، شماره ۶۴، ۱۹۹۷م.
- دنش، هبة، «کرامات ساری فی الجنوب»، شبکة الاخبارية ZNN، تاریخ درج مطلب: ۲۹ دسامبر ۲۰۱۶، تاریخ بازدید: ۲۴ مهر ۱۴۰۰ش.
- ذهبی، محمد بن احمد، سیر اعلام النبلاء، قاهره، دار الحدیث، ۱۴۲۷ق.
- زرکلی، خیرالدین، الأعلام قاموس تراجم لأشهر الرجال و النساء من العرب و المستعربين و المستشرقين، بیروت، دار العلم للملایین، ۱۹۸۹م.
- زین، احمدعارف، تاریخ صیدا: یحوی تاریخها و سائر شؤونها منذ عمرانها الی وقتنا الحاضر، لبنان، مطبعة العرفان، ۱۳۳۱ق.
- زین، احمدعارف، تاریخ صیدا، بی‌جا، مطبعة العرفان، ۱۳۳۱ق.
- سالم، سید عبدالعزیز، تاریخ مدینة صیدا فی العصر الاسلامی، اسکندریه، مؤسسة شباب الجامعة، جامعة الاسکندریه، ۱۹۸۶م.
- سلماسی، مجیدشاکر، «معرفی حوزه‌های علمیه معاصر شیعه لبنان»، در آینه پژوهش، سال بیست و چهارم، شماره ۵ و ۶، آذر-اسفند ۱۳۹۲ش.
- «السيرة الذاتية لسماحة آية الله العلامة النابلسي»، مرکز الاشعاع الاسلامی، تاریخ بازدید: ۲۶ مهر ۱۴۰۰ش.
- صدر، حسن، تکملة أمل الآمل، تحقیق حسینعلی محفوظ و دیگران، بیروت، دار المؤرخ العربی، ۱۴۲۹ق.
- «صور و صیدا»، در العرفان، المجلد العاشر، الجزء ۷، رمضان ۱۳۴۳ق.
- «صيدا: تنوع طائفي وسياسي وزواج مختلط»، الدولیة للمعلومات الشهریة، تاریخ درج مطلب: ۱ نوامبر ۲۰۱۳م، تاریخ بازدید: ۱۶ مهر ۱۴۰۰ش.
- ظاهر، سلیمان، معجم قری جبل عامل، مؤسسة الامام الصادق (ع)، بی‌جا، مؤسسة الامام الصادق (ع) للبحوث فی تراث علماء جبل عامل، بی‌تا.
- «عادل عسیران»، موسوعتی، تاریخ بازدید: ۸ مهر ۱۴۰۰ش.
- «علماء الدین فی صیدا یؤکدون علی أن مناسبة عاشوراء هی مناسبة اسلامیة جامعة»، خبرگزاری اهل بیت (ابنا)، تاریخ درج مطلب: ۷ نوامبر ۲۰۱۳م، تاریخ بازدید: ۱۶ مهر ۱۴۰۰ش.
- لجنة الحوار اللبنانی الفلسطینی، ادارة الاحصاء المرکزی، الجهاز المرکزی للاحصاء الفلسطینی، «التعداد العام للسکان و المساکن فی المخیمات و التجمعات الفلسطینیة فی لبنان ۲۰۱۷»، بیروت، ۲۰۱۸م.
- «لمحة من تاریخ صیدا»، در العرفان، المجلد الاول، الجزء ۳، ربیع‌الاول ۱۳۲۷ق.
- مامقانی، عبدالله، تنقیح المقال فی علم الرجال، تحقیق محی‌الدین مامقانی و محمدرضا مامقانی، قم، موسسة آل البیت(ع) لإحیاء التراث، ۱۴۳۱ق.
- مجذوب، طلال، «تاریخ: المواقع الدینیة فی صیدا: المساجد و مقامات الاولیا و القدیسین»، در العرفان الجلد الثانی و السبعون، جمادی‌الثانی ۱۴۰۴ق.
- مجذوب، طلال، «الحیاة الیومیة فی صیدا فی القرن الماضی»، در العرفان المجلد الرابع و السبعون، رمضان و شوال ۱۴۰۶ق.
- «مجمع السیدة فاطمة الزهراء صیدا مشعل نور و صرح هدایة»، در بقیةالله، شماره ۹۶، ایلول ۱۹۹۹م.
- «محمدحسن امین؛ قاضی فقه جعفری شهر صیدا»، در مجله حوزه، شماره ۶۲، خرداد و تیر ۱۳۷۳ش.
- «مدینة طولکرم»، المرکز الفلسطینی للاعلام، تاریخ درج مطلب: ۱۵ ژوئن ۲۰۱۲م، تاریخ بازدید: ۲۶ مهر ۱۴۰۰ش.
- منتش، علی، «احمد الاسیر... افکار الجماعة الاسلامیة ازعجت والده المغنی»، صیدا سیتی، تاریخ درج مطلب: ۲۲ تموز ۲۰۱۲م، تاریخ بازدید: ۲۴ مهر ۱۴۰۰ش.
- نوری، داوود، شیعیان لبنان: وضعیت سیاسی اجتماعی پس از انقلاب اسلامی ایران، قم، اسوه، ۱۳۸۹ش.
- یاقوت حموی، یاقوت بن عبدالله، معجم البلدان، بیروت، دار صادر بیروت، ۱۹۹۵م.
- یعقوبی، احمد بن اسحاق، البلدان، تحقیق و تصحیح محمدامین ضناوی، بیروت، دار الکتب االعلمیه، ۱۴۲۲ق.
- «Lebanon Population 2021»، World Population Review، تاریخ بازدید: ۲۴ مهر ۱۴۰۰ش.